Ngẫm ngợi Cuối tuần: Cày chìa vôi

22/10/2023 09:45 GMT+7 | Văn hoá

Nông thôn xưa dùng cày chìa vôi. Cày chìa vôi được đẽo ra từ một thân gỗ. Thoáng nhìn, nó đuồn đuỗn, thanh mảnh, nhỏ nhắn, đầu to đuôi thót gần giống với cái chìa vôi têm trầu.

Cày chìa vôi tiện ích vì nó nhẹ, hợp với cả với sức mọi người. Nó là loại dụng cụ xới đất có tuổi tác. Cày chìa vôi là một loại "lão nông tri điền", được dùng từ xa xưa gần như là mẫu mực không thể làm khác.

Đến thời kì tổ chức hợp tác xã nông nghiệp đầu năm 1960, nông thôn xuất hiện thêm loại cày mới cạnh tranh với chìa vôi, có tên là cày 51. Sao có cái tên ấy, đến giờ tôi cũng chưa biết. Chỉ biết nó được giới thiệu là cày mới cải tiến.

Cày 51 trông bề thế, được ghép thêm phần đế, chỗ nêm lưỡi cày, một khúc gỗ vuông, diệp cày vặn vỏ đỗ về bên phải. Khi cày, lưỡi xé đất, đất đùn lên diệp thì đổ nghiêng luôn sang phải luôn. Nhìn cày 51 đi, xá cày thẳng tắp, đất vén đều một phía trông thật thích mắt, và được cho là bước nhảy vọt trong kĩ thuật làm đất cấy lúa. Người cày nhàn hạ, chỉ cần  giữ vững hò cày là xá cày thẳng tắp.

Ngẫm ngợi Cuối tuần: Cày chìa vôi - Ảnh 1.

Cày chìa vôi (trái) và cày 51. Minh họa: Đỗ Đức

Duy có trâu là mệt hơn vì cày 51 to gấp rưỡi cày chìa vôi, lại lắp ghép thêm nhiều bộ phận nên trâu kéo khá nặng. Trâu tháu mới vực không thể kéo nổi, chỉ trâu mộng mới đủ sức.

Cày chìa vôi thì nông dân nào cũng đẽo được nhưng cày 51 thì phải thợ mộc có nghề. Náng diệp thân cày có kích cỡ khoa học quy chuẩn. Lúc ấy chỉ công ty sản xuất và bán, chứ dân đâu có làm được. Nhưng rồi hàng không chạy lắm. Người ta ngại dùng vì nó nặng gấp hơn hai ba lần cày chìa vôi.

Là người làm ruộng, thì tôi thấy ngay việc chê bôi cày chìa vôi là vội vàng và phụ bạc với người bạn đã hàng trăm năm gắn bó với nhà nông.

Cái hay của cày chìa vôi tôi hiểu rất rõ. Nó có thể cày trên mọi loại đất. Vùng đất thịt, nâng hò cày để mũi cày ăn sâu lật đất. Gặp đất cát pha có đá thì tay đè hò cày xuống, lựa cho xá cày nông, không để vấp đá gẫy mũi cày. Cày chìa vôi như con dao pha, dùng trên mọi loại địa hình đất đai vì nó linh hoạt. Cày 51 chỉ tiện lợi trên vùng đất thịt bằng phẳng, đất đồng bằng chứ nền ruộng có đá khấp khểnh thì nó chịu chết. Cày 51 chẳng ăn sâu ăn nông, chỉ đuồn đuỗn một độ  thôi. Lên đất trung du nó không phát huy được tác dụng.

Đã xa rồi cái thời nhà nông vất vả với con trâu và cái cày, nhưng lứa chúng tôi vẫn nhìn cái cày chìa vôi trìu mến như thành viên trong nhà. Còn cày 51 xuất hiện được vài năm rồi biến mất vì nó không ích lợi gì hơn ngoài hình thức kì khu nhưng cục mịch. Rồi nó cũng  bị lãng quên nhanh chóng.

P/S: Nếu một ngày kia xăng dầu cạn, không còn cày máy, trở về thời thô sơ tôi chắc cây cày chìa vôi lại được phục dựng trở về tân thiết với người nông dân!

Ngẫm ngợi cuối tuần: 'Suối giữa rừng'

Họa sĩ Đỗ Đức

Tags:
Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm