Ngày Dân số Việt Nam 26/12: Kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh ở Thủ đô

Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn là một thách thức đối với nhiều địa phương, trong đó có Hà Nội.

Do đó, công tác kiểm soát tỷ số giới tính khi sinh luôn được thành phố xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược dân số. Bằng nhiều giải pháp đồng bộ, sáng tạo, Hà Nội đã và đang từng bước giảm tỷ số giới tính khi sinh, hướng tới sự cân bằng tự nhiên, góp phần bảo đảm ổn định xã hội và phát triển bền vững trong tương lai.

Thách thức từ định kiến xã hội

Mặc dù xã hội đã và đang phát triển ngày càng hiện đại, nhận thức đại đa số người dân đã có nhiều thay đổi, song tư tưởng "trọng nam, khinh nữ" vẫn âm thầm tồn tại ở không ít gia đình, trở thành áp lực nặng nề với người phụ nữ.

Tìm hiểu tại một số cơ sở y tế, có thể thấy, nhiều cặp vợ chồng vẫn âm thầm lựa chọn giới tính thai nhi theo nhiều phương pháp từ dân gian đến dịch vụ, đặc biệt là các gia đình đã có 2 con gái. Điều này dẫn đến tình trạng mất cân bằng giới tính, ảnh hưởng đến cấu trúc dân số, tác động tiêu cực đến sự phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội. Nếu tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh không được khống chế thì chỉ trong vài năm tới, Việt Nam sẽ đối mặt với "khủng hoảng thừa nam giới". Khi đó, hàng triệu nam giới trong độ tuổi kết hôn sẽ khó tìm được bạn đời, kéo theo nhiều hệ lụy xã hội như tội phạm gia tăng, buôn bán phụ nữ, mại dâm và bất ổn gia đình...

Với sự phát triển của xã hội và quan điểm, mỗi đứa trẻ dù là trai hay gái đều là món quà vô giá, nhiều cặp vợ chồng sinh con một bề là gái đã vượt qua định kiến "nối dõi tông đường", vun đắp hạnh phúc gia đình bằng tình yêu thương, sự sẻ chia và trách nhiệm. Với họ, hạnh phúc không nằm ở việc sinh con trai hay con gái, mà ở chỗ con cái được lớn lên khỏe mạnh, ngoan ngoãn, trở thành người có ích cho xã hội.

Chị Nguyễn Bích Hạnh, 39 tuổi, ở Cổ Nhuế (Hà Nội) cho biết, chị sinh hai con gái và quyết định dừng lại vì sức khỏe của bản thân và điều kiện kinh tế gia đình. Để có được quyết định này, vợ chồng chị gặp khá nhiều áp lực từ gia đình, họ hàng bên nội bởi quan điểm "nối dõi tông đường".

"Có những lúc rất muốn tính toán để sinh thêm con, song khi tìm hiểu về hệ lụy của việc thừa nam, thiếu nữ, hơn nữa chứng kiến sự phát triển của xã hội với vai trò của người phụ nữ ngày càng được khẳng định, vợ chồng tôi đã thay đổi cách nghĩ và kiên quyết không sinh thêm con để tập trung nuôi, dạy 2 con gái cho thật tốt", chị Hạnh chia sẻ.

Sau gần 1 tháng nằm điều trị tại Bệnh viện E (Hà Nội), bà Nguyễn Thị Trọng ở phường Đông Ngạc (Hà Nội) kể lại, trong thời gian nằm viện, bà chứng kiến nhiều hoàn cảnh khác nhau của người bệnh. Với bà, quãng thời gian ấy càng thấm thía giá trị của gia đình, đặc biệt là những người sinh con gái. Trong những ngày điều trị, hình ảnh người con gái túc trực bên giường bệnh, lo toan từng bữa ăn, giấc ngủ, kiên nhẫn chăm sóc cha mẹ đã trở nên quen thuộc. Chính sự dịu dàng, tận tâm và bền bỉ ấy là chỗ dựa tinh thần quan trọng, giúp người bệnh yên tâm điều trị, vượt qua khó khăn. Từ câu chuyện của bản thân, bà Trọng cho rằng, con gái không chỉ là niềm an ủi lúc tuổi già mà còn là điểm tựa vững chắc của gia đình khi hoạn nạn, bệnh tật.

"Con nào cũng quý, miễn sao ngoan ngoãn, thành đạt, hiếu thảo với cha mẹ, đó là niềm mong mỏi của bất kỳ gia đình nào. Tôi luôn nói điều đó với các con của mình và chưa bao giờ đặt nặng các con phải sinh con trai để nối dõi tông đường", bà Nguyễn Thị Trọng bày tỏ.

Những giải pháp đồng bộ, lâu dài

Trong những năm qua, Hà Nội đã đẩy mạnh các hoạt động kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh thông qua việc tăng cường truyền thông, vận động tại các xã, phường. Nội dung tuyên truyền được lồng ghép trong các buổi truyền thông trước, trong các chiến dịch truyền thông kết hợp cung cấp dịch vụ kế hoạch hóa gia đình. Đồng thời, thành phố tổ chức nhiều hoạt động truyền thông tại cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức về hệ lụy của mất cân bằng giới tính khi sinh cho tổ trưởng dân phố, trưởng thôn, thanh niên, nam nữ chuẩn bị kết hôn, các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ…

Hà Nội cũng triển khai nhiều mô hình can thiệp mất cân bằng giới tính khi sinh hiệu quả như tư vấn và khám sức khỏe tiền hôn nhân, chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên, thanh niên… Nhờ vậy, tỷ số giới tính khi sinh của thành phố đã giảm dần từ 117,6 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2008 xuống còn 113 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2018 và 110 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2025. Điều này cho thấy, mặc dù tỷ số giới tính khi sinh của toàn thành phố đang có xu hướng giảm nhưng vẫn ở mức cao.

Thành phố Hà Nội cũng đã xây dựng kế hoạch kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn giai đoạn năm 2026-2030 để từng bước đưa tỷ số giới tính khi sinh trở về mức tự nhiên. Cụ thể, thành phố khống chế tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, giảm bình quân 0,2 điểm phần trăm hằng năm, phấn đấu đến năm 2030, tỷ số giới tính khi sinh của thành phố không vượt quá 109 trẻ trai/100 trẻ gái.

Tại xã Phúc Thịnh (Hà Nội), năm 2025, công tác dân số và phát triển đạt nhiều kết quả tích cực. Cụ thể, có 341/411 cặp nam, nữ thanh niên được tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn, đạt tỷ lệ 85,4%, cao hơn 0,4% so với chỉ tiêu kế hoạch thành phố giao. Khoảng 630 bà mẹ mang thai từ 11 tuần trở lên được khám, tầm soát ít nhất 4 loại bệnh, tật bẩm sinh phổ biến. Bên cạnh đó, 839 trẻ sơ sinh được tầm soát ít nhất 5 loại bệnh, tật bẩm sinh phổ biến, đạt 90,4%, vượt 0,4% so với kế hoạch thành phố giao.

Theo ông Trần Ngọc Nghĩa, Trưởng Trạm Y tế xã Phúc Thịnh, với những giải pháp cụ thể được triển khai qua các hoạt động truyền thông lồng ghép trực tiếp và gián tiếp tại cộng đồng, tính đến hết năm 2025, tỷ số giới tính khi sinh trên địa bàn xã dự kiến đạt 110 trẻ trai/100 trẻ gái.

Thời gian tới, xã sẽ tăng cường công tác truyền thông giáo dục về dân số, nâng cao hiệu quả hoạt động truyền thông vận động tới các nhóm đối tượng đặc thù; tăng cường các hoạt động truyền thông cao điểm trong Chiến dịch, trong các dịp kỷ niệm: Ngày Dân số Thế giới 11/7; Ngày Quốc tế trẻ em gái; Ngày Quốc tế Người cao tuổi; Ngày Dân số Việt Nam 26/12 và Tháng Hành động Quốc gia về Dân số. Xã đẩy mạnh các hoạt động truyền thông nhằm khuyến khích nam, nữ thanh niên kết hôn trước 30 tuổi, sinh con thứ hai trước 35 tuổi, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, lợi ích của sàng lọc trước sinh và sơ sinh, tư vấn, khám sức khỏe trước kết hôn…

Tương tự, phường Cửa Nam (Hà Nội) với đặc thù nằm ở trung tâm Thủ đô - nơi diễn ra nhiều hoạt động du lịch, giao lưu văn hóa thương mại, những năm gần đây, số lượng người dân chuyển đi khá lớn. Tuy nhiên, nhờ sự nỗ lực của đội ngũ cán bộ, viên chức, các chương trình mục tiêu y tế - dân số trên địa bàn vẫn được duy trì triển khai, bảo đảm tính liên tục và hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dân số.

Với dân số trung bình toàn phường là 52.243 người, năm 2025, tỷ lệ giới tính khi sinh của phường đạt 114 trẻ trai/100 trẻ gái, còn khá cao so với mức cân bằng chung. Đây cũng là nỗi trăn trở của đội ngũ làm công tác dân số trên địa bàn phường.

Trạm trưởng Trạm Y tế phường Cửa Nam Phạm Hồng Diệp cho biết, đội ngũ làm công tác y tế - dân số của phường đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền với phương châm "Mưa dầm thấm lâu", dần xóa bỏ tư tưởng "trọng nam, khinh nữ", muốn có con trai để "nối dõi tông đường"... cung cấp các thông tin về mất cân bằng giới tính khi sinh trên hệ thống loa truyền thanh của phường, trên nền tảng số, mạng xã hội zalo, facebook, fanpage...

"Trong năm 2026, chúng tôi sẽ tiếp tục triển khai các giải pháp để nâng cao chất lượng dân số trên địa bàn đối với nhiều đối tượng, nhiều độ tuổi. Trong đó, tập trung vào việc kéo giảm tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên thông qua các hoạt động truyền thông nâng cao nhận thức của người dân về bình đẳng giới và giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình, bình đẳng giới; thường xuyên kiểm tra, giám sát các cơ sở y tế nhằm ngăn chặn các hành vi lựa chọn giới tính thai nhi trái quy định...", bà Phạm Hồng Diệp chia sẻ.

Trong giai đoạn 2026-2030, Hà Nội sẽ tiếp tục đẩy mạnh kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn thành phố, mục tiêu nhằm khống chế tốc độ gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, phấn đấu giảm dần hằng năm, từng bước đưa tỷ số giới tính khi sinh trở về mức tự nhiên, tạo nền tảng vững chắc cho mục tiêu ổn định cơ cấu dân số, thúc đẩy bình đẳng giới, bảo đảm an sinh xã hội và phát triển bền vững nguồn nhân lực Thủ đô. Điều này đòi hỏi sự kiên trì, đồng lòng của cả hệ thống chính trị và từng người dân. Với sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ từ các cấp, ngành, cùng sự thay đổi nhận thức của người dân, Thủ đô sẽ sớm đạt được mục tiêu cân bằng giới tính tự nhiên góp phần xây dựng một xã hội công bằng, hạnh phúc và phát triển.