May ô và 3 lỗ

(Thethaovanhoa.vn) - Chắc chắn là cánh nam giới (và không ít phụ nữ) nước ta không xa lạ với một loại áo lót, tên gọi “may ô”. Cũng bởi nước ta nằm ở khu vực có nhiệt độ trung bình hàng năm cao. Theo Từ điển trực tuyến Wikipedia, thì "lãnh thổ Việt Nam nằm trọn trong vùng nhiệt đới, nhưng phân bố thành 3 vùng khí hậu riêng biệt. Theo phân loại khí hậu Köppen với miền Bắc và Bắc Trung Bộ là khí hậu cận nhiệt đới ẩm. Miền Bắc gồm 4 mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông. Miền Trung và Nam Trung Bộ là khí hậu nhiệt đới gió mùa, miền cực Nam Trung Bộ và Nam Bộ mang đặc điểm nhiệt đới Xavan".

Chữ và nghĩa: Từ 'Hiệp sĩ bàn tròn' đến 'Hội nghị bàn tròn'

“Bàn tròn” tất nhiên là "bàn phải có hình tròn". Mà hình tròn là "phần mặt phẳng giới hạn bởi một đường tròn". Còn đường tròn là "tập hợp tất cả các điểm trong mặt phẳng cách đều một điểm cố định [gọi là tâm] một khoảng không đổi [gọi là bán kính]" (Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020).

Vì ở nơi khí hậu nóng (Nam Bộ và Nam Trung Bộ) hoặc già nửa những ngày trong năm là nóng (Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ), nên chuyện ăn mặc đơn giản là bình thường. Đặc biệt, chuyện đàn ông "cởi trần hoặc diện áo lót" ở nhà hay làm lụng... cũng rất phổ biến. Ngoài việc mặc quần đùi (quần xà lỏn) thì người ta có thể mặc áo may ô.

"May ô" là một từ gốc Pháp (maillot), chỉ một loại "áo lót của nam giới, thường dệt bằng sợi bông, cổ chui, không có tay, thường dùng mặc lót bên trong áo sơ mi" (Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020). Có lẽ áo may ô được du nhập vào Việt Nam từ thời Pháp thuộc. Nhưng người Việt, ngoài từ “may ô” còn dùng từ “3 lỗ” để chỉ loại áo thông dụng này.

Ta thử phân tích cụm chữ "3 lỗ" mà dân gian dùng làm căn cứ định danh. Trong tiếng Việt, "lỗ" có 2 nghĩa: "1. khoảng trống nhỏ thông từ bên này sang bên kia của một vật (VD: xâu chỉ qua lỗ kim, vách bị thủng mấy lỗ...); 2. chỗ lõm nhỏ và sâu trên một bề mặt (VD: khoan một lỗ trên tường, đào lỗ chôn cọc)" (Từ điển tiếng Việt, đã dẫn).

Như vậy, cứ theo 2 nghĩa ấy mà suy thì, dùng "lỗ" để kết hợp với "áo" là không ổn. Ta thấy có áo cộc, quần cộc, áo ngắn tay, áo cổ khoét rộng... chứ "áo 3 lỗ" thoạt nghe vừa thô vừa "quê một cục" (!).

Ấy vậy mà dân gian thì đã sáng tạo ra từ này và dùng "vô tư" bao nhiêu năm rồi. Như thế, đã có sự chuyển nghĩa của từ "lỗ" theo hướng tri nhận dân gian.

Khi mặc áo, người ta chui đầu vào từ phía dưới (là chu vi, khoảng rộng nhất của áo, nếu căng tròn đáy này kéo lên sẽ có hình trụ). Sau đó, đầu sẽ chui tiếp vào khoảng trống khoét bên trên, đồng thời, 2 tay sẽ xỏ vào 2 khoảng trống 2 bên (khoét rộng hơn, đối xứng). Nếu tính tổng thể, lấy trung tâm của áo để định vị thì áo này phải có 4 "lỗ" chứ không phải 3 (1 lỗ dưới, 3 lỗ trên). Nhưng chả thấy ai gọi là "áo 4 lỗ" cả?

Có lẽ, khi định danh, người ta chỉ quan tâm tới sự "hướng lên" của áo (khi mặc). Đây là loại áo không có tay, đặc điểm rõ nhất là có 3 khoảng trống phía trên của áo. Khoảng giữa (khoét đủ để chui đầu), 2 khoảng 2 bên khoét rộng hơn (còn gọi nách áo, để luồn tay). Việc luồn 2 tay qua nách áo nếu rộng, vừa dễ dàng, tiện lợi và khi mặc cũng thoáng mát hơn. Khoảng vải ở giữa cổ và nách áo rất mảnh, chỉ có tác dụng "treo" áo vào thân thể cho khỏi tụt. Phần áo còn lại đủ che ngực và bụng. Cũng khá hợp lý, kín đáo. Chả thế mà người ta không chỉ mặc áo 3 lỗ ở nhà (với người thân mà cả khi tiếp khách) mà có khi còn diện khi ra đường (dù nom không được lịch sự lắm).

Cũng phải nói thêm rằng, áo 3 lỗ không phải trang phục chỉ dành cho đàn ông, phụ nữ cũng dùng loại áo này (tất nhiên hình dáng, mẫu mã có khác). Phụ nữ diện áo 3 lỗ như một trang phục bình thường chứ không phải áo lót (như nam giới).

Áo 3 lỗ nữ giới (còn gọi "áo 2 dây") rất đa dạng: 3 lỗ thể thao, 3 lỗ có đệm ngực, 3 lỗ ôm, 3 lỗ thun, 3 lỗ croptop... Trong xu hướng thời trang "thoáng" như hiện nay thì "thời trang 3 lỗ" đang là một "trend" (xu hướng, trào lưu) rất sôi động. Cũng phải nói, nhiều "nàng" mặc loại áo này sẽ có cơ hội phô trương thân hình thon chắc, nhất là lại kín đáo "khoe" vòng 3 với bộ ngực đầy đặn, khỏe khoắn, hấp dẫn.

Nếu vào Google, đánh từ khóa "áo may ô" ta sẽ có 81,7 triệu kết quả. Còn "áo 3 lỗ" thì chỉ có 17,6 triệu. Tuy tần số sử dụng ít hơn, nhưng gọi "áo 3 lỗ" vẫn hay, vì đó là "đặc sản của tiếng Việt", cũng bởi nó mang dấu ấn của tư duy dân gian, đơn giản, giàu liên tưởng của người Việt.

PGS-TS PHẠM VĂN TÌNH