Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ và nhà thơ Lê Giang: Hai tâm hồn, một lý tưởng

Tối 28/12 tại không gian sang trọng của Nhà hát TP HCM, chương trình nghệ thuật Khúc hát ân tình tôn vinh chân dung âm nhạc của nhạc sĩ Lư Nhất Vũ và nhà thơ Lê Giang đã diễn ra trong sự xúc động vỡ òa của khán giả.

Chương trình do Sở Văn hóa và Thể thao TP HCM, Hội Âm nhạc TP.HCM và Đài Phát thanh - Truyền hình TP HCM phối hợp tổ chức; Trung tâm Nghệ thuật Thành phố TP HCM và Ban Ca nhạc HTV thực hiện. 

Dưới sự dàn dựng của đạo diễn Binh Hùng cùng cố vấn âm nhạc Viễn Đông, đêm diễn không dừng lại ở một buổi hòa nhạc thông thường, mà là một hành trình cảm xúc đi xuyên qua khói lửa chiến tranh đến ngày hòa bình rực rỡ. Nó như một thước phim quay chậm, đầy ắp ký ức, sự tri ân và lòng ngưỡng mộ sâu sắc đối với hai tâm hồn đã hiến dâng trọn đời mình cho phù sa văn hóa phương Nam.

Lý tưởng một đời

Nhạc sĩ Lư Nhất Vũ sinh ra tại vùng đất Bình Dương giàu truyền thống. Ngay từ thủa thiếu thời, tâm hồn ông đã được nuôi dưỡng bằng tiếng đàn, tiếng sáo và những làn điệu dân ca mượt mà. Năm 1955, chàng thanh niên ấy tập kết ra Bắc, mang theo hơi thở của đất phương Nam vào trong những bài học âm nhạc chính quy tại Nhạc viện Hà Nội. Tốt nghiệp Khoa Sáng tác năm 1962, ông không chọn sự bình yên ở hậu phương mà hăng hái trở lại chiến trường, công tác tại Ban Văn nghệ Giải phóng dưới sự chỉ đạo của Trung ương Cục miền Nam.

Cùng thời điểm đó, nhà thơ Lê Giang, người con gái đất mũi Cà Mau, cũng đang hăng say với lý tưởng cách mạng. Tham gia kháng chiến từ năm 1945, khi mới là một cô bé, bà cũng có những năm tháng học tập tại miền Bắc trước khi vượt Trường Sơn trở về miền Nam vào năm 1963. Bà kinh qua nhiều nhiệm vụ, từ dân y đến văn nghệ, nhưng ở đâu, hồn thơ của bà cũng dạt dào như dòng nước sông Gành Hào, mộc mạc và kiên trung.

Định mệnh đã sắp đặt cho hai tâm hồn đồng điệu ấy gặp nhau vào năm 1970 giữa chiến khu rừng rậm. Trong cái khắc nghiệt của bom đạn và thiếu thốn, họ tìm thấy nhau không chỉ là tình yêu nam nữ, mà là sự hòa quyện của hai lý tưởng lớn: yêu nước và yêu nghệ thuật dân tộc. Từ giây phút nên duyên ấy, Lư Nhất Vũ và Lê Giang đã tạo nên một thực thể nghệ thuật không thể tách rời. Thơ bà tiếp thêm hồn cốt cho nhạc ông, và nhạc ông chắp cánh cho thơ bà bay xa.

Cuộc tình bền bỉ dệt nên những tuyệt phẩm

Người ta vẫn thường nói về họ như một cặp "tri kỷ không thể tách rời". Suốt hơn nửa thế kỷ, họ đồng hành cùng nhau trên mọi nẻo đường sáng tạo. Khán giả tại Nhà hát Thành phố TP.HCM đã rưng rưng khi xem lại những thước phim tư liệu: hình ảnh ông bà, dù lúc tóc còn xanh hoặc khi đã bạc đầu, vẫn luôn tay trong tay. Tình yêu của họ không ồn ào, phô trương, mà bền bỉ như mạch nước ngầm, chảy qua những năm tháng gian khổ nhất của chiến tranh.

Sự gắn bó ấy đã kết tinh thành những tác phẩm đi cùng năm tháng. Trong phần I của chương trình mang tên Thơ - nhạc và tổ quốc, khán giả như sống lại thời kỳ rực lửa với Cô gái Sài Gòn đi tải đạn (nhóm Mắt Ngọc), Tiếng cồng vượt thác (NSƯT Khánh Ngọc, Đào Mác), Khúc hát người đi khai hoang (Đăng Nguyên, Dương Ngọc Hà), Hãy yên lòng mẹ ơi (Nguyễn Phi Hùng)…

Các cô gái trong trang phục áo bà ba đen, khăn rằn quấn cổ, vai quẩy băng ca, chân bước rộn ràng trên nền nhạc sôi nổi, tái hiện hình ảnh những nữ dân quân vừa dịu dàng vừa anh dũng. Âm vang của tiếng cồng hòa cùng tiếng sóng vỗ, hình ảnh những chiến sĩ vượt ghềnh thác được tái hiện qua các động tác múa đương đại mạnh mẽ.

Nhạc phẩm Bên tượng đài Bác Hồ (NSƯT Vân Khánh) cũng đầy cảm xúc và lắng đọng, nghe rất dễ chịu. Điều đó cho thấy sự hòa quyện tuyệt vời giữa chất hào hùng và mượt mà trong thơ Lê Giang và nhạc Lư Nhất Vũ.

Hành trình nhặt nhạnh "vàng mười" dân gian

Sau năm 1975, khi đất nước thống nhất, Lư Nhất Vũ và Lê Giang không chọn sự an nhàn. Họ bắt đầu một hành trình mới, có lẽ còn gian nan hơn cả thời chiến: đi tìm lại những hạt ngọc dân gian bị vùi lấp dưới lớp bụi thời gian. Hình ảnh hai vợ chồng già trên chiếc xe máy cũ, hoặc ngồi trên những chiếc ghe nhỏ xuôi ngược khắp các kinh rạch miền Tây đã trở thành một biểu tượng đẹp đẽ của lòng tận hiến.

Họ đi để nghe, để ghi chép, để ký âm những câu hò, điệu lý từ những cụ già ở những vùng sâu, vùng xa nhất. Thành quả của những chuyến rong ruổi xế chiều ấy là những công trình nghiên cứu đồ sộ: Hò trong dân ca người Việt, Hát ru Việt Nam, 300 điệu lý Nam bộ... Đây không chỉ là tài liệu học thuật, mà là di sản quý báu giúp bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc.

Phần II của chương trình chính là lời tri ân dành cho mảng sưu tầm dân ca này. Chương trình đã khéo léo giới thiệu những làn điệu dân ca được họ sưu tầm và viết lời mới như Lý bập boòng boong, Lý cây khế, Lý kêu đò, Lý cây ổi… Khán giả vô cùng thích thú khi nghe lại những giai điệu quen thuộc, tràn đầy hơi thở đời sống lao động và tình yêu đôi lứa chơn chất, qua sự thể hiện ngọt ngào của các nghệ sĩ Bích Phượng, Quốc Đại, Thanh Mai, Bằng Chương, Quách Phú Thành, Lê Thu Hiền... Những câu hò, điệu lý không chỉ là âm nhạc, mà là linh hồn, là bản sắc của đất phương Nam được họ nâng niu, gìn giữ như báu vật.

Dàn dựng công phu và duy mỹ

Đạo diễn Binh Hùng đã chứng tỏ bản lĩnh khi biến một đêm vinh danh chân dung âm nhạc - thi ca trở thành một bữa tiệc thị giác và thính giác. Sân khấu được thiết kế với những mảng không gian linh hoạt, kết hợp giữa công nghệ video nghệ thuật và những biểu tượng truyền thống như rặng dừa, dòng sông, cánh đồng… được dàn dựng tinh tế qua các hình thức nhạc cảnh, múa đương đại, mang lại cảm xúc vừa sang trọng vừa gần gũi.

Sự xuất hiện của nghệ sĩ tranh cát Nguyễn Tiến là một điểm nhấn đắt giá. Từng hạt cát rơi xuống dưới bàn tay tài hoa đã vẽ nên hình ảnh đất phương Nam trù phú. Nghệ thuật tranh cát không chỉ minh họa mà còn tương tác trực tiếp với giọng hát trầm ấm của NSND Trọng Phúc trong ca khúc huyền thoại Bài ca đất phương Nam mở đầu đêm diễn. Tiết mục này đã thực sự chạm đến trái tim người xem, khơi gợi niềm tự hào về vùng đất phương Nam hào sảng và nghĩa tình.

Về phần nghe, cố vấn âm nhạc Viễn Đông đã khéo léo phối khí lại các tác phẩm để vừa giữ được hồn cốt dân tộc, vừa mang hơi thở đương thời. Giọng hát của ca sĩ Quang Linh trong bài Kiên Giang mình đẹp lắm vẫn ngọt ngào và luyến láy như ngày nào, khiến cả khán phòng vỗ tay không ngớt.

Trang phục trong chương trình cũng được đầu tư kỹ lưỡng. Từ những bộ quân phục xanh lá rừng trang nghiêm, những chiếc áo bà ba đủ màu sắc rực rỡ đến những bộ áo dài sang trọng, tất cả đều được thiết kế tinh tế, toát lên vẻ đẹp thanh lịch, phù hợp với không gian sang trọng bậc nhất của thành phố.

Biểu tượng của lòng son sắt và sự tận hiến

Càng về cuối chương trình, cảm xúc càng dâng trào khi hình ảnh đôi vợ chồng Lư Nhất Vũ - Lê Giang hiện lên trên màn hình lớn. Dù ở tuổi xế chiều, đôi mắt họ vẫn sáng rực niềm đam mê khi nói về dân ca, đôi bàn tay vẫn nắm chặt lấy nhau như thuở ban đầu ở chiến khu rừng rậm. Sự vắng mặt của nhà thơ Lê Giang vì lý do sức khỏe đã được lấp đầy bằng những tiếng vỗ tay đánh nhịp của hàng trăm khán giả.

Họ chính là minh chứng sống động nhất cho việc nghệ thuật và lý tưởng có thể hòa làm một. Hơn nửa thế kỷ đồng hành, họ không chỉ để lại những giải thưởng lớn, những huy hiệu cao quý, mà cái họ để lại lớn nhất chính là một nhân cách sống, một thái độ trân trọng đối với vốn cổ dân tộc.

Chính vì vậy, Khúc hát ân tình không chỉ là một đêm nhạc để nhớ về những ca khúc cũ. Nó là một sự tiếp nối. Khi thấy các bé thiếu nhi nhóm Goldstar Kids say sưa hát Cánh đồng tuổi thơ, người ta tin rằng ngọn lửa mà Lư Nhất Vũ và Lê Giang đã thắp lên sẽ không bao giờ tắt. Nó sẽ vẫn được truyền đi, âm thầm và bền bỉ như cách ông bà đã sống và yêu.