Ký ức dân tộc sống động trên sân khấu nhạc kịch

Trong đời sống sân khấu Việt Nam đương đại, nhạc kịch (musical) vẫn được xem là một thể loại còn khá mới mẻ. Thế nhưng vài năm trở lại đây, một xu hướng đang tạo ra "làn gió mới" đầy triển vọng: ngày càng nhiều vở nhạc kịch lấy cảm hứng từ lịch sử dân tộc được dàn dựng công phu trên sân khấu nhạc kịch.

Đây không chỉ là dấu hiệu của sự trưởng thành về mặt sáng tạo, mà còn phản ánh khát vọng của các nghệ sĩ đưa lịch sử Việt Nam trở thành chất liệu sống động, gần gũi, và có sức lan tỏa mạnh mẽ tới công chúng.

Dòng chảy sáng tạo mới

Những năm gần đây, sân khấu Việt Nam nở rộ các vở nhạc kịch. Ngoài các vở diễn kinh điển thế giới như Kẹp hạt dẻ, Hồ thiên nga, Nhà thờ Đức Bà Paris, High School Musical & Chicago, Cây sáo thần, Chuyện chàng dũng sĩ, Cuộc sống Paris, Cô bé bán diêm, Những người khốn khổ, Bầy chim thiên nga, Đêm hè sau cuối, Góc phố danh vọng… thì các nghệ sĩ cũng đã có nhiều tìm tòi, đổi mới. Nhiều vở diễn mang đậm phong cách, văn hóa, lịch sử Việt cũng đã xuất hiện trên sân khấu nhạc kịch, khẳng định sự sáng tạo không ngừng nghỉ của đội ngũ nghệ sĩ sân khấu nước nhà.

Trong đó, có thể kể đến những vở nhạc kịch như Chuyện tình nàng Giáng Hương, Tấm Cám, Trại hoa vàng, Dế Mèn phiêu lưu ký, Hà Nội xưa và nay, Sóng, Giấc mơ Chí Phèo và gần đây là Lửa từ đất, Người cầm lái và tới đây là Café bánh mì.

Sự xuất hiện liên tục của những tác phẩm nhạc kịch, đặc biệt là nhạc kịch có đề tài lịch sử trên sân khấu đương đại Việt Nam cho thấy, nhạc kịch không còn là thử nghiệm đơn lẻ, mà đang hình thành một dòng chảy sáng tạo mới.

Vở nhạc kịch Người cầm lái được xem là tác phẩm đặc biệt về cuộc đời, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh do Nhà hát Công an Nhân dân thực hiện, ra mắt khán giả lần đầu vào năm 2022 tại Nhà hát Lớn Hà Nội. Năm 2024, vở diễn trở lại sân khấu Nhà hát Hồ Gươm với nhiều sáng tạo mới, khai thác hiệu quả thế mạnh của công nghệ hiện đại. Nhờ đó, tác phẩm trở thành một vở nhạc kịch lịch sử hấp dẫn, thu hút đông đảo khán giả. Sân khấu được dàn dựng lộng lẫy, kết hợp những hình ảnh mang tính biểu tượng của nhiều quốc gia và nét đặc sắc của văn hóa Việt Nam, tất cả đều được chọn lọc kỹ lưỡng và truyền tải sinh động, lôi cuốn.

Hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh vốn quen thuộc trên nhiều loại hình nghệ thuật, nhưng trên sân khấu nhạc kịch là một điều mới mẻ. Việc tái hiện lại cuộc đời, sự nghiệp của Người trên sân khấu nhạc kịch, trải dài từ những năm ấu thơ, qua nhiều giai đoạn hoạt động cách mạng, với nhiều mốc thời gian, không gian rộng lớn thật không hề dễ dàng. Thế nhưng, Tổng đạo diễn Tuyết Minh và các nghệ sĩ trong ê kíp đã thực hiện thành công.

Diễn ra liên tục trong khoảng 2 tiếng đồng hồ, nhạc kịch Người cầm lái không chỉ đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị mà còn cuốn hút người xem về mặt nghệ thuật đến phút chót. Khán giả khóc, cười cùng các nhân vật, hiểu hơn về quê hương đất nước qua nhiều giai đoạn khác nhau, nhưng trên hết và đọng lại cuối cùng vẫn là niềm biết ơn vô hạn đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Đại úy - diễn viên Lê Hồng Tuân đảm nhận vai diễn Bác Hồ từ khi là thanh niên Nguyễn Tất Thành tới khi là Già Thu trong nhạc kịch Người cầm lái. Nam diễn viên chia sẻ, khi tham gia vở nhạc kịch, anh đã dành nhiều thời gian để tìm đọc, xem, nghe các tư liệu về Chủ tịch Hồ Chí Minh, học từ cử chỉ, dáng đi, cách để tay lên trán, cách chào cho đến… nắn giọng làm sao để giống Bác nhất.

Nghệ sĩ Lê Tuân cũng bày tỏ, các nghệ sĩ đã thể hiện nhiều tác phẩm về Bác, nhưng đây là lần đầu tiên hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh được xây dựng bằng ngôn ngữ nhạc kịch. Cái khó của nhạc kịch là vừa diễn kịch, vừa hát. Mặc dù Lê Tuân được đào tạo bài bản tại Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam, từng va chạm thực tế với nhiều chương trình biểu diễn lớn trước đó, song việc thể hiện hình tượng Bác Hồ từ thời trẻ đến khi về già trong vở nhạc kịch này là một vai diễn rất "nặng".

Cùng khai thác nhân vật lịch sử, tháng 3/2025, Nhà hát Tuổi trẻ đã dàn dựng vở nhạc kịch Lửa từ đất về hình tượng người chiến sĩ Cộng sản Nguyễn Ngọc Vũ - Bí thư Thành ủy chính thức đầu tiên của Hà Nội. 

Do NSƯT Cao Ngọc Ánh tổng đạo diễn, nhạc kịch Lửa từ đất không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật hoành tráng mà còn mang đậm giá trị lịch sử và nhân văn.

Nhạc kịch, đúng như tên gọi, âm nhạc chính là linh hồn của vở diễn. Dưới bàn tay tài hoa của Giám đốc Âm nhạc - nhạc sĩ Minh Đạo, từng giai điệu trong nhạc kịch Lửa từ đất được viết nên như một bản hùng ca đầy cảm xúc, vừa mạnh mẽ, dữ dội, vừa sâu lắng, da diết. Phần âm nhạc với hòa âm theo phong cách giao hưởng và chất liệu đương đại được xử lý chỉn chu, giúp khán giả đắm chìm vào những khoảnh khắc cao trào, đau thương lẫn hào hùng trong từng phân cảnh.

Sự chỉ đạo tài tình của Tổng biên đạo, NSND Trần Ly Ly đã mang đến những màn vũ đạo đẹp mắt, khi mạnh mẽ, dứt khoát, khi uyển chuyển, tinh tế, góp phần làm nổi bật cảm xúc và nội dung của vở diễn. Những chuyển động của diễn viên trên sân khấu như hòa quyện cùng câu chuyện, biến từng phân đoạn trở thành một bức tranh sống động đầy nghệ thuật.

Sau dịp công diễn, nhiều nhà chuyên môn đã nhận định, nhạc kịch Lửa từ đất không đơn thuần là một tác phẩm sân khấu, mà là một hành trình cảm xúc, giúp khán giả nhìn lại những giá trị lịch sử và tinh thần kiên cường của người Việt Nam. Đặc biệt, Lửa từ đất còn đặt ra một chuẩn mực mới cho nghệ thuật nhạc kịch Việt Nam - nơi mà nghệ thuật truyền thống và công nghệ hiện đại có thể hòa quyện một cách tinh tế để tạo nên những tác phẩm tầm vóc.

Được lựa chọn vào vai Bí thư Nguyễn Ngọc Vũ của nhạc kịch Lửa từ đất, Lê Việt Anh trải lòng, đây là một vinh dự và dấu ấn mà không biết khi nào anh mới có cơ hội để lại được thực hiện. 

Hướng tới kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9, Nhà hát Kịch Việt Nam phối hợp với các các nghệ sĩ Hàn Quốc thực hiện vở nhạc kịch Café bánh mì - thể hiện hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh và các tầng lớp nhân dân Việt Nam yêu nước.

Café bánh mì có bối cảnh xã hội chân thực về đất nước Việt Nam trong những năm tháng chiến tranh đầy đau thương, đói khổ và ca ngợi những người dân yêu nước. Dù phải đối mặt với muôn vàn khó khăn gian khổ nhưng người dân Việt Nam vẫn giữ vững niềm tin vào thắng lợi, nhất định không chịu khuất phục trước mọi áp bức của kẻ thù. Tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam trong cách mạng tháng Tám 1945 là một biểu hiện cao đẹp của lòng yêu nước và sức mạnh đoàn kết, để từ đó giành độc lập tự do và khẳng định ý chí quật cường trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam.

Sự xuất hiện đầy ấn tượng của các vở nhạc kịch lấy cảm hứng từ lịch sử dân tộc đã mang lại một luồng sinh khí mới cho đời sống nghệ thuật, đồng thời khơi dậy niềm tự hào và ý thức gìn giữ di sản văn hóa trong công chúng.

Nâng chuẩn chuyên nghiệp của sân khấu Việt Nam

Nhiều vở nhạc kịch đề tài lịch sử ra đời cũng là tín hiệu tích cực cho thấy, nhạc kịch Việt đang tìm được hướng đi riêng, thay vì chỉ phụ thuộc vào kịch bản ngoại nhập. Mặc dù được xác định là xu hướng chung nhưng nhiều đơn vị nghệ thuật, người làm nhạc kịch đều cho rằng, việc đầu tư thực hiện các vở nhạc kịch hướng đến bản sắc Việt Nam, kể câu chuyện của người Việt Nam cho người Việt Nam có khá nhiều khó khăn.

Để dàn dựng một vở nhạc kịch lịch sử, ê-kíp sáng tạo phải đối diện nhiều thách thức. Trước hết về đề tài, kịch bản phải dựa trên sự kiện và nhân vật có thật, tránh sai lệch, đồng thời chọn góc nhìn mới để tạo hấp dẫn.

Bên cạnh đó, cần đồng bộ nghệ thuật giữa nhạc sĩ, biên đạo múa, đạo diễn, thiết kế sân khấu, ánh sáng, phục trang… phải phối hợp chặt chẽ. Chỉ cần một yếu tố thiếu ăn khớp, tổng thể sẽ mất hiệu quả.

Nhạc kịch lịch sử cần đầu tư lớn cho trang phục cổ trang, thiết bị sân khấu, dàn diễn viên, ca sĩ, nhạc công đông đảo. Kinh phí một vở có thể gấp 2 -3 lần so với kịch nói thông thường. Cùng với đó là thời gian đầu tư cho nhạc kịch lịch sử cũng thường kéo dài vài tháng, thậm chí cả năm. Nghệ sĩ phải tập luyện rất công phu, vừa hát, vừa diễn, vừa di chuyển và giữ đúng nhịp vũ đạo.

Theo Đại tá, NSND Nguyễn Thị Thúy Hiền, Giám đốc Nhà hát Kịch CAND, để có nhạc kịch Người cầm lái, các nghệ sĩ phải có sự ủng hộ rất lớn từ lãnh đạo Cục Công tác Đảng và Công tác chính trị, cao hơn nữa là lãnh đạo Bộ Công an. Bởi lẽ, kinh phí đầu tư cho một vở nhạc kịch như thế này khá lớn và đơn vị chỉ mạnh dạn đề xuất vào dịp kỷ niệm rất lớn.

Tổng đạo diễn kiêm tác giả kịch bản, biên đạo Tuyết Minh cũng cho hay, Người cầm lái là thành quả sáng tạo trong một thời gian khá dài với rất nhiều trăn trở. Từ âm nhạc cho đến câu chuyện, lời hát, ca khúc đều mới, dành riêng cho câu chuyện về Bác Hồ, mang màu sắc riêng biệt của Việt Nam. Nữ nghệ sĩ đã dày công nghiên cứu, cô đọng từ những câu văn dài, thành những câu thơ có vần điệu, vừa có tính kịch cho tác phẩm này.

Cùng với đó, bài toán kinh phí cho các dự án nghệ thuật này vẫn là câu chuyện muôn thủa. NSND Trần Ly Ly từng chia sẻ, khi bắt tay thực hiện vở nhạc kịch Những người khốn khổ, chính chị cũng chuẩn bị tâm thế có thể phải bán nhà đề bù đắp vào những chi phí quá lớn.

Ngoài kinh phí, lực lượng nghệ sĩ cũng là một thách thức không nhỏ đối với các nhà hát khi đầu tư cho nhạc kịch. Diễn viên nhạc kịch phải là những người đa năng và hội tụ nhiều kỹ năng như: ca hát, diễn xuất, vũ đạo trong khi Việt Nam không có nhiều cơ sở chuyên ngành đào tạo diễn viên nhạc kịch.

Tuy nhiên, những khó khăn này cũng là cơ hội để nâng chuẩn chuyên nghiệp của sân khấu Việt Nam. Khi một vở nhạc kịch lịch sử thành công, giá trị lan tỏa không chỉ nằm ở doanh thu bán vé mà còn ở tầm ảnh hưởng văn hóa và ý nghĩa giáo dục.

Việt Nam có tiềm năng để hình thành và phát triển nhạc kịch mang phong cách riêng. Nếu có sự đầu tư bài bản, kết hợp các yếu tố công nghệ sân khấu hiện đại, nhạc kịch Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển, trở thành một mũi nhọn của văn hóa biểu diễn Việt Nam mang lại lợi ích lâu dài cho cộng đồng, đồng thời xây dựng được những sân khấu chuyên biệt và tạo nên dấu ấn văn hóa đẳng cấp quốc gia.