Không gian công cộng: Tài sản chiến lược của nền kinh tế đô thị

Không gian công cộng đang được tái định vị như một tài sản chiến lược của nền kinh tế đô thị, thay vì chỉ là hạng mục phúc lợi xã hội. Đặc biệt, đối với các đô thị lớn trên thế giới đang cạnh tranh gay gắt để thu hút dòng vốn đầu tư, nguồn nhân lực chất lượng cao và nâng cao chất lượng sống cho người dân.

Đây là thông tin được chuyên gia chia sẻ tại tọa đàm "Không gian công cộng – Từ biểu tượng đô thị đến động lực tăng trưởng kinh tế" diễn ra ở TP. Hồ Chí Minh, ngày 23/12.

Theo chuyên gia, thực tiễn từ những siêu đô thị như New York, London, Singapore,… cho thấy không gian công cộng không còn là chi phí ngân sách đơn thuần, mà đã trở thành khoản đầu tư sinh lợi. Không gian công cộng đóng vai trò "mỏ neo" thu hút dòng vốn đầu tư mới trị giá hàng tỷ USD, kích hoạt kinh tế dịch vụ, gia tăng giá trị bất động sản và nâng cao năng suất đô thị.

Tại New York, các dự án tái thiết không gian công cộng như High Line hay Hudson Yards đã góp phần làm thay đổi diện mạo đô thị và kéo theo làn sóng đầu tư tư nhân quy mô lớn. Trong khi đó, Singapore với mô hình "City in a Garden" đã biến không gian công cộng thành hình ảnh nhận diện quốc gia, tạo nền tảng cho tăng trưởng du lịch, dịch vụ và thu hút dòng vốn dài hạn. Ngoài ra, với bối cảnh cuộc cạnh tranh toàn cầu để giữ chân nhân lực chất lượng cao, không gian công cộng chất lượng cao chính là một trong những thước đo quan trọng của sức hấp dẫn đô thị và năng lực cạnh tranh kinh tế.

Đối với TP. Hồ Chí Minh, đặt mục tiêu đến năm 2030 đạt tối thiểu 1m² cây xanh công cộng/người. Để thành phố thực hiện được mục tiêu này, Kiến trúc sư Steven Townsend, Giám đốc điều hành Studio Urban Design (SUDV) chỉ ra rằng, không gian công cộng có vai trò đa chức năng, tích hợp sử dụng đất, kết nối giao thông – kinh tế – xã hội và định vị bản sắc đô thị. Một số giải pháp phát triển đô thị bền vững, kết nối và lấy con người làm trung tâm đã cho thấy hiệu quả trong quy hoạch Khu đô thị Phú Mỹ Hưng, thành phố Thủ Đức (cũ) và công tác tái thiết không gian đô thị tại khu vực trung tâm TP. Hồ Chí Minh.

Không gian công cộng, khi được đầu tư đúng mức và quản trị hiệu quả sẽ không chỉ là "khoảng thở" của đô thị, mà còn trở thành động lực tăng trưởng mới, bền vững cho nền kinh tế TP. Hồ Chí Minh trong dài hạn. Tuy nhiên, muốn làm được điều này thì phải thay đổi cách tiếp cận đối với không gian công cộng tại TP. Hồ Chí Minh từ tư duy phúc lợi sang tư duy đầu tư chiến lược, từ những dự án đơn lẻ sang hệ sinh thái không gian công cộng liên kết.

Theo Kiến trúc sư David Ching, Nhà sáng lập, kiêm Chủ tịch David Ching & Partners; đồng thời là Phó Chủ tịch Janus Capital Việt Nam, có thể tận dụng hệ thống sông ngòi – kênh rạch làm trục không gian công cộng liên hoàn, thay vì chỉ phát triển theo mô hình công viên truyền thống. Đặc biệt, TP. Hồ Chí Minh có thể vận dụng Nghị quyết 98 đề xuất những định chế tài chính và mô hình quản lý thí điểm, giúp các địa phương chủ động hơn trong việc "xã hội hóa" công viên, quảng trường và không gian công cộng đa chức năng.

"Từ kinh nghiệm thực tế, gắn không gian công cộng với mô hình phát triển định hướng giao thông công cộng (TOD), cũng như các cơ chế hợp tác công - tư. Điều này giúp Nhà nước giảm gánh nặng ngân sách, đồng thời tạo điều kiện để khu vực tư nhân tham gia đầu tư, vận hành và khai thác hiệu quả," Kiến trúc sư David Ching nhấn mạnh.

Không gian công cộng cũng có thể khai thác mang lại lợi nhuận, như tại TP. Hồ Chí Minh có thể tạo ra nhiều không gian kinh doanh thương mại, dịch vụ theo dọc sông Sài Gòn. Đồng thời, cần quy hoạch, sắp xếp lại những chuỗi cửa hàng, địa điểm kinh doanh đang hiện hữu… hài hòa với không gian phát triển mới để tránh che chắn tầm nhìn ra sông.

Cùng quan điểm TS. Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia Kinh tế trưởng tại Văn phòng ADB Việt Nam phân tích, đầu tư cho không gian công cộng chính là đầu tư cho sức khỏe thể chất – tinh thần, giảm chi phí xã hội dài hạn và hạn chế nguy cơ "chảy máu chất xám" tại các đô thị lớn. Hơn thế nữa, những thành phố đáng sống thường có khả năng giữ chân nhân lực chất lượng cao và thu hút dòng vốn đầu tư bền vững.

Hiện tại, TP. Hồ Chí Minh đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc phát triển sâu rộng, dựa trên triết lý tương lai của một siêu đô thị phải được kiến tạo từ tri thức, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững và trên hết là sự tham gia chủ động cùng sự ủng hộ mạnh mẽ của cộng đồng. Thành phố cũng đã thúc đẩy mạnh mẽ tiến trình chuyển đổi kép, nền kinh tế xanh và kinh tế số; phát triển cơ sở dữ liệu dùng chung và hạ tầng số hiện đại; cải thiện hạ tầng và giao thông công cộng, mạng lưới logistics để tăng cường kết nối vùng… Đồng thời, một trong những mục tiêu quan trọng của thành phố là lan tỏa mạnh mẽ mô hình cộng đồng thông đến nhiều địa phương trong toàn không gian đô thị.