Năm Quý Mão tản mạn chuyện con mèo: Biểu tượng đặc sắc đại diện cho sự tinh anh trong văn hoá, gửi gắm giấc mộng phồn thịnh, an yên

Linh vật mèo thể hiện điều gì trong văn hoá Việt và năm 2023 sẽ mang đến cho chúng ta điều gì?

Năm 2022 Nhâm Dần đã khép lại, chúng ta đang bước vào những ngày đầu tiên linh thiêng nhất của năm 2023 Quý Mão. Có lẽ chẳng có đất nước nào lại đón chào năm 2023 bằng linh vật mèo như nước ta, trong khi các nước Á Đông khác như Hàn Quốc, Trung Quốc lại đón năm 2023 bằng linh vật thỏ.

Với nhiều nền văn hoá trên thế giới, chẳng hạn như Ai Cập, mèo luôn có vị trí tối thượng từ xa xưa. Nổi tiếng với khả năng bắt chuột và rắn độc, mèo xưa kia chỉ được các pharaon nuôi còn dân thường thì không. 

Hình ảnh xác ướp mèo được trưng bày tại bảo tàng Louvre, Pháp.

Đối với người Nhật Bản, mèo là con vật thịnh vượng và mang lại nhiều may mắn. Chẳng thế mà, mèo thần tài vẫy tay Maneki Neko của Nhật nổi tiếng trên thế giới. Chúng được đặt tại các cửa hàng để chiêu tài, "vẫy khách". Ở Nhật, còn có nhiều đảo mèo. 

Mèo, rõ ràng là một loài vật quen thuộc, gần gũi với người Việt ta. Từ thuở ban sơ, là vật nuôi gần gũi của nhà nông, theo thời gian, mèo đã trở thành biểu tượng văn hoá sâu sắc. 

Mèo có bản chất rất thông minh, đừng tưởng chúng có vẻ lạnh nhạt không "hớn hở" khi thấy chủ như loài chó thì chúng không sâu sắc. Loài mèo không ưa thể hiện tình cảm quá đà, chúng có trí nhớ khá tốt và thường để tình cảm "trong bụng". Đối với mèo được nuôi từ nhỏ, chúng có thói quen và tính cách gần với chủ nhân của mình. Mèo hoang thì có vẻ khó gần và dữ dằn, nhưng với mèo nhà được ôm ấp, vuốt ve từ nhỏ thì chúng cũng rất khao khát tình cảm của con người.

Cuộc sống ngày nay, nhiều loại mèo được nuôi làm thú cưng hơn và phần lớn chúng ta chỉ thấy mèo nằm ườn cả ngày, thích sưởi nắng, chỉ cần cho chúng đủ ăn và nước uống, chúng có thể "yên phận" cả ngày, không bắt chủ phải dẫn đi dạo hàng ngày giống như nuôi chó cưng. 

Mỗi một năm linh vật đương nhiệm trong 12 con giáp, người ta luôn so sánh với linh vật trong thực tế và mường tượng xem năm con giáp ấy có ảnh hưởng gì đến tính cách người được sinh ra trong năm, được hưởng những điều hay gì và phải ứng phó với điêu dở ra sao. Chẳng hạn như những "điều tiếng" mà mèo đã gánh từ trong quan niệm dân gian.

Con mèo đã đi vào thơ ca là cội nguồn sáng tạo phong phú. Mặc dù trong ca dao, tục ngữ có không ít những câu nói về mèo gắn với sự không mấy đẹp như "mèo đến nhà thì khó" ý chỉ một quan niệm mê tín từ xưa lưu truyền lại rằng mèo đến nhà là điềm không may, "mèo già hoá cáo" ngụ ý người sống lâu thường tích luỹ được nhiều kinh nghiệm quý hoặc nói người mới đầu thì nhút nhát, nhưng lâu năm rồi thì cũng trở nên ranh mãnh. Một vài câu nói về sự tự mãn như "mèo khen mèo dài đuôi", "mèo mả gà đồng" - ám chỉ hạng người xấu, kẻ lăng loàn khiến bị khinh ghét,... 

Phàm là sự vật trong nhân gian, điều gì cũng có hai mặt. Người ta gán cho mèo những cái xấu ấy là cũng dựa trên những bài học nhân sinh, đúc kết để con người sống mỗi ngày một tốt hơn. Bởi ngoài sự linh hoạt, nhanh nhẹn và thông minh ấy, mèo cũng khôn khéo và ranh mãnh khiến nhiều loài phải kiêng nể.

Tết Nguyên đán về chẳng thể thiếu được những bức tranh dân gian treo trong nhà. Đây không chỉ là món quà giáo dục ý nghĩa nhân sinh cho trẻ nhỏ mà còn thể hiện được sự đặc sắc của Tết cổ truyền. Nổi tiếng trong đó là hai bức tranh dân gian Đám cưới chuột và Em bé ôm mèo. 

Tranh dân gian Đông Hồ có nhiều bức tranh về mèo mang tính giáo dục nhân sinh sâu sắc.

Người ta cứ mải nghĩ đến bức tranh Đám cưới chuột là sự châm biếm cho cuộc sống xưa kia, sự chênh lệch giữa giàu nghèo mà cũng quên mất rằng ở góc độ khác, bức tranh này cũng thể hiện sự no đủ, thịnh vượng của mèo. Hơn nữa, nhìn rộng ra, đây là hình ảnh chuột vinh quy cưới vợ, vẫn có chút quà mang biếu mèo thể hiện một lối ứng xử trong cuộc sống. 

Đối với bức tranh Em bé ôm mèo, cùng chủ đề với nhóm tranh Em bé ôm rùa, ôm cóc, ôm gà vịt, đều là những con vật thân thiết với làng quê Việt. Trong văn hoá Việt, đó đều là biểu tượng cho sự thông minh, cần cù, linh hoạt và tràn đầy sự hạnh phúc, thịnh vượng. Bức tranh Em bé ôm mèo cũng được nhiều người tặng cho con trẻ để cầu chúc các bé ngoan ngoãn, nhanh nhẹn, thông minh và mưu trí vốn như đức tính của loài mèo vậy.

Tính cách người tuổi Mão

Trong cuốn 12 con giáp theo lịch vạn niên, tác giả Đàm Liên-Hồng Khanh cho rằng, người sinh năm Mão là người có vận may nhất trong 12 con giáp. Mặc dù người Trung Quốc đón năm mới 2023 bằng linh vật thỏ, nhưng trong các câu chuyện thần thoại thì mèo lại tượng trưng cho tuổi thọ dài nhất.

Cũng theo cuốn 12 con giáp theo lịch vạn niên, người tuổi Mão được cho là “tượng trưng cho con vật hiền hoà, nhân từ, nho nhã, đáng yêu. Phương thức sống của người tuổi Mão thường mềm yếu, ngôn từ ôn hoà, điều đó thể hiện một phẩm chất đầy đủ để trở thành một nhà chính trị kinh nghiệm, một nhà ngoại giao thành công". 

“Người tuổi Mão thường yêu chuộng hoà bình, yên tĩnh. Họ là người rất hàm súc, yêu nghệ thuật và có khả năng phán đoán tốt. Họ là người có tinh thần rất thuỷ chung, điều đó giúp họ trở thành một học giả uyên bác. Họ rất có khả năng làm những công việc trong chính phủ, hay trong các lĩnh vực chính trị”. 

Người tuổi Mão được miêu tả là “những người nho nhã, mềm mại trong quan hệ", “trên thực tế họ lại là người có niềm tin kiên cố" hay “họ rất ít khi dùng những lời lẽ cay độc nói với người khác, hay cũng không bao giờ dùng những lời lẽ thô tục để giải thích một vấn đề".

Nói sơ sơ để thấy được linh vật mèo dường như ảnh hưởng đến tính cách của người tuổi Mão khá nhiều. 

Trong lịch sử nước ta, cũng có nhiều người tài tuổi Mão chẳng hạn như nhà cách mạng Phan Bội Châu tuổi Đinh Mão (1867-1940), danh tướng Phạm Ngũ Lão tuổi Ất Mão (1255-1320), nhà quân sự tài ba Trần Nhật Duật (1255-1330), nhà văn Nguyễn Công Hoan (1903-1977),... 

Ước mơ khởi sinh phồn thịnh trong năm Mão

Theo Thuyết Tam Nguyên Cửu Vận, là một chu kỳ thời gian kéo dài 180 năm. 180 năm này được chia làm 3 nguyên, mỗi nguyên 60 năm và chia làm 9 vận, mỗi vận 20 năm. 

Chúng ta đang ở vận 8 của thời kỳ Hạ Nguyên (1984 - 2043). Vận 8 kéo dài từ năm 2004 đến năm 2023, vận 9 kéo dài từ năm 2024 đến năm 2043. Như vậy, chúng ta đang ở năm cuối cùng của vận 8, tựa như bước tới bản lề của một vận cũ và chuẩn bị nối tiếp sang vận mới. Ở năm cuối cùng này sẽ có nhiều thay đổi, cũng có nhiều cơ hội, mà ở đó, con người ta luôn hướng đến những điều tươi đẹp. 

Dù ở thời kỳ nào, vận số nào, người ta cũng đều phải đương đầu với những thử thách của định mệnh, lách mình qua những khó khăn để tìm được thành công, niềm vui mà bản thân mong ước. Nhân năm Quý Mão, linh vật mèo "cai quản" nhân gian, phải chăng việc cố gắng "sống như loài mèo" bình tĩnh, cẩn trọng, nhẹ nhàng và thông minh sẽ giúp ta vượt qua mọi thử thách?

Chúc cho tất cả chúng ta bước vào năm Quý Mão 2023 thật nhiều sức khoẻ và năng lượng dồi dào, sẵn sàng vượt qua mọi thử thách, đón nhận mọi chông gai để chạm vào điều hạnh phúc mà chúng ta mong chờ.

* Bài viết mang tính tham khảo, chiêm nghiệm