Đồng tiền Việt Nam và hành trình theo dân tộc

Giữa nhịp sống hối hả của TP.HCM, không gian triển lãm Đồng tiền Việt Nam - Hành trình theo dòng chảy lịch sử dân tộc tại tòa nhà cổ kính của Ngân hàng Nhà nước (số 8 Võ Văn Kiệt, phường Sài Gòn, TP.HCM) như một nốt trầm xao xuyến. Bước vào đây không phải để tính toán mệnh giá, lỗ lãi, mà để lắng nghe tiếng vọng của cha ông qua hơn 1.500 hiện vật.

Ở đây, người xem chợt nhận ra hai dòng chảy ngầm mãnh liệt. Một dòng chảy của lịch sử oai hùng được gửi gắm trong từng nét mực, và một dòng chảy của cái đẹp, nơi mỗi tờ tiền đều xứng đáng là một tác phẩm nghệ thuật.

Khi lịch sử được gửi gắm trong từng nét mực

Lịch sử thường được ghi trên bia đá, trong sách vở, nhưng ít ai để ý rằng lịch sử còn nằm gọn trong ví của mỗi người. Hành trình đi qua 4 chủ đề của triển lãm không đơn thuần là sự thay đổi về mệnh giá, mà là sự chuyển mình đau đớn và vinh quang của cả một dân tộc.

Giai đoạn đầu tiên, thời kỳ Pháp thuộc, đồng tiền Đông Dương hiện ra như một chứng nhân của thời cuộc đầy biến động. Khi người Pháp thay thế những đồng tiền xu đục lỗ truyền thống bằng hệ thống tiền tệ phương Tây, đó không chỉ là sự thay đổi về kinh tế, mà là một sự áp đặt về chủ quyền. Đồng bạc Đông Dương lúc ấy, dù có giá trị lưu thông lớn, nhưng lại mang nặng nỗi niềm của một đất nước chưa có tên trên bản đồ thế giới, lệ thuộc vào "mẫu quốc".

Bước ngoặt to lớn nằm ở Chủ đề 2 (1945 - 1954). Ngay sau khi giành độc lập, dù kho bạc trống rỗng, nhưng sự ra đời của "Giấy bạc Cụ Hồ" (Giấy bạc tài chính) là một phép màu của ý chí. Nhìn sâu vào những tờ tiền in trên giấy xấu, mực pha thủ công, thậm chí in trên giấy rơm, giấy dó. Tại sao nó vẫn lưu hành được? Vì nó được bảo chứng không phải bằng vàng, mà bằng "lòng tin" tuyệt đối của nhân dân vào Chính phủ kháng chiến. Mỗi tờ bạc được in trong rừng sâu, được vận chuyển dưới mưa bom bão đạn, chính là lời tuyên ngôn đanh thép nhất về chủ quyền quốc gia: Một nước độc lập phải có đồng tiền độc lập.

Sang đến giai đoạn 1951 - 1975 (Chủ đề 3), đồng tiền trở thành một "người lính" thực thụ trên mặt trận kinh tế. Sự ra đời của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam năm 1951 đánh dấu sự trưởng thành vượt bậc của hệ thống tài chính. 

Trong bối cảnh đất nước bị chia cắt, cuộc chiến tiền tệ giữa hai miền diễn ra âm thầm nhưng khốc liệt không kém tiếng súng. Đồng tiền của cách mạng len lỏi vào vùng địch hậu, nuôi quân, nuôi dân, giữ vững mạch máu kinh tế cho cuộc trường chinh giải phóng dân tộc.

Và cuối cùng, ở Chủ đề 4 (Từ 1975 đến nay). Sự kiện đổi tiền năm 1978 không chỉ là một nghiệp vụ ngân hàng, mà là "nghi thức" thiêng liêng để thống nhất non sông về một mối. Sau này, sự chuyển mình từ tiền giấy sang tiền Polymer hiện đại là minh chứng cho một Việt Nam đổi mới, hội nhập và vươn mình mạnh mẽ, rũ bỏ hoàn toàn sự lạc hậu để sánh vai với công nghệ in tiền tiên tiến nhất thế giới.

Mỗi tờ tiền Việt đều là một tác phẩm nghệ thuật

Nếu gạt bỏ đi những con số mệnh giá khô khan, ta sẽ thấy mỗi tờ tiền là một bức tranh thu nhỏ, phản ánh tư duy thẩm mỹ và tâm hồn của người Việt qua từng thời đại.

Điểm nhấn thú vị về mỹ thuật bắt đầu từ những tờ Giấy bạc Đông Dương. Phải thừa nhận rằng, xét về kỹ thuật in ấn và điêu khắc, người Pháp đã mang đến một trình độ thẩm mỹ rất cao. Những tờ tiền thời kỳ này mang đậm phong cách Tân cổ điển phương Tây, với những đường nét chạm khắc vô cùng tinh xảo, phức tạp để chống làm giả. Hình ảnh những người phụ nữ trong tà áo dài, những họa tiết rồng phượng Á Đông được lồng ghép khéo léo bên cạnh tượng Nữ thần Tự do Marianne hay các biểu tượng sức mạnh của Pháp. Đó là vẻ đẹp của sự giao thoa văn hóa Đông - Tây, dù được tạo ra trong bối cảnh thuộc địa nhưng vẫn để lại những di sản thị giác ấn tượng.

Sự tương phản diễn ra mạnh mẽ khi chuyển sang ngắm nhìn "Giấy bạc Cụ Hồ". Nếu tiền Đông Dương đẹp vẻ đẹp "quyền uy" và "kỹ thuật", thì tiền kháng chiến đẹp vẻ đẹp của "tâm hồn" và "sự mộc mạc". 

Các họa sĩ tài danh như Mai Văn Hiến, Nguyễn Huyến, Nguyễn Đỗ Cung... đã vẽ tiền bằng cả trái tim yêu nước. Những nét vẽ có thể chưa thật sắc sảo do hạn chế của in thạch bản (in li-tô), nhưng lại vô cùng sống động. Hình ảnh nông dân cày ruộng, công nhân búa máy, hay chân dung Bác Hồ không mang vẻ xa cách mà gần gũi, ấm áp. Đó là thứ nghệ thuật vị nhân sinh, nghệ thuật phục vụ kháng chiến.

Đến kỷ nguyên tiền polymer hiện đại, nghệ thuật trên đồng tiền đã đạt đến độ chín của sự kết hợp giữa Hội họa và Công nghệ. Tờ tiền không chỉ là giấy bạc, mà là một tổ hợp các yếu tố bảo an tinh vi được sắp đặt đầy tính nghệ thuật. Các danh lam thắng cảnh như Chùa Cầu, Văn Miếu, Vịnh Hạ Long được tái hiện với độ chi tiết kinh ngạc, tạo chiều sâu 3D trên nền chất liệu polymer bóng bẩy. Màu sắc của bộ tiền hiện tại là một bản hòa ca tươi sáng: xanh lơ hy vọng, hồng tím lãng mạn, vàng nâu trù phú. Nó đại diện cho một Việt Nam hiện đại, tươi đẹp và hiếu khách.

Triển lãm Đồng tiền Việt Nam - Hành trình theo dòng chảy lịch sử dân tộc không chỉ là nơi trưng bày tài sản quốc gia. Đó là nơi ta thấy cha ông mình đã "tiêu tiền" và "giữ tiền" như thế nào để giữ gìn độc lập. Cầm một tờ tiền trên tay, xin đừng chỉ nhìn vào mệnh giá, hãy nhìn vào những giọt mồ hôi lịch sử và những nét vẽ tài hoa đã làm nên hồn cốt của nó.