Giáo sư Trần Quốc Vượng - học giả khai sáng Hà Nội học hiện đại

Giáo sư Trần Quốc Vượng (1934 - 2005) là một trong những học giả tiêu biểu của khoa học xã hội và nhân văn Việt Nam đương đại - ông đã dành trọn cuộc đời trí tuệ, tâm huyết và bản lĩnh học thuật cho việc nghiên cứu lịch sử, văn hóa dân tộc, đặc biệt là không gian văn hóa Thăng Long - Hà Nội. Với tư duy liên ngành sâu sắc, phương pháp điền dã khoa học nghiêm cẩn và tầm nhìn vượt thời đại, giáo sư không chỉ để lại một di sản học thuật đồ sộ, mà còn đặt những nền móng tư tưởng quan trọng cho sự hình thành và phát triển của Hà Nội học như một hướng nghiên cứu đặc thù, giàu bản sắc và có giá trị khoa học bền vững.

Đây là một trong những nội dung quan trọng được đề cập tại hội thảo khoa học Trần Quốc Vượng - Giáo sư khai sáng Hà Nội học hiện đại. Hội thảo do Viện Hà Nội học và đào tạo quốc tế (trường Đại học Thủ đô Hà Nội) tổ chức nhân kỷ niệm 20 năm ngày mất Giáo sư Trần Quốc Vượng.

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS-TS Đỗ Hồng Cường (Hiệu trưởng trường Đại học Thủ đô Hà Nội) khẳng định, 20 năm đã trôi qua kể từ ngày Giáo sư Trần Quốc Vượng rời cõi tạm, nhưng di sản học thuật, tư tưởng khoa học và nhân cách trí thức của ông vẫn hiện diện bền bỉ trong đời sống nghiên cứu và giáo dục Việt Nam.

"Giáo sư là một trong số ít những nhà khoa học hội tụ được chiều sâu tri thức, bản lĩnh học thuật và tinh thần dấn thân, để lại dấu ấn sâu đậm trong nhiều lĩnh vực như sử học, khảo cổ học, dân tộc học và văn hóa học. Ở ông, khoa học không chỉ là nghề nghiệp, mà là một cách sống, một trách nhiệm công dân và một sứ mệnh văn hóa" - ông Cường nhấn mạnh.

Đặc biệt, theo PGS-TS Đỗ Hồng Cường, với Thăng Long - Hà Nội, Giáo sư Trần Quốc Vượng không chỉ là một nhà nghiên cứu, mà còn là người khai mở một hệ hình tư duy khoa học mới, đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của Hà Nội học hiện đại.

Ông tiếp cận Hà Nội như một chỉnh thể sống, nơi lịch sử, không gian, văn hóa và con người đan cài trong những lớp trầm tích của đất - nước - ký ức - thời gian. Từ cách tiếp cận liên ngành và giàu chiều sâu ấy, Hà Nội hiện lên không chỉ như một đô thị lịch sử, mà như một thực thể văn hóa năng động, luôn vận động, tiếp biến và sáng tạo. Tư tưởng khoa học của giáo sư đã vượt ra khỏi phạm vi nghiên cứu hàn lâm, trở thành nguồn cảm hứng và cơ sở lý luận quan trọng cho nhiều cách tiếp cận mới về bảo tồn di sản, phát triển đô thị và xây dựng bản sắc Thăng Long - Hà Nội trong bối cảnh đương đại.

"Thông qua các tham luận và đối thoại học thuật, chúng ta cùng nhau nhìn lại, đối sánh và tiếp tục phát triển những giá trị tư tưởng mà Giáo sư Trần Quốc Vượng đã lặng lẽ nhưng bền bỉ kiến tạo suốt cả cuộc đời khoa học của mình. Trong bối cảnh Hà Nội đang hướng tới mô hình phát triển dựa trên nguồn lực di sản và sức sáng tạo của con người, tư tưởng của giáo sư càng cho thấy sức sống lâu dài, tính dự báo và giá trị định hướng chiến lược" - ông Cường bày tỏ.

Mặt khác, việc tổ chức hội thảo khoa học Trần Quốc Vượng - Giáo sư khai sáng Hà Nội học hiện đại còn thể hiện rõ cam kết học thuật và trách nhiệm xã hội của trường Đại học Thủ đô Hà Nội trong việc kế thừa, phát huy di sản khoa học của các thế hệ trí thức đi trước, đặc biệt là những đóng góp nền tảng cho Hà Nội học truyền thống và Hà Nội học hiện đại.

Hiệu trưởng trường Đại học Thủ đô Hà Nội Đỗ Hồng Cường khẳng định, nhà trường xác định nghiên cứu, đào tạo và bồi dưỡng Hà Nội học không chỉ là một hướng chuyên môn, mà còn là sứ mệnh gìn giữ, lan tỏa và làm giàu bản sắc văn hóa Thủ đô trong thời kỳ hội nhập. Đây cũng là đóng góp thiết thực của nhà trường trong việc thực hiện Chương trình số 06-CTr/TU của Thành ủy Hà Nội về "Phát triển văn hóa; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021-2025".

Trước đó, năm 2023, chủ trương và các bước chuẩn bị tích cực của Thành phố Hà Nội, Trường Đại học Thủ đô Hà Nội nhằm đưa môn Hà Nội học thành một môn học trong giáo dục phổ thông tại Hà Nội đã được trao Giải Ý tưởng (Giải Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội) lần thứ 16 do báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) tổ chức.

Cũng trong dịp này, hội thảo đã ra mắt cuốn sách Trần Quốc Vượng - Giáo sư khai sáng Hà Nội học hiện đại (NXB Tri thức), tập hợp 33 bài viết của 39 tác giả tham gia hội thảo, đề cập đến tất cả các lĩnh vực của Hà Nội học mà Giáo sư Trần Quốc Vượng đã dày công nghiên cứu và kiến tạo.