Kiến tạo chủ quyền số bằng chiến lược AI mở

Sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI) trong kỷ nguyên số đang mở ra cơ hội mới cho nền kinh tế và góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống, thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo. 

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đặt mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI; Quyết định 1131/QĐ-TTg ngày 12/6/2025 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược, trong đó AI được xác định là nhóm công nghệ chiến lược đầu tiên. 

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, muốn có AI, Việt Nam phải có hạ tầng tính toán, hạ tầng dữ liệu an toàn, có chủ quyền" và công nghệ mở là "con đường" để phát triển AI Make in Viet Nam. Bộ đang tập trung hoàn thiện Luật Trí tuệ nhân tạo nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá cho trí tuệ nhân tạo; kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; đồng thời quản lý rủi ro, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số.

Về hạ tầng, Bộ sẽ xây dựng và vận hành hạ tầng siêu tính toán AI quốc gia dùng chung và dữ liệu mở AI. Để xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ cho AI, Nhà nước sẽ hợp tác với doanh nghiệp, hỗ trợ kinh phí để làm sạch, gán nhãn hình thành cơ sở dữ liệu mở phục vụ AI tiếng Việt. Đây là hệ thống dữ liệu được thu thập, làm sạch, chuẩn hóa, được mở truy cập theo quy định nhằm phục vụ huấn luyện, kiểm thử và triển khai các hệ thống AI tại Việt Nam. 

Cùng với đó, sẽ có những chính sách để phát triển thị trường AI trong nước. Chính phủ sẽ đổi mới mua sắm công theo tinh thần "AI first", ưu tiên sản phẩm AI mở trong nước, công khai các bài toán quốc gia và đặt hàng việc dùng AI để giải bài toán quốc gia, cấp voucher cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ dùng thử sản phẩm AI trong nước.

Theo báo cáo "Phát triển hệ sinh thái AI mở – Nền tảng cho tự chủ công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia" của Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia, AI không còn là công cụ hỗ trợ, mà đã trở thành hạ tầng trí tuệ quốc gia, tương đương với điện, viễn thông hay internet. Lựa chọn AI mở chính là lựa chọn con đường để kiến tạo chủ quyền số quốc gia. 

Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia Hồ Đức Thắng nhấn mạnh, công nghệ mở cho phép Việt Nam "đứng trên vai những người khổng lồ", tận dụng tri thức của nhân loại để giải quyết những bài toán của riêng Việt Nam. Đây là con đường đi khôn ngoan nhất, giúp tiết kiệm nguồn lực khổng lồ để tập trung tạo ra giá trị khác biệt nhất: đó là dữ liệu bản địa đặc thù của người Việt, là những ứng dụng mang đậm bản sắc văn hóa Việt và là trí tuệ sáng tạo vô tận của con người Việt Nam. Ba trụ cột phát triển hệ sinh thái AI mở tại Việt Nam là hạ tầng tính toán quốc gia, trung tâm dữ liệu "Make in Vietnam"; xây dựng và chuẩn hóa dữ liệu mở, đặc biệt là dữ liệu tiếng Việt và dữ liệu chuyên ngành; xây dựng cộng đồng AI mở, nơi doanh nghiệp – viện trường – chuyên gia – nhà quản lý cùng đóng góp tri thức.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, bà Đào Hoàng Giang, Giám đốc Red Hat Việt Nam nhận định, các rào cản với Việt Nam về công nghệ mở có thể tóm gọn với "3P" gồm: nền tảng (Platform), con người (People) và quy trình (Process). Trong đó với nền tảng, chi phí đầu tư cho hạ tầng và làm sạch dữ liệu khiến nhiều doanh nghiệp băn khoăn. Việt Nam cũng đang thiếu hụt nhân lực về AI, đặc biệt là AI mã nguồn mở cả về số lượng và chất lượng. Quy trình cũng là rào cản bởi quốc tế đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt trong việc chia sẻ, đóng góp mã nguồn. Về vấn đề pháp lý, nhiều kỹ sư không biết dữ liệu nào có thể chia sẻ, dữ liệu nào không nên, để an toàn họ thường chọn không chia sẻ. 

Ông Trương Gia Bình, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn FPT cho rằng phát triển AI tại Việt Nam vẫn tồn tại những thách thức lớn là bảo vệ chủ quyền công nghệ, hiện thực hóa mục tiêu trở thành quốc gia tiên tiến và thiếu nguồn lực đầu tư. Để làm chủ AI, các doanh nghiệp công nghệ Việt Nam cần tiên phong liên kết với nhau. Tập đoàn FPT đã có sáng kiến thành lập Liên minh AI Âu Lạc với sự tham gia của hơn 20 đơn vị công nghệ đầu ngành và startup công nghệ như: Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, MobiFone, VNPT, FPT, BKAV, Misa, MoMo, VNPAY, Zalo,…cùng các học viện, trường đại học: Đại học Bách Khoa Hà Nội, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, Học viện Kỹ thuật mật mã, Trường đại học Tôn Đức Thắng, Trường đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Trường đại học FPT…

Liên minh AI Âu Lạc được thành lập với mục đích phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn có khả năng xử lý tiếng Việt chính xác, tự nhiên, phù hợp với văn hóa và bản sắc Việt Nam; xây dựng một cộng đồng AI mở, minh bạch, nơi mọi cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp có thể tự do tiếp cận và sử dụng các tài sản công khai của Liên minh bao gồm mã nguồn, dữ liệu và mô hình, kể cả cho mục đích thương mại, nhằm khơi dậy sáng tạo, ứng dụng AI rộng khắp, hiện thực hóa chủ quyền AI quốc gia. Đồng thời, Liên minh cam kết phát triển các sản phẩm AI an toàn, có trách nhiệm, tuân thủ chuẩn mực đạo đức và các quy định pháp luật của Việt Nam.