Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV: Hoàn thiện hệ thống pháp luật, xây dựng nền giáo dục Việt Nam mở, thực học, thực nghiệp

Sáng 22/10, tiếp tục Chương trình làm việc Kỳ họp thứ 10, Quốc hội nghe tờ trình và báo cáo thẩm tra về 3 dự án: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục; Luật Giáo dục đại học (sửa đổi); Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi).

Xây dựng nền giáo dục Việt Nam mở

Trình bày Tờ trình về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cho biết, việc ban hành Luật nhằm thể chế hóa đầy đủ, kịp thời các chủ trương, đường lối mới của Đảng, các nghị quyết, kết luận, chỉ thị có liên quan đến phát triển giáo dục trong bối cảnh mới; cụ thể hóa quy định của Hiến pháp (sửa đổi, bổ sung năm 2025) và bảo đảm thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật liên quan.

Bên cạnh đó, khắc phục bất cập, điểm nghẽn của Luật Giáo dục hiện hành; tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý cho việc xây dựng nền giáo dục Việt Nam mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt; có cơ cấu và phương thức giáo dục hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập; hội nhập quốc tế; giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa và bản sắc dân tộc; nâng cao hiệu quả quản trị hệ thống giáo dục, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tăng tính tự chủ và trách nhiệm giải trình của cơ sở giáo dục.

Đáng chú ý, việc ban hành Luật nhằm bảo đảm bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện đầu tư kinh doanh không cần thiết, 30% chi phí tuân thủ thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho người dân, tổ chức, cơ sở giáo dục; đồng thời bảo đảm công bằng, bình đẳng trong tiếp cận giáo dục giữa các nhóm đối tượng và các loại hình cơ sở giáo dục trong tiếp cận và thực hiện các thủ tục hành chính lĩnh vực giáo dục; đồng thời, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, hội nhập quốc tế và phát triển bền vững đất nước.

Dự thảo Luật không quy định chi tiết các thủ tục hành chính; thay vào đó, các quy định chủ yếu mang tính khung, định hướng chính sách, xác lập cơ sở pháp lý để giao Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định chi tiết theo thẩm quyền. Tuy nhiên, các quy định sửa đổi, bổ sung tại dự thảo Luật vẫn có tác động trực tiếp đến việc sửa đổi, bổ sung, thay thế nhiều thủ tục hành chính hiện hành đang được thực thi theo Luật Giáo dục năm 2019. Theo kết quả rà soát, đánh giá, trong tổng số 126 thủ tục hành chính hiện hành chịu tác động của Luật Giáo dục năm 2019, có 69 thủ tục hành chính dự kiến bị tác động bởi các nội dung sửa đổi, bổ sung tại dự thảo Luật, chủ yếu theo nhóm lĩnh vực: Văn bằng, chứng chỉ; thành lập/cho phép thành lập, cho phép hoạt động giáo dục, chia, tách, sáp nhập, giải thể cơ sở giáo dục; kiểm định chất lượng giáo dục; tuyển sinh, thi, thẩm định sách giáo khoa...

Về dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), ông Nguyễn Đắc Vinh cho biết, việc ban hành Luật nhằm thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về đột phá chiến lược và hiện đại hóa giáo dục đại học; phát triển giáo dục đại học trở thành động lực quan trọng trong hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, trung tâm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, tiên phong trong hoạt động khoa học, công nghệ và hội nhập quốc tế.

Đồng thời tháo gỡ các điểm nghẽn, bất cập trong quá trình thi hành Luật hiện hành; bổ sung, hoàn thiện hệ thống quy định pháp luật về giáo dục đại học theo hướng đầy đủ, đồng bộ và thống nhất; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; xây dựng và hoàn thiện mô hình quản trị đại học tiên tiến, phù hợp với điều kiện chính trị, văn hóa và con người Việt Nam. Đào tạo tinh hoa, đào tạo chất lượng cao để nâng tầm trí tuệ Việt Nam; đào tạo đại trà nhằm nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu nhân lực và phát huy sức mạnh nội sinh; thiết lập hệ thống tổ chức khoa học và công nghệ trong các cơ sở giáo dục đại học để thực hiện sứ mệnh phát triển nguồn nhân lực trình độ cao gắn với nghiên cứu khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo...

Dự thảo Luật gồm 9 chương, 46 điều; có các điểm đột phá so với Luật hiện hành gồm: Định vị vai trò tiên phong của giáo dục đại học, kiến tạo chính sách cho các cơ sở giáo dục đại học đột phá, đi đầu trong đổi mới sáng tạo; đào tạo tinh hoa, đào tạo chất lượng cao và cung cấp nguồn nhân lực trình độ cao phục vụ phát triển đất nước, nhân loại; khẳng định quyền tự chủ là quyền pháp định, tăng tính chủ động gắn với trách nhiệm giải trình của cơ sở giáo dục đại học.

Đồng thời, tạo đột phá về quản trị và phương thức quản lý nhà nước, hoàn thiện mô hình quản trị ở từng cơ sở giáo dục đại học theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp; quản lý nhà nước chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, ứng dụng công nghệ số và tiêu chuẩn chất lượng để quản lý toàn hệ thống; mở rộng, đa dạng hóa nguồn lực và bảo đảm công bằng giữa các chủ thể tham gia hoạt động giáo dục đại học; tạo cơ chế chính sách đột phá huy động mọi nguồn lực, kiến tạo môi trường phát triển, sân chơi cạnh tranh bình đẳng giữa công lập và tư thục.

Liên quan đến Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), ông Nguyễn Đắc Vinh cho biết, việc xây dựng Luật nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý, bảo đảm hình thành hệ thống pháp luật về giáo dục nghề nghiệp đồng bộ, thống nhất, phù hợp với bối cảnh phát triển mới của đất nước và yêu cầu hội nhập quốc tế, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp, góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực có kỹ năng nghề cao, thực hiện tốt ba đột phá chiến lược mà Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã đặt ra.

Cụ thể, việc quy phạm hóa chính sách của Luật đã được Chính phủ thông qua nhằm thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về gíao dục nghề nghiệp; tạo ra sự đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật để tạo chuyển biến mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả của giáo dục nghề nghiệp đáp ứng nhu cầu của người học, thị trường lao động; yêu cầu về trình độ, kỹ năng nghề nghiệp trong khu vực ASEAN và hội nhập quốc tế; đủ khả năng đáp ứng yêu cầu nhân lực cho phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Khắc phục những tồn tại, hạn chế của pháp luật và quá trình thi hành pháp luật hiện hành về giáo dục nghề nghiệp; kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn, giải quyết được "nút thắt" trong thực tiễn nhằm đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp.

Đồng thời, bảo đảm bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện đầu tư kinh doanh không cần thiết, 30% chi phí tuân thủ thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho người dân, tổ chức, cơ sở giáo dục trong tiếp cận và thực hiện các thủ tục hành chính lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, nâng cao hiệu quả quản trị hệ thống giáo dục...

Nâng cao hiệu quả phân luồng học sinh

Trình bày Báo cáo thẩm tra về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh nêu rõ, Ủy ban tán thành việc hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng tăng liên thông giữa giáo dục phổ thông với đào tạo nghề. Việc bổ sung mô hình trung học nghề xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn nhằm tạo điều kiện cho học sinh sau trung học cơ sở có thêm lựa chọn, vừa được tiếp tục học chương trình trung học phổ thông, vừa được học kỹ năng nghề, góp phần nâng cao hiệu quả phân luồng học sinh.

Tuy nhiên, cơ quan chủ trì soạn thảo xác định rõ vị trí trung học nghề trong hệ thống giáo dục quốc dân và trong 8 bậc của khung trình độ quốc gia; căn cứ để trung học nghề là cấp học tương đương trung học phổ thông; làm rõ tiêu chí, chuẩn đầu ra của trung học nghề.

Tán thành việc bỏ quy định cấp bằng tốt nghiệp trung học cơ sở, chỉ quy định xác nhận học bạ hoàn thành chương trình trung học cơ sở do hiệu trưởng trường trung học cơ sở thực hiện, song, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đề nghị làm rõ tiêu chuẩn và cách thức cấp bằng tốt nghiệp trung học nghề để khẳng định cơ sở xác định tương đương với bằng tốt nghiệp trung học phổ thông; bổ sung, làm rõ nguyên tắc, cơ chế quản lý, chia sẻ, bảo mật dữ liệu; nghiên cứu quy định về thẩm định, công nhận các chứng chỉ khác được sử dụng trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội tán thành với quy định Nhà nước cung cấp một bộ sách giáo khoa sử dụng thống nhất toàn quốc, nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Đối với tài liệu giáo dục địa phương, Ủy ban tán thành quy định theo hướng giao thẩm quyền tổ chức biên soạn cho cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh, hội đồng thẩm định cấp tỉnh thẩm định, chuyển thẩm quyền phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh để bảo đảm quyền chủ động cho các địa phương...

Liên quan đến dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), ông Nguyễn Đắc Vinh nêu rõ, Ủy ban tán thành quy định về chính sách Nhà nước phát triển giáo dục đại học; tuy nhiên cần làm rõ vai trò chủ đạo của ngân sách nhà nước trong đầu tư cho giáo dục đại học, bao gồm chính sách đối với giáo dục đại học công lập và giáo dục đại học ngoài công lập.

Tán thành quy định về tổ chức và quản trị của cơ sở giáo dục đại học, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đề nghị giao Chính phủ có văn bản hướng dẫn riêng về tự chủ đại học; quy định rõ về mức độ tự chủ dựa trên năng lực quản trị, chất lượng giáo dục được kiểm định và năng lực tài chính của cơ sở giáo dục đại học. Quy định rõ về quyền hạn, trách nhiệm của các bên liên quan trong giám sát hoạt động điều hành cơ sở giáo dục đại học khi chấm dứt hoạt động của hội đồng trường trong trường công lập; làm rõ vai trò, vị trí, chức năng một số đơn vị trong cơ cấu tổ chức của cơ sở giáo dục đại học như trường thuộc, phân hiệu, cơ sở sản xuất, hội đồng khoa học và đào tạo.

Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đề nghị bổ sung quy định tạo cơ chế thúc đẩy liên kết giữa nhà trường, doanh nghiệp và Nhà nước; làm rõ hơn nội dung, trình tự, thủ tục định giá, xác lập quyền sở hữu, khai thác, phân chia lợi ích từ tài sản trí tuệ, kết quả nghiên cứu, chuyển giao công nghệ.

Các quy định về tài chính, tài sản, dự thảo Luật chưa phân định cơ chế tài chính đối với cơ sở giáo dục đại học công lập và tư thục; quy định về cơ chế đặt hàng đào tạo chưa rõ; đề nghị nghiên cứu giao cơ sở giáo dục đại học công lập được quyết định việc quản lý, sử dụng nguồn thu hợp pháp ngoài ngân sách nhà nước cho nhiệm vụ chi đầu tư phát triển...

Đối với 4 nguyên tắc hoạt động giáo dục nghề nghiệp trong dự án Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), có ý kiến đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo cân nhắc, nghiên cứu thêm một số nguyên tắc: Bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa cung - cầu lao động với giáo dục nghề nghiệp; chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ số trong hoạt động giáo dục nghề nghiệp.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đề nghị xác định vị trí của trình độ trung học nghề trong hệ thống bậc/trình độ của Khung trình độ quốc gia Việt Nam; làm rõ quy định về tích hợp giữa kiến thức cốt lõi của chương trình trung học phổ thông và chuyên môn nghề trong chương trình giáo dục trung học nghề; quy định chuẩn đầu vào, thời gian đào tạo, chuẩn đầu ra của chương trình trung cấp, trung học nghề để thuận lợi phân luồng, liên thông với các trình độ cao hơn và về thi tốt nghiệp trung học nghề.

Sự tham gia của các doanh nghiệp trong hoạt động giáo dục nghề nghiệp cần được quy định cụ thể hơn, đặc biệt về hỗ trợ kinh phí và khấu trừ thuế; quy định rõ cơ chế phối hợp, phân định quyền và trách nhiệm giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp trong xây dựng chương trình, giáo trình và tổ chức đào tạo; bổ sung quy định trách nhiệm của doanh nghiệp trong đào tạo lại, đào tạo nâng cao kỹ năng nghề cho lao động.

Về hợp tác và đầu tư trong giáo dục nghề nghiệp, có ý kiến cho rằng, dự thảo Luật chưa làm rõ tiêu chí hỗ trợ của Nhà nước đối với cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập và tư thục; cơ chế phân bổ ngân sách theo phương thức "đặt hàng, chỉ số chất lượng, yếu tố vùng miền"; thiếu cơ chế giám sát việc sử dụng vốn ngoài ngân sách...