Góp ý kiến vào dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng: Xã hội hóa giúp thể thao phát triển bền vững

Tiếp tục việc triển khai thực hiện diễn đàn "Góp ý kiến vào dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng" để ghi nhận các ý kiến của bạn đọc góp ý dự thảo văn kiện Đại hội Đảng XIV, báo Thể thao và Văn hóa xin trân trọng giới thiệu ý kiến đóng góp của bà Trần Thùy Chi - Phó chủ tịch Liên đoàn Bóng chuyền Việt Nam, Chủ tịch HĐQT Công ty Vietcontent về vấn đề xã hội hóa thể thao.

"Trước đây chúng ta vẫn thường nói vui rằng thể thao toàn tiêu tiền ngân sách chứ không đóng góp được gì vào phát triển kinh tế. Và chính vì sống dựa vào nguồn ngân sách hạn chế nên chủ yếu đầu tư cho việc đào tạo VĐV thành tích cao để thi đấu nhằm mục tiêu đạt huy chương. Mục tiêu trọng tâm là thành tích và uy tín quốc gia, không phải thị trường hay sức khỏe cộng đồng. Ngân sách chi cho xây dựng các công trình thể thao, tổ chức các giải đấu là rất hạn chế. Và ngành thể thao hầu như không tạo ra giá trị kinh tế.

Điều này không chỉ tồn tại ở Việt Nam mà trước năm 1990 hầu như các nước trên thế giới vẫn coi thể thao như là một dịch vụ công và nhà nước phải thực hiện.

Tuy nhiên, từ những năm 90 trở đi, quan điểm của các quốc gia đã thay đổi. Ở Vương quốc Anh, bước ngoặt lớn xảy ra sau Thế vận hội thất bại ở Atlanta 1996, khi Anh chỉ giành một HCV. Chính phủ và Quốc hội đã tái cấu trúc toàn bộ hệ thống thể thao, khởi động tiến trình xã hội hóa có kiểm soát. Hai tổ chức mới được thành lập: UK Sport (phụ trách thể thao đỉnh cao) và Sport England (phát triển thể thao cơ sở), hoạt động theo mô hình bán công được tài trợ từ ngân sách và Quỹ Xổ số Quốc gia (National Lottery Fund), đồng thời huy động mạnh nguồn lực xã hội và doanh nghiệp.

Từ đây, thể thao Anh được tổ chức theo mô hình Public Private Community Partnership (PPCP): Nhà nước kiến tạo chính sách, khu vực tư nhân và cộng đồng cùng vận hành. Premier League (giải bóng đá Ngoại hạng) trở thành ví dụ tiêu biểu của xã hội hóa thành công: Toàn bộ vận hành do doanh nghiệp và CLB tư nhân đảm nhiệm, nhưng chịu sự giám sát công về tài chính, an ninh và phát triển trẻ. Nguồn thu bản quyền truyền hình, tài trợ và thương mại giúp giải đấu đóng góp hơn 7 tỷ bảng Anh/năm cho GDP và hàng chục nghìn việc làm.

Cùng lúc, Football Foundation - Liên minh giữa Chính phủ, FA (Liên đoàn bóng đá Anh) và Premier League - được thành lập để tái đầu tư lợi nhuận vào hạ tầng thể thao cơ sở. Hàng nghìn sân bóng, trung tâm thể thao cộng đồng được xây dựng lại nhờ nguồn quỹ này. Theo Sport England, mỗi bảng đầu tư vào thể thao cộng đồng mang lại 3,5 bảng giá trị xã hội qua cải thiện sức khỏe, năng suất lao động và gắn kết xã hội.

Hay như ở Trung Quốc, trước khi xã hội hóa, thể thao Trung Quốc vận hành theo mô hình bao cấp tập trung, chịu sự quản lý tuyệt đối của Nhà nước thông qua hệ thống "Juguo tizhi" - "thể thao toàn dân vì quốc gia". Từ năm 1949 đến đầu thập niên 2000, toàn bộ cơ sở vật chất, đào tạo vận động viên, tổ chức giải đấu đều do ngân sách công chi trả. Mô hình này tạo ra nhiều huy chương Olympic nhưng hiệu quả kinh tế thấp: Năm 2000, tỷ lệ người dân thường xuyên vận động chỉ khoảng 20%, cơ sở thể thao công kém khai thác, không có khu vực tư nhân tham gia.

Sau năm 2014, Trung Quốc chính thức ban hành Khung chính sách PPP quốc gia, chuyển hướng sang xã hội hóa toàn diện trong thể thao, y tế, giáo dục. Nhờ đó, tỷ trọng vốn tư nhân trong thể thao tăng từ 7% năm 2010 lên 38% năm 2020; ngành công nghiệp thể thao năm 2023 đạt 3,67 nghìn tỷ NDT, chiếm 3% GDP. Tỷ lệ người dân vận động thường xuyên tăng từ 26% năm 2014 lên gần 40% năm 2023.

Từ mô hình "Nhà nước bao cấp", Trung Quốc đã chuyển sang "Nhà nước kiến tạo xã hội cùng tham gia", biến thể thao thành ngành kinh tế xã hội có sức lan tỏa.

Tuy nhiên, để xã hội hóa thành công trong lĩnh vực thể thao, Nhà nước phải đóng vai trò kiến tạo và dẫn dắt, chứ không chỉ quản lý hành chính hay tài trợ một chiều. Trước hết, cần mở rộng quyền khai thác cơ sở vật chất thể thao công lập cho khu vực tư nhân. Nhiều nhà thi đấu, sân vận động, trung tâm thể thao hiện đang hoạt động cầm chừng, trong khi doanh nghiệp lại thiếu địa điểm tổ chức.

Thứ hai, cần tiếp tục tạo ra hành lang pháp lý thuận lợi nhằm xác định rõ tư cách pháp lý và quyền lợi của doanh nghiệp trong việc tổ chức giải đấu chuyên nghiệp, khai thác bản quyền truyền hình, quảng cáo và thương mại hóa hình ảnh thể thao.

Thứ ba, chính sách tài chính và thuế khóa phải đồng hành: cho phép hạch toán chi phí tài trợ thể thao vào chi phí hợp lệ, miễn hoặc giảm thuế cho doanh nghiệp đầu tư cơ sở thể thao, và khuyến khích hình thành Quỹ Phát triển thể thao quốc gia tương tự mô hình Lottery Fund của Vương quốc Anh

Thay cho lời kết

Thể thao là một lĩnh vực có tính xã hội cao, nhưng chi phí đầu tư lại rất lớn. Vì vậy, xã hội hóa là hướng đi tất yếu để huy động nguồn vốn ngoài ngân sách, khơi thông dòng chảy sáng tạo và mở rộng không gian phát triển. Thực tế cho thấy: "Không có xã hội hóa thì không có kinh tế thể thao; mà không có kinh tế thể thao thì thể thao không thể phát triển bền vững."