Khủng hoảng khí hậu: Kỳ vọng vào một bước ngoặt

Trong vòng 1 năm sau Hội nghị lần thứ 27 Các bên tham gia công ước khung của Liên hợp quốc (LHQ) về biến đổi khí hậu (COP27) ở Ai Cập, thế giới đã chứng kiến hàng loạt hiện tượng thời tiết cực đoan, gây thiệt hại nặng nề về người và cơ sở vật chất. 

Có thể kể đến vụ cháy rừng lớn nhất trong 1 thế kỷ qua ở Hawaii (Mỹ) khiến khoảng 100 người thiệt mạng, hay đám cháy rừng tại Hy Lạp có quy mô lớn nhất ở châu Âu trong nhiều năm, tàn phá diện tích lên tới hơn 81.000 ha, tức lớn hơn thành phố New York (Mỹ); nắng nóng kỷ lục, bất thường ở Anh, Pháp, Italy, Tây Ban Nha, Nhật Bản, Hàn Quốc...; hạn hán kéo dài ở miền Nam Iraq, khu vực Đông Phi; lũ lụt tàn khốc ở miền Đông Libya cướp đi mạng sống của hơn 11.300 người… Chỉ tính riêng tại châu Phi, các hiện tượng thời tiết cực đoan kể từ đầu năm 2023 đã cướp đi sinh mạng của hơn 15.000 người và ảnh hưởng tới 34 triệu người, theo ước tính của trang Carbon Brief có trụ sở tại Anh

Trong bối cảnh nhiệt độ toàn cầu năm 2023 được dự báo chắc chắn sẽ ở mức cao nhất trong 125.000 năm qua, COP28, diễn ra từ ngày 30/11-12/12 tại thành phố Dubai của Các tiểu Vương quốc Arab thống nhất (UAE), được kỳ vọng sẽ là một hội nghị bước ngoặt để cộng đồng quốc tế điều chỉnh hướng đi và tăng tốc hành động nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu hiện nay.

Với chủ đề "Gắn kết - hành động - hiệu quả", COP28 dự kiến thu hút sự tham gia của khoảng 70.000 người, trong đó có hơn 160 nguyên thủ quốc gia và người đứng đầu chính phủ, cùng lãnh đạo các doanh nghiệp, tổ chức xã hội, môi trường, giới khoa học cũng như thanh niên từ khắp nơi trên thế giới. Đây là con số kỷ lục so với mọi kỳ COP trước đây. Hai tuần đàm phán sẽ khởi động bằng Hội nghị thượng đỉnh Hành động khí hậu thế giới, diễn ra trong các ngày 1-2/12. Sự kiện này được xem là nền tảng đưa ra các tuyên bố quan trọng và tạo động lực cho các hội nghị còn lại của COP28.

Là khuôn khổ đa phương duy nhất để phối hợp hành động toàn cầu, COP28 sẽ thảo luận một chương trình nghị sự dày đặc, với hàng loạt các chủ đề quen thuộc từ khí hậu, tài chính, thương mại, năng lượng, môi trường, thiên nhiên, đại dương, nông nghiệp và nước… nhằm tìm kiếm các biện pháp cụ thể để giữ nhiệt độ toàn cầu tăng không quá 1,5 độ C so với thời tiền công nghiệp, xây dựng khả năng phục hồi và huy động tài chính trên quy mô lớn. Ngoài ra, hai chủ đề mới sẽ được thảo luận tại COP năm nay là sức khỏe và cứu trợ, với mục đích thúc đẩy các chính sách và đầu tư nhằm bảo vệ cuộc sống và sinh kế, hỗ trợ khả năng phục hồi và sự ổn định của cộng đồng.

Với những chủ đề thảo luận trên, nước Chủ tịch UAE đã đề ra 4 mục tiêu chính của hội nghị, gồm đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng, có trật tự và bình đẳng; ổn định tài chính khí hậu; đặt thiên nhiên, cuộc sống và sinh kế làm trọng tâm của hành động khí hậu; và nỗ lực để đưa COP28 trở thành hội nghị toàn diện nhất từ trước đến nay. Đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng được coi là vấn đề chính, khi các quốc gia vẫn còn chia rẽ về việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch.

Tại COP28, Liên minh châu Âu (EU) dự kiến sẽ thúc đẩy một thỏa thuận đầu tiên trên thế giới nhằm loại bỏ việc sử dụng than, dầu và khí đốt trên toàn cầu. Dù vậy, thỏa thuận có thể vấp phải sự phản đối của một số quốc gia và khối đàm phán, bao gồm các nhà sản xuất nhiên liệu hóa thạch lớn như Saudi Arabia và các nước đang phát triển, vốn đang dựa vào nhiên liệu hóa thạch để phát triển nền kinh tế.

Giám đốc Viện Nghiên cứu tác động khí hậu Potsdam, ông Johan Rockstrom nhấn mạnh, COP28 là cơ hội cuối cùng đưa ra những cam kết đáng tin cậy để bắt đầu cắt giảm lượng khí CO2 sinh ra từ quá trình sử dụng nhiên liệu hóa thạch. Ông kêu gọi các nền kinh tế lớn, bao gồm Mỹ, Ấn Độ, Trung Quốc và EU, tăng cường giải quyết khủng hoảng khí hậu, bởi mục tiêu kiềm chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C là “không thể thương lượng”. Tuy nhiên, Chủ tịch COP28 Sultan al-Jaber cho rằng, việc giảm dần nhiên liệu hóa thạch là quá trình không thể tránh khỏi, nhưng không có nghĩa là ngay lập tức loại bỏ hoàn toàn.

COP28 còn được đánh giá là hội nghị quan trọng nhất trong 8 năm qua về ứng phó biến đổi khí hậu, bởi đây là lần đầu tiên các bên chính thức đánh giá những nỗ lực trong việc thực hiện Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu năm 2015. Bản Đánh giá toàn cầu (Global Stocktake) đầu tiên về tiến trình khí hậu sẽ chỉ ra các quốc gia còn cách bao xa mới đáp ứng được cam kết theo Hiệp định Paris, từ đó mở đường cho một số điều chỉnh trong kế hoạch khí hậu của các quốc gia để đưa thế giới trở lại đúng hướng trên con đường bảo vệ hành tinh xanh.

Nếu việc thành lập Quỹ tổn thất và thiệt hại được coi là một dấu ấn mang tính lịch sử tại COP27, COP28 sẽ thảo luận và thông qua kế hoạch chi tiết về quỹ này. Trước thềm COP28, các bên đã nhất trí để Ngân hàng Thế giới (WB) đóng vai trò trung gian chủ trì các cuộc đàm phán và mốc thời gian xung quanh việc phân bổ vốn. Tuy nhiên, đây lại là một điểm gây tranh cãi với một số nước Nam bán cầu, với lo ngại thiếu đại diện hoặc sự tham gia vào quá trình đàm phán.

Dù vẫn tồn tại nhiều bất đồng và quá trình đàm phán chắc chắn sẽ khó khăn, một số chuyên gia cho rằng, chương trình nghị sự COP28 đưa ra một lộ trình đầy hứa hẹn để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sử dụng nhiên liệu hóa thạch cũng như tái cơ cấu cần thiết cho tài chính khí hậu. Do đó, UAE có lý do để lạc quan về thành công của hội nghị.

Về phần mình, Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres khẳng định rằng, COP28 phải là nơi để khẩn trương thu hẹp khoảng cách về tham vọng khí hậu. Các chính phủ phải có những bước tiến táo bạo tại COP28 để đi đúng hướng trong việc tránh cuộc khủng hoảng khí hậu, đồng nghĩa COP28 phải là một bước ngoặt rõ ràng. Theo ông Guterres, các chính phủ không những phải nhất trí về các hành động khí hậu mạnh mẽ hơn, mà còn phải bắt đầu chỉ ra chính xác cách thực hiện chúng, bởi Trái Đất đã chuyển từ giai đoạn ấm lên sang "kỷ nguyên nung nóng toàn cầu".

Với cam kết đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050, Việt Nam là một trong 30 nước đầu tiên nộp bản Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) và là một trong ba quốc gia đang phát triển đầu tiên (cùng với Indonesia và Nam Phi) tham gia Quan hệ đối tác về chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP).

Sự kiện Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tham dự Hội nghị thượng đỉnh Hành động khí hậu thế giới trong khuôn khổ COP28 khẳng định chủ trương nhất quán của Việt Nam về tăng trưởng xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu. Theo Đại sứ Việt Nam tại UAE Nguyễn Mạnh Tuấn, Thủ tướng tham dự COP28 gửi đi nhiều thông điệp quan trọng đến bạn bè quốc tế, thể hiện Việt Nam là thành viên chủ động, tích cực, có trách nhiệm trong tham gia xử lý một trong những thách thức chung toàn cầu lớn nhất hiện nay là biến đổi khí hậu. 

Có thể nói, COP28 là cơ hội cuối cùng để các quốc gia không chỉ đưa ra những cam kết, hứa hẹn, mà còn phải cùng bắt tay vào hành động một cách thực chất, nhanh chóng và có trách nhiệm, cùng chạy đua với thời gian để "biến một năm nóng như lửa đốt thành một năm đầy tham vọng", như kêu gọi của người đứng đầu LHQ.