Hoàn thiện thể chế để nâng cao hiệu quả phòng, chống thiên tai trong tình hình mới

Sáng 12/8, tại Trụ sở Chính phủ, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà họp nghe báo cáo về dự thảo Đề án tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả và ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số lĩnh vực phòng, chống thiên tai trong tình hình mới (Đề án).

Chú trọng ứng dụng khoa học công nghệ

Đánh giá cao sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị trong việc xây dựng Đề án, Phó Thủ tướng cho biết, mục tiêu của Đề án là nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai theo đúng tinh thần Chỉ thị 42/CT-TW của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai, trong đó, đặc biệt nhấn mạnh vai trò ứng dụng khoa học công nghệ.

Phó Thủ tướng cho rằng, Đề án là công cụ để triển khai các nhiệm vụ cụ thể trong từng giai đoạn, không phải là văn bản pháp luật; vì vậy cần được tổ chức thực hiện hiệu quả thông qua các dự án thực tiễn; tránh chồng chéo, phân tán, đảm bảo cơ sở thực tiễn và sự phối hợp chặt chẽ trong nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ phục vụ công tác phòng, chống thiên tai.

Đề án sẽ tập trung vào công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quy hoạch, cơ chế chính sách, nguồn lực đầu tư, dự báo, cảnh báo, ứng dụng khoa học công nghệ, nhất là ứng dụng trí tuệ nhân tạo và nâng cao nhận thức truyền thông.

Phó Thủ tướng lưu ý, cần xem xét nguyên nhân khách quan và chủ quan của các vấn đề đặt ra, nhất là yếu tố thể chế để đánh giá thực chất công tác phòng, chống thiên tai; rà soát mô hình tổ chức chỉ đạo từ Trung ương đến địa phương, phân công rõ trách nhiệm từng bộ, ngành theo cấp độ thiên tai; đồng thời xây dựng quy chế hoạt động nhằm đảm bảo hiệu quả chỉ đạo, điều hành và kịch bản ứng phó.

Trong các quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, Phó Thủ tướng yêu cầu tích hợp đầy đủ yêu cầu phòng ngừa thiên tai, tránh gia tăng rủi ro từ các công trình hạ tầng, giao thông, tránh tổn hại đến môi trường tự nhiên. Cùng với đó cần xem xét kỹ việc quy hoạch dân cư, bố trí cơ sở hạ tầng y tế, trường học tại vùng dễ bị thiên tai để tăng khả năng ứng phó chủ động, hạn chế bị động khi sự cố xảy ra.

Phó Thủ tướng đặc biệt nhấn mạnh, cần tăng cường đầu tư cho công tác dự báo thông qua nghiên cứu cơ bản, xây dựng cơ sở dữ liệu lớn, hệ thống quan trắc hiện đại, bao gồm trạm radar, vệ tinh và giám sát từ xa; đồng thời thúc đẩy hợp tác quốc tế để chia sẻ dữ liệu phục vụ dự báo chính xác; bổ sung nội dung nghiên cứu về động đất, sóng thần - những hiểm họa tiềm ẩn tại Việt Nam.

Ngoài ra, Đề án tập trung đầu tư hạ tầng thông tin và trang thiết bị phục vụ ứng phó thiên tai cho địa phương, đặc biệt các vùng dễ bị chia cắt, lũ lụt, vùng ven biển; xây dựng lực lượng cứu hộ chuyên nghiệp, huy động đầu tư xã hội hóa trong công tác phòng, chống và cứu nạn. Đồng thời nâng cao năng lực và hiện đại hóa lực lượng truyền thông để đảm bảo cung cấp thông tin kịp thời, chính xác, góp phần nâng cao nhận thức và khả năng ứng phó của cộng đồng.

Phó Thủ tướng giao Đảng ủy Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành sớm hoàn thiện Đề án và văn bản liên quan, trong đó nêu rõ các kiến nghị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị 42/CT-TW, tập trung ưu tiên nhiệm vụ cấp bách, triển khai chương trình, dự án ưu tiên giai đoạn 2026-2030 và hoàn thiện thể chế để nâng cao hiệu quả phòng, chống thiên tai thời gian tới.

Xây dựng cơ sở dữ liệu đồng bộ

Theo báo cáo của Đảng ủy Bộ Nông nghiệp và Môi trường, thực hiện Chỉ thị số 42-CT/TW, thời gian qua, cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương đã vào cuộc toàn diện, sâu sát và đạt nhiều kết quả nổi bật. Các địa phương đã quán triệt, ban hành văn bản hướng dẫn, kế hoạch triển khai và tổ chức tuyên truyền rộng rãi đến từng cơ sở.

Đáng chú ý, ngành Khí tượng thủy văn đã hiện đại hóa công nghệ dự báo, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, phát triển bản đồ số cảnh báo sớm; đưa vào vận hành hệ thống cảnh báo lũ quét, dông, sét. Hệ thống giám sát thiên tai cả nước hiện có 215 trạm khí tượng bề mặt, 27 trạm khí tượng trên cao, 2.599 điểm đo mưa tự động, 426 trạm thủy văn, 27 trạm hải văn, 19 trạm giám sát biến đổi khí hậu, 10 radar thời tiết và 177 camera giám sát đê điều, hồ chứa...

Hệ thống văn bản pháp luật, cơ chế, chính sách tiếp tục được hoàn thiện, tiêu biểu là Luật Phòng thủ dân sự được thông qua (tháng 6/2023) và có hiệu lực từ 1/7/2024. Bộ máy chỉ đạo, điều hành từ Trung ương đến cơ sở được kiện toàn. Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai và Ban Chỉ huy các cấp được phân công nhiệm vụ rõ ràng, chuyên trách; duy trì chế độ trực chỉ huy 24/7. Lực lượng xung kích cấp xã với 823.000 thành viên được thành lập, sẵn sàng ứng cứu theo phương châm "4 tại chỗ": chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện tại chỗ, hậu cần tại chỗ...

Đến nay, năng lực dự báo, cảnh báo được nâng cao nhờ ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số: từ trí tuệ nhân tạo dự báo bão, mưa cực đoan, xâm nhập mặn, tới hệ thống giám sát thiên tai (VNDMS), bản đồ rủi ro, camera theo dõi đê điều, hồ chứa, thiết bị quan trắc lũ quét, sạt lở. Các chương trình nghiên cứu trọng điểm đã đưa vào ứng dụng nhiều giải pháp công nghệ mới, phục vụ trực tiếp công tác phòng ngừa và ứng phó. Nhiều giải pháp công nghệ thân thiện môi trường được mở rộng, vừa bảo vệ người dân, vừa góp phần thích ứng biến đổi khí hậu...

Bên cạnh kết quả đạt được, việc triển khai Chỉ thị 42-CT/TW vẫn tồn tại nhiều hạn chế liên quan đến công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tuyên truyền, phổ biến chính sách về phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai; hệ thống pháp luật, cơ chế chính sách chưa đồng bộ, chậm sửa đổi, còn khoảng trống; công tác dự báo, cảnh báo còn khoảng cách lớn so với thực tiễn; chính sách hỗ trợ đất đai, nhà ở cho hộ di dời khẩn cấp còn thấp...; việc ứng dụng khoa học công nghệ còn nhiều bất cập; nguồn nhân lực chuyên sâu còn thiếu và yếu...

Tại cuộc họp, các ý kiến thống nhất cho rằng, thời gian tới cần tiếp tục quán triệt, thực hiện nghiêm túc Chỉ thị 42-CT/TW; coi khoa học công nghệ là nền tảng để nâng cao hiệu quả phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai.

Một số ý kiến đề nghị cần ưu tiên đầu tư công nghệ hiện đại phục vụ dự báo, giám sát, phân tích dữ liệu; xây dựng cơ sở dữ liệu đồng bộ, kết nối thời gian thực về đập, hồ chứa, hệ thống thủy lợi và các vùng có nguy cơ thiên tai cao; xây dựng cơ chế liên kết khoa học công nghệ chặt chẽ giữa các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp công nghệ và cơ quan quản lý nhà nước; chú trọng ứng dụng trí tuệ nhân tạo, mô hình số, viễn thám, cảm biến tự động trong theo dõi, cảnh báo và chỉ đạo điều hành; đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu...