Hướng tới Đại hội XIV của Đảng: Văn hóa - nền tảng tinh thần của xã hội, động lực trực tiếp cho sự phát triển đất nước

Trong mọi giai đoạn cách mạng, Đảng ta luôn xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu và động lực của sự phát triển bền vững. Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, văn hóa một lần nữa được Đảng ta khẳng định với vị thế xứng đáng - không chỉ là nền tảng tinh thần của xã hội, mà là nguồn lực nội sinh, động lực trực tiếp cho sự phát triển đất nước.

Văn hóa - "vũ khí tinh thần" của dân tộc

Văn hóa là "vũ khí tinh thần" của dân tộc, được hun đúc và lưu truyền qua nhiều thế hệ, "cháy sáng" cùng với ý chí quật khởi, kiên cường ở từng giai đoạn của lịch sử. Từ "Nam quốc sơn hà" của Lý Thường Kiệt, "Hịch tướng sĩ" của Trần Quốc Tun, "Bình ngô đại cáo" của Nguyễn Trãi, cho tới "Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến", "Lời kêu gọi toàn quốc chống Mỹ cứu nước" của Chủ tịch Hồ Chí Minh, như lời hiệu triệu tinh thần yêu nước của cả dân tộc, góp phần vào thắng lợi của đất nước trước bất kể giặc ngoại xâm nào.

Văn hóa đóng một vai trò hết sức ý nghĩa trong tạo dựng sức mạnh của mỗi quốc gia. Bởi vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định "văn hóa soi đường quốc dân đi" như một cách khẳng định tầm quan trọng của văn hóa trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước, cũng như thúc đẩy bản sắc dân tộc và giá trị con người Việt Nam.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn hóa trở thành "vũ khí" sắc bén trên mặt trận tư tưởng, góp phần hiệu triệu, đoàn kết toàn dân đứng lên giành độc lập với cuộc Cách mạng Tháng Tám thành công, mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc. Khí thế cách mạng của những năm tháng hào hùng ấy còn lưu dấu mãi trong âm hưởng các ca khúc: Tiến quân ca (Văn Cao), Diệt phát xít (Nguyễn Đình Thi), Mười chín tháng Tám (Xuân Oanh)...

Ý thức được trách nhiệm "văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy", rất nhiều văn nghệ sĩ vừa cầm bút, cầm đàn, vừa cầm súng, cùng nhân dân và toàn dân tộc chiến đấu, anh dũng hy sinh, xung kích trên mặt trận tư tưởng-văn hóa. Lực lượng văn nghệ sĩ, báo chí cách mạng đã hòa mình vào thực tiễn chiến đấu, "lấy bút làm gươm", "lấy nghệ thuật làm vũ khí".

Trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ, văn hóa thực sự là "vũ khí tinh thần" sắc bén, khơi dậy lòng yêu nước, niềm tự hào, tự tôn dân tộc, khát vọng độc lập, tự do, hạnh phúc, hun đúc ý chí chiến đấu và niềm tin vào thắng lợi. Những phong trào như Tiếng hát át tiếng bom, những tác phẩm văn học, nghệ thuật được lớp lớp thế hệ nhà văn, nhà báo, nghệ sĩ, không ngừng sáng tạo giữa mưa bom, bão đạn, đã trở thành biểu tượng bất tử cho chủ nghĩa anh hùng cách mạng, góp phần làm nên những thắng lợi vĩ đại "lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu", thu non sông về một mối, để non sông Tổ quốc ta "Chưa có bao giờ đẹp như hôm nay". Nhiều văn nghệ sĩ, như: Trần Đăng, Nam Cao, Thôi Hữu, Tô Ngọc Vân, Lê Anh Xuân đã hy sinh anh dũng trong tư thế của người chiến sĩ-nghệ sĩ. Máu của họ đã tô thắm truyền thống yêu nước hào hùng của dân tộc.

Phát biểu tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Văn hóa (28/8/1945-28/8/2025), Tổng Bí thư xúc động bày tỏ, chúng ta mãi mãi khắc ghi những bước chân đầu tiên của các chiến sĩ văn hóa trong cao trào cách mạng, khi mỗi tờ tranh cổ động, mỗi câu hát, mỗi trang báo, mỗi buổi diễn giữa sân đình hay bên bờ ruộng đều biến thành ngọn lửa. Nhiều đồng chí đã ngã xuống, đã hiến dâng tuổi trẻ và tài năng, để văn hóa trở thành vũ khí sắc bén, để niềm tin lan tỏa, để ý chí quật cường được nhân lên gấp bội. Trong hòa bình, kiến thiết, phát triển và đổi mới, Văn hóa vẫn là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng, tinh thần.

Nguồn lực nội sinh, động lực trực tiếp cho sự phát triển đất nước

Sau Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng, văn hóa tiếp tục giữ vai trò nền tảng tinh thần của dân tộc, đi đầu trong hàn gắn vết thương chiến tranh, thúc đẩy tinh thần đoàn kết toàn dân tộc, đoàn kết quốc tế; truyền đi tinh thần lạc quan và làm mới những giá trị cốt lõi, tạo thành sợi dây kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai.

10 năm sau thống nhất, lĩnh vực văn hóa Việt Nam đã chuyển từ "văn hóa kháng chiến" sang "văn hóa kiến quốc", đạt bước phát triển mới, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng xã hội chủ nghĩa và bồi đắp nền tảng tinh thần của đất nước.

Bước vào thời kỳ Đổi mới từ năm 1986, văn hóa tiếp tục tiên phong, "mở đường" cho những cải cách kinh tế-xã hội, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền và xã hội dân chủ, công bằng, văn minh; xây dựng một nền văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc, đồng thời không ngừng tiếp thu tinh hoa nhân loại, để tự làm mới mình trong dòng chảy thời đại.

Giờ đây, văn hóa trở thành một sức mạnh của dân tộc. Đóng vai trò như một "sức mạnh mềm", văn hóa cũng góp phần củng cố hình ảnh, vị thế và tiếng nói của quốc gia trên bản đồ thế giới.

Đảng và Nhà nước hơn bao giờ hết, dành sự quan tâm đặc biệt cho công tác đẩy mạnh phát triển văn hóa và tạo mọi điều kiện cho sự sáng tạo không ngừng của từng văn nghệ sĩ.

Xuyên suốt các kỳ Đại hội, các Nghị quyết, Kết luận, Chỉ thị của Trung ương, của Bộ Chính trị, Ban Bí thư đều nhấn mạnh: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển; văn hóa là sức mạnh mềm, là "năng lượng gốc" vô tận của dân tộc Việt Nam. Nghị quyết Trung ương 5 (Khóa VIII, 1998) - Nghị quyết chuyên đề về văn hóa đầu tiên của Đảng, khẳng định rõ: Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội. Đặc biệt, Hội nghị văn hóa toàn quốc triển khai Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng được tổ chức ngày 24/1/2021 - Hội nghị đầu tiên sau 75 năm Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì Hội nghị văn hóa toàn quốc lần thứ nhất năm 1946 - đã tạo sự lan tỏa, nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của văn hóa đối với sự phát triển đất nước trong hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân: "Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn...". Theo đó, Đảng ta tiếp tục nhấn mạnh cần phải coi văn hóa ngang hàng với kinh tế, chính trị và xã hội.

Cũng tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Văn hóa (ngày 23/8/2025), Tổng Bí thư chỉ rõ, đất nước ta đang bước vào giai đoạn phát triển mới với mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Bối cảnh thế giới biến động nhanh, phức tạp; cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, đô thị thông minh… đang định hình những chuẩn mực mới; cạnh tranh chiến lược, bùng nổ thông tin, "đấu tranh trên không gian mạng" diễn ra gay gắt; sự thâm nhập của các sản phẩm văn hóa ngoại lai đa dạng, nhiều chiều. Trong bối cảnh đó, văn hóa càng phải đi trước một bước, soi đường, dẫn dắt, bồi đắp bản lĩnh, củng cố niềm tin, hình thành năng lực mềm quốc gia.

Khát vọng kiến tạo tương lai

Ngoài các giá trị tinh thần, văn hóa Việt Nam còn thể hiện ở hệ thống các di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh độc đáo, tạo ra một nền văn hóa đa dạng, giàu bản sắc. Hệ thống các di sản văn hóa đó được bảo tồn, tôn vinh và quảng bá rộng rãi. Cả nước hiện có hơn 40.000 di tích và gần 70.000 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê; 73 di sản thế giới được công nhận. Các di sản, như: Quần thể di tích Cố đô Huế, Vịnh Hạ Long, Phong Nha-Kẻ Bàng, Quần thể danh thắng Tràng An, Nhã nhạc cung đình Huế, Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, Quan họ Bắc Ninh, Ca trù, Tín ngưỡng thờ Mẫu; cùng các di sản tư liệu như Mộc bản triều Nguyễn, Châu bản triều Nguyễn và Bia đá các khoa thi Tiến sĩ tại Văn Miếu-Quốc Tử Giám... đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia, trở thành tài sản chung của nhân loại. Cùng với đó, hệ thống bảo tàng không ngừng được mở rộng, với 204 bảo tàng trong cả nước, lưu giữ hơn 4 triệu hiện vật, trong đó 112 hiện vật, nhóm hiện vật được công nhận là bảo vật quốc gia.

Văn hóa không chỉ dừng ở bảo tồn, mà còn đồng hành cùng sự phát triển kinh tế-xã hội. Điện ảnh và nghệ thuật biểu diễn, với những tác phẩm giàu sức lay động, đã mang hình ảnh Việt Nam đến với bạn bè năm châu. Những bộ phim, như: ", "Mưa đỏ" "Địa đạo", "Đào, phở và piano" hay "Lật mặt", "Một điều ước"… đạt doanh thu hàng trăm tỷ đồng, chứng minh sức hấp dẫn mạnh mẽ của điện ảnh Việt đối với khán giả trong nước lẫn quốc tế. Các "concert quốc gia", như: "Tổ quốc trong tim", "Tự hào là người Việt Nam", "Hà Nội - Từ mùa thu lịch sử năm 1945", "V Concert - Rạng rỡ Việt Nam"… có quy mô lớn, ứng dụng công nghệ trình diễn hiện đại, đã mở ra lối đi mới cho ngành công nghiệp biểu diễn của Việt Nam. Mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm "mở rộng cánh cửa" giao lưu quốc tế, khẳng định bản lĩnh sáng tạo Việt.

Công nghiệp văn hóa như một ngành kinh tế sáng tạo, đóng góp vào GDP, cho thấy "sức mạnh mềm" ngày càng trở thành nguồn lực cốt lõi. Các ngành công nghiệp văn hóa đang dần trở thành động lực quan trọng, đóng góp ước tính 4,4% GDP và mục tiêu đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 sẽ đóng góp 7% của GDP. Ở nhiều địa phương, công nghiệp văn hóa không còn là khái niệm mà đã trở thành giải pháp đột phá trong phát triển văn hóa cũng như trong phát triển kinh tế-xã hội. Văn hóa vừa kết nối đời sống tinh thần cộng đồng, vừa tạo sinh kế cho người dân.

Cùng với đó, ngoại giao văn hoá chuyển từ "giao lưu, gặp gỡ" sang "hợp tác thực chất", nâng cao vị thế quốc gia.

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, nơi khát vọng xây dựng Việt Nam phồn vinh, hạnh phúc, văn hóa một lần nữa được Đảng ta khẳng định với vị thế xứng đáng - không chỉ là nền tảng tinh thần của xã hội, mà là nguồn lực nội sinh, động lực trực tiếp và hệ điều tiết phát triển.

Trong Dự thảo văn kiện Đại hội XIV thể hiện bước chuyển từ coi văn hóa như một lĩnh vực xã hội đơn thuần sang nhận thức văn hóa như một trụ cột chiến lược, một sức mạnh mềm quốc gia, giữ vai trò dẫn dắt và định hình tương lai phát triển. Văn hóa được nhìn nhận không chỉ trong phạm vi bảo tồn, giữ gìn, mà còn trong năng lực kiến tạo giá trị mới, truyền cảm hứng đổi mới sáng tạo, nuôi dưỡng năng lực cạnh tranh quốc gia, hình thành bản sắc riêng trong dòng chảy toàn cầu hóa.