LHP Việt Nam - Hướng tới tương lai nghệ thuật

Như nhấn thêm "vài bước" từ Cánh diều 2023, Liên hoan phim (LHP) Việt Nam đã nghiêng hẳn về khuynh hướng nghệ thuật, khi các giải thưởng quan trọng đã được trao cho Tro tàn rực rỡ, Em và Trịnh, Những đứa trẻ trong sương... NSND Đào Bá Sơn (Trưởng ban giám khảo phim truyện điện ảnh) nói rằng: "Trong các khía cạnh của điện ảnh, thì tính nghệ thuật luôn là yêu cầu khó nhất, cao nhất. Chất lượng nghệ thuật chính là tương lai của nền điện ảnh".

Phim Tro tàn rực rỡ (đạo diễn: Bùi Thạc Chuyên) đã đoạt các giải: Bông sen vàng, Đạo diễn xuất sắc, Nam diễn viên phụ xuất sắc (Lê Công Hoàng), Quay phim xuất sắc (Nguyễn K'Linh), Âm nhạc xuất sắc (Tôn Thất An).

Nhìn từ tiêu chí giải thưởng

Trong cuộc trò chuyện với báo Tuổi trẻ, đạo diễn Đào Bá Sơn nói về những tiêu chí của Bông sen 2023: "Có bốn tiêu chí chính. Thứ nhất, phim có nội dung tư tưởng và nghệ thuật tốt. Thứ hai, phải có tính sáng tạo trong ngôn ngữ điện ảnh, có nhiều tìm tòi trong cách kể một câu chuyện điện ảnh. Thứ ba, phim mang tính nhân văn, hướng tới cái đẹp trong tâm hồn con người. Cuối cùng, phim giàu bản sắc văn hóa Việt Nam".

Theo chia sẻ của ông Sơn, rõ ràng "nghệ thuật tốt", "tính sáng tạo trong ngôn ngữ điện ảnh", "nhiều tìm tòi trong cách kể", "cái đẹp trong tâm hồn"… là những đòi hỏi về mặt nghệ thuật, buộc các nhà làm phim phải rất nỗ lực thì mới chạm đến được.

Trong 16 phim dự thi ở hạng mục phim truyện điện ảnh, có thể thấy Tro tàn rực rỡ đã chạm đến nhiều khía cạnh của bốn tiêu chí đề ra. Phim Em và Trịnh thì mạnh về tiêu chí thứ hai. Phim Con Nhót mót chồng thì mạnh ở tiêu chí thứ ba. Ngay cả phim Những đứa trẻ trong sương, dù thuộc hạng mục tài liệu, nhưng cũng đã chạm đến nhiều khía cạnh của bốn tiêu chí này.

Nếu tiêu chí thứ tư là "giàu bản sắc văn hóa Việt Nam" được đưa lên đầu tiên, như một số kỳ liên hoan phim trước đây, thì có khi Hồng Hà nữ sĩ, Người vợ cuối cùng, Đất rừng phương Nam… sẽ được chú ý nhiều hơn. Đào Bá Sơn nói rằng, Ban giám khảo năm nay chỉ có tranh luận và áp lực về khía cạnh nghệ thuật, còn các khía cạnh khác thì dễ đồng thuận, thậm chí Ban tổ chức cũng rất công bằng trước cán cân phim Nhà nước đặt hàng và phim tư nhân. Kết quả hoàn toàn phụ thuộc vào lá phiếu của Ban giám khảo, gồm 9 thành viên.

Vì bộ tiêu chí như vậy, nên những phim có doanh thu cao về phòng vé - theo Box Office Vietnam - như Nhà bà Nữ (gần 460 tỷ đồng), Đất rừng phương Nam (gần 140 tỷ đồng), Người vợ cuối cùng (đang chiếu, đã 93 tỷ đồng), Cô gái từ quá khứ (53 tỷ đồng)… khó chạm đến các giải chính. Những phim nặng tính giải trí thì càng khó có giải. Trong 3 phim đoạt Bông sen Bạc hạng mục phim điện ảnh, hai phim kia chưa công chiếu, nên chưa biết kết quả bán vé sẽ thế nào, riêng Em và Trịnh thì khá may mắn, khi cân bằng được chất nghệ thuật với doanh thu phòng vé, thu về khoảng 98 tỷ đồng.

Cán cân nghệ thuật và thị trường

Không chỉ ở Việt Nam, mà hầu như khắp nơi trên thế giới, nhìn từ các giải thưởng nhà nghề, cán cân nghệ thuật và thị trường ít khi nào được cân đối. Nhiều liên hoan phim hàng đầu thế giới như Cannes, Venice, BAFTA, Berlin, Busan, Tokyo, Toronto, Sundance… thường chọn nghiêng mạnh về hướng nghệ thuật, ít để yếu tố thương mại chi phối.

Tất nhiên, nếu phim nào cân bằng được nghệ thuật và thị trường thì sẽ được họ vinh danh. Những liên hoan phim cân bằng được nghệ thuật và thị trường như Oscar, Quả cầu Vàng, Kim Tượng… thì ít hơn rất nhiều.

Điều này không chỉ đúng với điện ảnh, mà văn học cũng thế, khi đa số tác phẩm đoạt giải thưởng Nobel đều không phải là tác phẩm bán chạy. Thậm chí với những tác giả đã quá nổi tiếng như Lev Tolstoy, Marcel Proust, James Joyce, Virginia Woolf, Italo Calvino, Jorge Luis Borges, Vladimir Nabokov, Robert Frost, John Updike, Milan Kundera… cũng sẽ không đoạt giải. Khoảng 10 năm nay, Murakami Haruki thường được dự đoán là sẽ đoạt giải Nobel, nhưng vì sự nổi tiếng và sách bán chạy của ông, e là khó thành hiện thực.

Xét về nghệ thuật, Tro tàn rực rỡ có những mới mẻ, sâu sắc và cực đoan về cách quay phim, tạo hình nhân vật, chọn màu phim, cách hòa âm… Trong giới làm nghề, phim này dễ dàng chia khán giả làm đôi, với những ai thích nghệ thuật thì sẽ trầm trồ, những ai thích giải trí thì sẽ băn khoăn, lo lắng. Nhìn ở khía cạnh thương mại, Tro tàn rực rỡ chỉ thu về hơn 4,1 tỷ đồng, thấp hơn rất nhiều so với những phim cùng thể loại Đêm tối rực rỡ (gần 22 tỷ đồng), Ròm (64 tỷ đồng)…