Khám phá Hà Nội bằng 4 "hành trình" số hóa

"Những hành trình khám phá di sản chúng tôi vừa thiết lập cũng giống như những tuyến metro, nơi mỗi điểm đến là một sân ga để đưa người xem bước vào lịch sử văn hóa Hà Nội. Và, tôi hi vọng, trong thời gian tới, chính quyền và các cơ quan chức năng sẽ tiếp tục đồng hành để mạng lưới hành trình ấy được mở rộng và ngày càng hoàn chỉnh" - TS Nguyễn Thị Hiệp, chuyên gia di sản của Expertise France (Cơ quan hợp tác kỹ thuật quốc tế Pháp) cho biết.

Những chia sẻ của chuyên gia này được đưa ra trong buổi giới thiệu chương trình Các hành trình du lịch di sản trong thành phố Hà Nội, diễn ra tại Hà Nội sáng 3/12. Đây là hoạt động thuộc dự án FEF-R Patrimoine, do Bộ Châu Âu và Ngoại giao Pháp tài trợ, phối hợp triển khai cùng Đại học Quốc gia Hà Nội và một số cơ quan.

Từ "Thăng Long tứ trấn" đến "Đình thờ Tổ nghề"

Theo chia sẻ của phía thực hiện, dù có bề dày lịch sử văn hóa, Hà Nội vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc bảo tồn, phát huy các di sản giữa bối cảnh làn sóng đô thị hóa dâng cao. Tại đó, nhiều di tích cổ kính vẫn hiện diện trong lòng khu dân cư hiện đại, nhưng chưa được bảo vệ và giới thiệu một cách hệ thống, bài bản.

Từ thực tế này, chương trình Các hành trình du lịch di sản trong thành phố Hà Nội được hình thành với mong muốn kết nối các giá trị của những di tích ấy thành một mạng lưới có hệ thống, được kể bằng phương pháp khoa học và ngôn ngữ công nghệ hiện đại. Dự án kết hợp khảo sát điền dã, phân tích tư liệu, đào tạo sinh viên và ứng dụng công nghệ bản đồ hóa trong quá trình triển khai.

Thành quả lớn nhất - và cũng là trọng tâm trong buổi giới thiệu chương trình - là việc thiết lập 4 hành trình khám phá tổng cộng 28 di tích tại Thủ đô, với sự hỗ trợ của công nghệ số thông qua bản đồ trực tuyến và ứng dụng cài đặt trên điện thoại.

Trong đó, hành trình 1 - Thăng Long tứ trấn - đưa du khách khám phá bốn ngôi đền Bạch Mã, Voi Phục, Quán Thánh và Kim Liên, trấn giữ bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc của kinh thành cũ. Tuyến hành trình làm nổi bật bản sắc tâm linh của Hà Nội xưa, nơi đời sống đô thị gắn liền với niềm tin vào sự che chở của thần linh.

Hành trình 2 - Các đền thờ Mẫu - kết nối tám điểm thờ Mẫu Liễu Hạnh và các Thánh Mẫu trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO ghi danh năm 2016. Tuyến này đi qua đền Đông Hạ, Vũ Thạch, Bà Kiệu, Xuân Yên, Đền Dâu, Vọng Tiên, Phủ Tây Hồ và cây hương ga Long Biên.

Hành trình 3 - Đình thờ Tổ nghề - dẫn người xem đến hệ thống đình thờ tổ nghề trong khu phố cổ, tôn vinh những người khai sáng các nghề truyền thống của Thăng Long. Tuyến hành trình gồm các đình Kim Ngân, Đồng Lạc, Phả Trúc Lâm, Hà Vĩ, Phúc Hậu, Tú Thị, Lò Rèn và Ngũ Xã.

Cuối cùng, hành trình 4 - Chùa Hà Nội - giới thiệu các ngôi chùa tiêu biểu của Phật giáo Việt Nam. Tuyến này đi từ dấu tích chùa Báo Thiên đến các chùa Liên Trì, Hàm Long, Liên Phái…, tái hiện dòng chảy lịch sử và không gian tâm linh của Thăng Long qua các thời kỳ.

Để sử dụng ứng dụng gắn với 4 hành trình này, người dùng có thể truy cập qua mã QR và ứng dụng H-Heritage để vào hệ thống bản đồ số của chương trình. Bản đồ hoạt động trên nền tảng xây dựng cơ sở dữ liệu thống nhất giữa thông tin thuộc tính và dữ liệu không gian, giúp người dùng khai thác tối đa các tư liệu được tích hợp. Tại đó, mỗi hành trình được đánh số và phân màu rõ ràng và có phần mô tả tóm lược bằng ba ngôn ngữ Việt, Pháp, Anh, trong khi 28 di tích đều gắn với vị trí trên Google Maps, hỗ trợ du khách xác định địa điểm trong không gian đô thị.

Đặc biệt, phần tra cứu chi tiết của mỗi di tích đều được cung cấp đầy đủ tư liệu, kèm theo phần hình ảnh bao gồm ảnh hiện trạng và ảnh tư liệu được sưu tầm (một phần lớn dựa trên nguồn tư liệu của Viện Viễn Đông Bác cổ). Ở góc độ khác, bản đồ còn hỗ trợ tìm đường, với việc kết nối Google Maps để đưa ra các lựa chọn giúp du khách di chuyển tới di tích bằng ô tô, xe bus, xe đạp hoặc đi bộ.

Theo PGS Đặng Vũ Khắc (Phó Trưởng khoa Địa lý, ĐH Sư phạm Hà Nội), thành viên của dự án, trong bối cảnh thông tin trên mạng phân tán và khó kiểm chứng, bộ tư liệu này là nguồn tham khảo tin cậy cho cộng đồng và giới nghiên cứu. Ngoài ra, ưu thế của hệ thống này là bổ sung chiều không gian, cho phép định vị và chọn lộ trình trực quan hơn so với các hệ thống thông tin thông thường.

Bên cạnh phục vụ du khách, nhóm kỳ vọng công cụ này cũng hỗ trợ học sinh trong các hoạt động ngoại khóa, tham quan di tích và tìm hiểu bảo tàng. Và theo PGS Khắc, nhóm cũng đang xem xét tích hợp thêm tư liệu Hán Nôm, chữ khắc, văn bia và video, âm thanh - trong đó có ý tưởng chuyển văn bản mô tả thành giọng đọc để du khách nghe trực tiếp thông tin trên điện thoại.

"Nhìn Hà Nội bằng một góc nhìn mới"

Theo TS Nguyễn Thị Hiệp, để thực hiện chương trình này, gần 40 chuyên gia và khoảng 100 sinh viên đã tham gia khảo sát tại Hà Nội trong vòng một năm trên phạm vi khoảng 100 di tích, từ đó lựa chọn 28 điểm để đưa vào các tuyến hành trình.

Theo chuyên gia này, với bề dày của hệ thống tư liệu đi kèm, các tuyến hành trình này có thể đáp ứng được nhiều cấp độ tiếp cận khác nhau. Ở mức đơn giản nhất, nó phục vụ nhu cầu du lịch cơ bản mang tính giải trí, giúp du khách dạo xem và trải nghiệm. Xa hơn, nó cũng hỗ trợ những người muốn tìm hiểu sâu về văn hóa khi cả bốn hành trình được triển khai đều gắn với các tín ngưỡng cổ truyền của người Việt Nam.

"Dự án còn hữu ích cho học sinh, sinh viên trong các hoạt động ngoại khóa, và là công cụ để giáo viên giảng dạy. Mỗi hành trình được kết nối bằng một câu chuyện xuyên suốt, giúp người học dễ ghi nhớ hơn so với tiếp cận từng điểm rời rạc" - TS Hiệp cho biết - "Chẳng hạn, hành trình Đình thờ Tổ nghề gắn với tám nghề truyền thống khác nhau và cho thấy bức tranh chung về cách lao động sản xuất ở Thăng Long xưa. Nhìn chung, với thời gian triển khai một năm và kinh phí hạn chế, tôi cảm thấy rất hài lòng với kết quả này".

TS Hiệp cũng cho biết, dự án có hệ thống máy chủ đặt tại Thụy Sĩ, nên dữ liệu có thể tồn tại lâu dài và được quảng bá trên toàn châu Âu. Và, từ những thành công ban đầu, phía đối tác Pháp sẵn sàng tiếp tục hợp tác lâu dài với Hà Nội, trong bối cảnh thành phố đã gia nhập Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO và đang chú trọng việc khai thác công nghệ vào lĩnh vực di sản nói riêng và công nghiệp văn hóa nói chung.

"Về các điểm đến, hiện mới có bốn hành trình di sản, nhưng chúng tôi đang nghiên cứu thêm. Chẳng hạn, chúng ta có thể tiếp tục thiết lập một hành trình khám phá các di sản kiến trúc Pháp cũ tại Hà Nội, rồi một hành trình gắn riêng với những ngôi chùa Phật giáo chịu ảnh hưởng của Ấn Độ hoặc Trung Hoa. Xa hơn, hành trình về các làng nghề cổ truyền tại vùng ven Hà Nội cũng cần được tính đến" - TS Nguyễn Thị Hiệp cho biết - "Tất cả đều đang trong quá trình nghiên cứu, và chúng tôi hy vọng sẽ có nguồn kinh phí cùng những dự án lớn hơn để triển khai".

Có mặt tại buổi giới thiệu chương trình Các hành trình du lịch di sản trong thành phố Hà Nội, ngài Olivier Brochet, Đại sứ Pháp tại Việt Nam, chia sẻ: "Các tuyến hành trình này sẽ giúp mỗi người nhìn Hà Nội bằng một góc nhìn mới: Một thủ đô lịch sử nhưng luôn sống động, nơi truyền thống được đan cài vào những thách thức của hiện đại".

Ông cũng khẳng định: "Hôm nay, chúng ta không chỉ giới thiệu các hành trình di sản tới công chúng, mà còn đặt nền móng cho một giai đoạn mới: xây dựng một thành phố coi tri thức về di sản là động lực phát triển bền vững, là yếu tố nâng cao sức hấp dẫn văn hóa - du lịch, và là công cụ đào tạo cho các thế hệ trẻ".