Liên hoan quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần 6: Những cú chuyển mình táo bạo của sân khấu TP HCM

Bằng tín hiệu đầy sức sống, các đơn vị nghệ thuật TP HCM đã mang đến Liên hoan quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần 6 một bức tranh đa diện, với nỗ lực tìm kiếm những mã giao tiếp mới để chạm đến khán giả thời đại.

Về thể loại và ý niệm, sân khấu TP.HCM có bi kịch lịch sử được tái cấu trúc cho đến ca kịch, nhạc kịch đương đại, thể hiện những trăn trở hiện sinh của người trẻ.

Những tìm tòi không biên giới

Để đảm bảo tính chuyên môn và khách quan, Ban giám khảo năm nay là sự kết hợp giữa các tên tuổi uy tín trong nước và quốc tế: nhà biên kịch - TS Nguyễn Đăng Chương, đạo diễn - NSƯT Trần Thắng Vinh, đạo diễn Lulu Marie Aurelia Obermayer (Đức), đạo diễn Tsuyoshi Sugiyama (Nhật Bản) và chuyên gia đánh giá, thẩm định sân khấu Doina Cezarina Lupu (Romania). Rào cản ngôn ngữ được giảm thiểu nhờ hệ thống phụ đề tiếng Anh và đội ngũ MC dẫn chương trình song ngữ, giúp khán giả và giám khảo quốc tế dễ dàng tiếp cận nội dung.

Tiêu chí cốt lõi của liên hoan nằm ở hai chữ "thử nghiệm". Các tác phẩm được chọn đều phải mang trong mình khát vọng đổi mới, đi tìm sự độc đáo trong thủ pháp biên kịch, ngôn ngữ biểu diễn hoặc dàn dựng.

Chia sẻ về ý nghĩa của liên hoan này, đạo diễn - NSND Giang Mạnh Hà (Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam) nhấn mạnh: "Thông qua liên hoan, nghệ sĩ Việt Nam có thêm cơ hội kết nối, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm sáng tạo nghệ thuật với thế giới, từ đó tìm ra những định hướng phát triển cho sân khấu".

Ông cũng thẳng thắn nhìn nhận bản chất của sự thử nghiệm: "Không phải tìm tòi nào cũng thành công ngay, cho nên chúng ta cần khuyến khích, động viên, để từ thất bại sẽ rút ra những kinh nghiệm quý giá cho tương lai".

Tuy nhiên, dù thử nghiệm dưới hình thức nào, đích đến cuối cùng vẫn phải là những tác phẩm "chạm đến trái tim", đảm bảo sự hấp dẫn, để kéo khán giả đến với thánh đường nghệ thuật.

Và sự đa sắc của TP.HCM

Tham gia liên hoan lần này, TP.HCM đóng góp 6 vở diễn, hầu hết đến từ các đơn vị xã hội hóa năng động, 5 vở diễn tại chỗ, 1 vở mang ra Ninh Bình diễn là Chuyện của nả. Mỗi tác phẩm là một màu sắc riêng biệt, thể hiện nỗ lực vượt thoát khỏi vùng an toàn để đối thoại với khán giả bằng những ngôn ngữ sân khấu mới mẻ.

Mở màn đầy ấn tượng tại sân khấu 5B là Ảo quan - vở nhạc kịch đương đại của đạo diễn Chinh Ba. Tác phẩm chọn cách tiếp cận trực diện vào bi kịch của người trẻ: căn bệnh trầm cảm và sự đứt gãy trong kết nối giữa các thế hệ.

Điểm táo bạo của Ảo quan là sự tối giản thoại đến mức tối đa, thay vào đó là ngôn ngữ hình thể, múa và hiệu ứng thị giác, âm nhạc để kể chuyện. Sân khấu được thiết kế đóng kín rồi mở ra những không gian ngầm bất ngờ, kết hợp cùng màn hình xoay và công nghệ quay hình trực tiếp, tạo nên một không gian ngột ngạt, phản ánh áp lực của thế giới ảo. Thông điệp chữa lành về tình yêu thương được chuyển tải qua diễn xuất nặng ký của NSND Mỹ Uyên và dàn diễn viên trẻ, tạo nên một trải nghiệm cảm xúc mạnh mẽ.

Ở mảng sân khấu truyền thống, di sản của cố soạn giả Lê Duy Hạnh được tái sinh rực rỡ qua vở cải lương Hồn thơ ngọc. Đây là một cuộc thử nghiệm đầy tham vọng của đạo diễn Lê Nguyên Đạt và ê-kíp khi chuyển thể tác phẩm từ kịch nói sang cải lương.

Nếu phiên bản kịch nói trước đây từng là dấu ấn để đời của NSƯT Tuyết Thu với lối diễn nội tâm sâu lắng, thì phiên bản tham dự liên hoan lần này lại mang diện mạo của một bản anh hùng ca. Sân khấu Hồn thơ ngọc gần như không có cảnh trí, chỉ sử dụng màn hình LED và dàn đồng ca hơn 50 diễn viên múa tạo nên những hiệu ứng thị giác và thính giác hoành tráng.

Bình Tinh, vốn sở trường đào võ con nhà nòi, đã chứng tỏ bản lĩnh của mình trong vai hoàng hậu Ngọc Hân nặng cảm xúc. Cô không chỉ khoe chất giọng nội lực, mà còn chinh phục khán giả qua những trường đoạn vũ đạo khó như múa kiếm, phi ngựa, khắc họa trọn vẹn hình ảnh người phụ nữ kiên cường giữa bão táp thời cuộc. Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa cải lương, hát bội và âm nhạc hiện đại đã biến vở diễn thành một "bữa tiệc" nghệ thuật đa chiều.

Trong khi đó, NSƯT Tuyết Thu lại đến với liên hoan năm nay bằng một thử thách hoàn toàn mới trong vở Sơn hà của sân khấu Sen Việt. Cũng được chuyển thể từ kịch bản của Lê Duy Hạnh (Hoàng hậu của hai vua), Sơn hà đặt Tuyết Thu vào vai diễn độc thoại nặng ký: Thái hậu Dương Vân Nga.

Suốt 60 phút trên sân khấu, cô phải độc diễn để khắc họa cuộc giằng xé tâm can khốc liệt của người phụ nữ đứng giữa hai triều đại. Cái hay của Tuyết Thu là khả năng "giao tiếp" với những nhân vật vô hình. Qua ánh mắt và đài từ của cô, khán giả như thấy được sự hiện diện uy dũng của Lê Hoàn, nét ngây thơ của ấu chúa, hoặc sự chia rẽ của quần thần. Vở diễn kết hợp diễn xuất tâm lý với kỹ thuật trình chiếu nghệ thuật thị giác, biến không gian sân khấu tối giản trở nên biến ảo, làm nền cho nỗi cô đơn tột cùng của nhân vật lịch sử.

Một điểm sáng thú vị về sự giao thoa văn hóa là vở Nguyệt hạ của sân khấu Hồng Vân. Đạo diễn NSND Hồng Vân đã táo bạo đưa linh hồn của Romeo và Juliet "nhập vào" một cặp đôi người Việt Nam đang trốn chạy hủ tục phong kiến. Vở diễn sử dụng song ngữ Anh - Việt một cách khéo léo, không gượng ép, phục vụ tốt cho cả khán giả trong nước và quốc tế. Các diễn viên như Ốc Thanh Vân, Bùi Công Danh… không chỉ diễn, mà còn phải hát và múa điêu luyện bằng cả hai ngôn ngữ.

Vở Nguyệt hạ đặt ra vấn đề về sứ mệnh của nghệ thuật trong việc đánh thức tính nhân bản của con người, đồng thời mang đến tiếng cười duyên dáng, cân bằng lại không khí bi kịch.

Mang màu sắc đen tối và ám ảnh nhất là Cơn hồng thủy của Hội Sân khấu TP.HCM. Tác phẩm vẽ nên viễn cảnh ngày tận thế, nơi Trái đất chỉ còn là một đảo rác và con người bị lột trần mọi mặt nạ xã hội. Ba nhân vật - một bác sĩ vô cảm, một cô giáo có quá khứ u tối và một tử tù - buộc phải đối diện với tòa án lương tâm. Đạo diễn Nguyễn Thanh Thương đã mạnh dạn bước qua vùng an toàn, sử dụng sự tối giản trong dàn cảnh để nhường chỗ cho những cảm xúc trần trụi, gửi gắm thông điệp rằng sự sụp đổ của đạo đức đáng sợ hơn mọi thiên tai.

Giữ lửa nghề từ những bước chân không mỏi

Hơn cả một cuộc thi tài, liên hoan là cú hích cần thiết để sân khấu TP.HCM vượt thoát những an toàn thường nhật. Giữa áp lực kinh tế của các đơn vị xã hội hóa, sự dấn thân này là minh chứng cho ngọn lửa nghề chưa bao giờ tắt.

NSND Hồng Vân tâm sự: "Làm nghề đôi khi phải có những cú hích như vậy, để nghệ sĩ chúng tôi không bị mòn đi trong cơm áo gạo tiền. Đành rằng sân khấu xã hội hóa là phải tự bươn chải, vất vả để lo đời sống cho nhau, nhưng đằng sau đó vẫn là tổ nghiệp thiêng liêng, vẫn là ước mơ cháy bỏng về những sáng tạo độc đáo, vượt qua lằn ranh an toàn, về những thử thách để mỗi người làm mới bản thân".

NSƯT Ốc Thanh Vân cũng tâm sự: "Thật sự là diễn viên chúng tôi trút hết tâm tư và sức lực trong một thời gian khá khắc nghiệt, nhưng mà vui lắm, sung lắm. Không chỉ diễn, mà còn hát, múa, nói tiếng Anh… trời ơi toàn là thử thách. Nhờ vậy mà mình biết sức mình tới đâu, thì ra mỗi người đều có một nội lực mạnh mẽ chưa khai thác hết. Mỗi dịp liên hoan như thế này là dịp chúng ta khai thác bản thân và tự tin hơn".

Dù thành công hoặc còn vài dang dở, mỗi thử nghiệm hôm nay đều là hành trang quý giá, góp phần định hình một diện mạo sân khấu Việt Nam hiện đại, hội nhập và đậm đà bản sắc.