Hành trình khẩn hoang mới về văn minh lúa nước

Không chỉ tái hiện hành trình cây lúa từ quá khứ đến hiện tại, sự kiện còn mời gọi thế hệ trẻ cùng tiếp lửa, khai mở hành trình khẩn hoang mới để đồng bằng sông Cửu Long tiếp tục là vựa lúa, vựa văn hóa và là niềm tự hào trong tương lai.

Đây là nội dung trong phần khai mạc chuỗi sự kiện Văn minh lúa nước đồng bằng sông Cửu Long diễn ra tại Đường sách TP.HCM ngày 3/12. Sự kiện do Quỹ Hoa sen - Thư viện số Nguyễn An Ninh phối hợp cùng Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA), TIM Corp và Dear Our Community - Mekong Hub tổ chức.

Chương trình có sự tham dự của ông Phạm Chánh Trực (nguyên Phó Ban Kinh tế Trung ương, nguyên Phó Bí thư Thường trực Thành ủy TP.HCM), bà Đinh Thị Thanh Thủy (Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP.HCM), ông Nguyễn Ngọc Hồi (Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM), cùng đại diện các trung tâm, hiệp hội và các doanh nghiệp trong lĩnh vực lúa gạo.

Văn minh lúa nước trước biến động thời cuộc

Không chỉ là một loại lương thực, cây lúa từ lâu đã trở thành một biểu tượng văn hóa, nuôi dưỡng niềm tự hào của dân tộc Việt Nam, đặc biệt là cư dân đồng bằng sông Cửu Long. Từ những buổi đầu khai hoang vùng đất mới, cây lúa đã hiện diện trong đời sống của người dân phương Nam, hun đúc nên bản sắc văn hóa, tập quán sinh hoạt và tâm hồn của họ, từ đó định hình một nền văn minh sông nước trù phú.

Tuy nhiên, những năm gần đây, đồng bằng sông Cửu Long liên tục đối mặt với những biến động chưa từng có: hạn hán hoặc lũ lụt bất thường, xâm nhập mặn sâu hàng chục km, nguy cơ chìm dần do mực nước biển dâng cao, nông dân buộc phải chuyển đổi mô hình canh tác hoặc rời bỏ quê hương để tìm cơ hội sinh kế khác. Vấn đề đặt ra lúc này là làm thế nào để nền văn minh lúa nước tiếp tục tồn tại và phát triển giữa những cơn thủy triều của thời cuộc?

Theo tiến sĩ Quách Thu Nguyệt - Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Hoa sen, trước những thách thức của biến đổi khí hậu, các giá trị của nền văn minh lúa nước càng trở nên quý báu, xứng đáng được ghi nhận, bảo tồn và tiếp nối. "Chuỗi sự kiện sẽ là một lát cắt toàn diện về đồng bằng sông Cửu Long, qua đó lan tỏa thông điệp kết nối, để doanh nghiệp, nông dân, nhà nghiên cứu văn hóa hay bất kỳ ai dành tình cảm cho vùng đất này đều có thể cùng chung tay bảo tồn và phát huy những giá trị độc đáo của nó" - bà chia sẻ.

Vì vậy, không dừng lại ở việc tái hiện bức tranh về một nền văn minh đã định hình, chuỗi sự kiện mở ra một cái nhìn bao quát về đồng bằng sông Cửu Long: từ lịch sử, con người, văn hóa đến tiềm năng phát triển và những thách thức kinh tế hiện nay. Từ đó, sự kiện hướng tới nâng cao ý thức của cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, trong việc bảo tồn, phát triển bền vững nền văn minh lúa nước nơi đây bằng tri thức, công nghệ và sáng tạo.

Khai mở tri thức trên nền tảng số

Bên cạnh thách thức về tự nhiên, tiến sĩ Quách Thu Nguyệt cũng cho biết đồng bằng sông Cửu Long hiện đang đối mặt với với vấn đề giáo dục và văn hóa đọc suy giảm trước làn sóng nghe nhìn và sự lan truyền mạnh mẽ của tin tức thiếu kiểm chứng. Lượng người đọc thực tế ở nông thôn ngày càng giảm, trong khi người dân lại có xu hướng tìm kiếm tri thức qua mạng xã hội và truyền miệng nhiều hơn là qua các tài liệu chính thống, khiến các thông tin sai lệch dễ dàng lan rộng.

Vì thế, trong khuôn khổ chương trình khai mạc, ban tổ chức đã giới thiệu dự án "Sách cho đồng bằng sông Cửu Long" nhằm xây dựng hệ sinh thái tri thức mở cho người dân vùng sông nước, lan tỏa kiến thức khuyến nông khoa học và các phương pháp nông nghiệp "thuận thiên" cho bà con ở vùng sâu vùng xa.

Hướng triển khai của dự án tập trung vào việc phát triển ứng dụng thư viện số trên điện thoại, tạo điều kiện để nông dân chủ động tiếp cận tri thức. Đồng thời, dự án cũng xuất bản tủ sách khuyến nông, văn hóa - xã hội, hồi ký và ký sự về đồng bằng sông Cửu Long dưới dạng sách điện tử, sách nói, sách tương tác và các hình thức khác như podcast, video, truyện tranh minh họa… Điều này giúp đưa tri thức về vùng châu thổ vượt ra khỏi giới hạn của không gian vật lý, huy động được sức mạnh cộng đồng trong việc gìn giữ và lan tỏa những giá trị của nền văn minh lúa nước trong đời sống hôm nay.

Theo ban tổ chức, dự án đã nhận được sự cố vấn từ đội ngũ chuyên gia đầu ngành như ông Lê Minh Hoan (nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), giáo sư Chung Hoàng Chương, tiến sĩ Bùi Trân Phượng, chuyên gia kinh tế Phan Chánh Dưỡng… "Ngoài ra, các bạn trẻ trong dự án cũng giúp tôi tiếp cận được với nhiều người trẻ khác ở đồng bằng sông Cửu Long, từ đó hiểu hơn khát vọng của người dân nơi đây trong hành trình kiến tạo tương lai cho mảnh đất Chín Rồng" - bà Nguyệt bày tỏ.