Góc nhìn 365: "Di sản" cà phê

Một thông tin đáng chú ý tuần qua: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, cho phép tỉnh Đắk Lắk lập Hồ sơ khoa học Di sản văn hóa phi vật thể Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk để ghi danh vào danh sách của UNESCO.

Xem chuyên đề Góc nhìn 365 TẠI ĐÂY

Như chia sẻ từ địa phương, bên cạnh những Không gian văn hóa cồng chiêng, Nghệ thuật bài chòi, Sử thi… vốn đã được khẳng định, văn hóa cà phê tại tỉnh Đắk Lắk cũng là một di sản sống, đang phát triển mạnh mẽ và trở thành nguồn phát triển kinh tế, văn hóa xã hội tại đây.

Thực tế, ở Đắk Lắk (và Tây Nguyên nói chung), cà phê từ lâu không còn là một loại cây trồng thuần túy. Nó gắn với một hệ tri thức mà nhiều thế hệ cư dân bản địa và cộng đồng nhập cư cùng tạo dựng, dựa trên thổ nhưỡng, khí hậu và tập quán canh tác đặc thù của vùng đất này. Từ kinh nghiệm nhận biết đất đai, chọn giống, chăm cây, thu hái đến chuỗi kỹ thuật chế biến nhiều công đoạn, mọi thao tác liên quan đến cà phê đều phản ánh quá trình tích lũy dài lâu, cũng như khả thích ứng liên tục của người dân trước những biến đổi kinh tế, xã hội.

Bởi thế, tri thức cà phê không chỉ nằm ở kỹ năng nghề nghiệp. Nó thấm vào sinh hoạt thường nhật, vào nếp sống cộng đồng, vào những nghi lễ gắn với mùa vụ và được trao truyền một cách tự nhiên giữa các thế hệ. Chính sự hiện diện bền bỉ ấy tạo nên chiều sâu xã hội của di sản này và biến nó thành một phần sống động của đời sống cộng đồng.

Và đây cũng là tiêu chí mà UNESCO đặc biệt chú trọng khi đánh giá một di sản phi vật thể: Còn hiện diện trong đời sống và được cộng đồng duy trì bằng thực hành tự nhiên từ những kiến thức được trao truyền.

Nhìn rộng hơn, Đắk Lắk còn có nhiều điều kiện thuận lợi để xây dựng hồ sơ trình UNESCO cho cà phê. Tại đây, không gian thực hành của di sản vẫn còn tương đối nguyên vẹn, kể từ rẫy cà phê, khu chế biến đến các sinh hoạt cộng đồng xoay quanh mùa thu hoạch. Ở nhiều gia đình, nghề cà phê được duy trì qua hai hoặc ba thế hệ, còn vườn cà phê trở thành tài sản tinh thần, biểu trưng cho ký ức và sự gắn bó của cả dòng tộc. Thêm vào đó, từ nhiều năm qua, thương hiệu cà phê Buôn Ma Thuột cũng đã phần nào xuất hiện trên bản đồ cà phê thế giới, qua đó giúp câu chuyện về tri thức cà phê dễ dàng được tiếp cận hơn.

Thực tế, vào tháng 3 vừa qua, Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk đã chính thức trở thành Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đánh dấu cột mốc mới trong cách nhìn nhận ngày càng bài bản và khoa học về giá trị này. Để rồi, bước đi tiếp theo, với việc hướng tới một danh hiệu quốc tế, là lộ trình phù hợp trong bối cảnh hội nhập hiện tại.

Tất nhiên, đó vẫn sẽ là một hành trình dài. Và trước mắt, việc xây dựng hồ sơ cho di sản này không thể tách khỏi cộng đồng - nơi tri thức cà phê được thực hành mỗi ngày và lan tỏa qua lao động, sinh hoạt, cũng như ký ức. Bởi, chính sự vận hành tự nhiên ấy tạo nên giá trị của di sản, với sức nặng của một câu chuyện chân thực và giúp tri thức cà phê tự tin bước ra thế giới trên nền tảng vững chắc.