Hướng mở mới giữa học thuật, nghệ thuật và di sản âm thanh Việt

Nằm trong chuỗi hoạt động hưởng ứng Festival Thăng Long – Hà Nội 2025, sáng 5/11, tại Bảo tàng Hà Nội đã diễn ra tọa đàm học thuật – sáng tạo “Đối thoại Sóng Âm” do Bảo tàng Hà Nội phối hợp với nhóm Lên Ngàn (giám tuyển nội dung) và Bắt Sóng (đơn vị sản xuất chương trình) tổ chức. 

Sự kiện nhằm mở ra hướng tiếp cận mới giữa học thuật, nghệ thuật và di sản âm thanh Việt Nam.

“Đối thoại Sóng Âm” là hoạt động khởi động cho chương trình nghệ thuật “Khoảnh khắc Vĩnh Cửu” – một dự án đặc biệt kết hợp âm nhạc, trình diễn và nghệ thuật thị giác trong không gian Bảo tàng Hà Nội. Chương trình đánh dấu sự gặp gỡ giữa di sản và sáng tạo đương đại, giữa nghệ sĩ Việt Nam và Thụy Sĩ, nhằm mang đến trải nghiệm mới về âm thanh, không gian và ký ức văn hóa.

Phát biểu khai mạc tọa đàm, ông Nguyễn Tiến Đà – Giám đốc Bảo tàng Hà Nội cho biết: Tọa đàm ‘Đối thoại Sóng Âm’ được tổ chức khởi động cho chương trình nghệ thuật ‘Khoảnh khắc Vĩnh Cửu’ sẽ ra mắt vào tối 8/11 tại Bảo tàng Hà Nội. Đây là dự án hợp tác giữa Bảo tàng Hà Nội, nhóm Lên Ngàn (giám tuyển nội dung) và Bắt Sóng (đơn vị sản xuất chương trình), với kỳ vọng mở ra một chương mới trong hành trình đưa âm nhạc dân tộc Việt Nam đến gần hơn với công chúng trong nước và bạn bè quốc tế.

Ông Nguyễn Tiến Đà nhấn mạnh, những ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu và nghệ sĩ tại tọa đàm sẽ giúp Bảo tàng Hà Nội hoàn thiện hơn buổi công diễn “Khoảnh khắc Vĩnh Cửu”.

“Chúng tôi mong muốn biến chương trình này thành một sản phẩm văn hóa đặc sắc, được giới thiệu thường xuyên tại không gian tầng hầm của Bảo tàng Hà Nội – nơi di sản, nghệ thuật và công nghệ giao hòa, mang đến trải nghiệm mới cho khán giả”, ông nói.

Tọa đàm được thiết kế như một cuộc đối thoại mở giữa giới nghiên cứu, nghệ sĩ và nhà quản lý văn hóa, hướng đến ba trọng tâm: kết nối học thuật và sáng tạo, kiến tạo hướng tiếp cận mới cho “âm học bản địa”, và định hình diễn ngôn sáng tạo Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Tọa đàm gồm hai phần chính, trong đó phần thứ nhất với chủ đề “Sóng âm, thanh điệu và ký ức ngôn ngữ Việt”, các học giả tập trung phân tích mối quan hệ giữa cách âm thanh, thanh điệu và nhạc tính của tiếng Việt phản ánh tư duy, cảm xúc và ký ức văn hóa của người Việt qua hàng nghìn năm.

Tiến sĩ Trần Hậu Yên Thế (Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam) cho rằng: “Di sản văn hóa Việt Nam mang lại cho chúng ta niềm tin và một nguồn dữ liệu phong phú về âm điệu, âm vực cũng như nghệ thuật biểu diễn. Nghệ thuật có thể giúp con người ‘sống chậm’ hơn, giữ chân du khách bằng những trải nghiệm giàu cảm xúc. Việc tăng cường yếu tố thị giác trong các buổi biểu diễn khiến không gian nghệ thuật trở nên sinh động, lôi cuốn hơn; đặc biệt là khi trường nhịp và diễn xuất được kết hợp hài hòa, tạo nên trải nghiệm độc đáo”.

Phó Giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam nhấn mạnh vai trò của chính sách văn hóa và nghiên cứu di sản phi vật thể như nền tảng để xây dựng ngành “âm học bản địa”, góp phần bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa Việt trong tương lai. Bà cho biết: “Ngôn ngữ và thanh âm của người Việt vốn rất giàu tính giai điệu. Nhiều nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra rằng ngôn ngữ của người Việt nói chung và 53 dân tộc anh em còn lại có hệ thống thanh điệu vô cùng phong phú. Tuy nhiên, Việt Nam hiện còn thiếu các công trình nghiên cứu liên ngành – từ ngôn ngữ học, âm nhạc học đến văn hóa học để khai thác ngôn ngữ như một phần giá trị cốt lõi trong di sản văn hóa phi vật thể. Vì vậy, tôi đánh giá cao sáng kiến liên ngành của Bảo tàng Hà Nội trong việc mở ra diễn đàn để cùng thảo luận và tiếp cận vấn đề này”.

Ở phần thứ hai trao đổi về “Thực hành nghệ thuật: từ âm thanh đến sáng tạo bản địa”, các nghệ sĩ chia sẻ về cách tiếp cận thực hành trong việc “chạm” vào di sản âm thanh và chuyển hóa chúng thành ngôn ngữ sáng tạo mới.

Nghệ sĩ Thụy Sĩ Dominique Barthassat mở rộng khái niệm “kiến trúc âm thanh”, coi đây là cách tiếp cận sáng tạo nơi không gian trở thành nhạc cụ và âm thanh trở thành không gian. Ông chia sẻ: “Trong lĩnh vực kiến trúc âm thanh, công nghệ kỹ thuật số có thể trở thành yếu tố hỗ trợ cho sự phát triển của văn hóa – nghệ thuật truyền thống mà không làm biến dạng hay bóp méo giá trị nguyên bản của nó. Chính cấu trúc và thiết kế không gian kiến trúc sẽ giúp khuếch tán, cộng hưởng hiệu ứng âm thanh thông qua các ứng dụng kỹ thuật số. Đây chính là yếu tố hiện đại có thể phát huy và làm nổi bật giá trị của truyền thống”.

Bên cạnh đó, Giám tuyển Nguyễn Quốc Hoàng Anh giới thiệu chương trình biểu diễn “Khoảnh khắc Vĩnh Cửu” như một phương pháp giám tuyển mới, đưa âm thanh di sản vào hệ sinh thái sáng tạo, kết nối khoa học và nghệ thuật.

Nghệ sĩ Nguyễn Xuân Sơn (SonX) trình bày về mối liên kết giữa âm thanh truyền thống và tiết tấu cơ thể, biến nhạc cụ dân gian thành “ngôn ngữ biểu đạt” trong âm nhạc đương đại.

Họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức chia sẻ về nhà Sàn như một “nhạc cụ sống” – nơi nghệ thuật, vật thể và ký ức hòa quyện qua âm thanh.

Tọa đàm “Đối thoại Sóng Âm” đã góp phần khẳng định nỗ lực của Hà Nội trong việc gắn kết di sản với sáng tạo, biến âm thanh và ngôn ngữ thành nguồn lực văn hóa, hướng đến mục tiêu xây dựng một nền văn hóa nghe – thấy – cảm toàn diện trong thời đại mới.