Hoa Sala - Là loài hoa gắn với những khoảnh khắc giác ngộ trong lịch sử Phật. Hoa nở lặng lẽ, rơi âm thầm, như một lời nhắc về vô thường, về tỉnh thức và về lòng từ bi được trao đi không cần gọi tên. Giữa nhịp sống đầy vội vã, khi con người dễ quên cách dừng lại, hoa Sala vẫn hiện diện, không chỉ trong kinh sách hay chốn thiền môn, mà trong những hành động rất thật, giữa đời sống con người.
Có những hành trình khởi đi không bằng hào quang, mà bằng sự cúi xuống trước nỗi đau của người khác. Có những con người chọn sống và làm nghề bằng một nhịp đi chậm rãi, bền bỉ, lấy triết lý nhà Phật làm điểm tựa cho cách nhìn đời, cách đối diện với con người và cách phụng sự xã hội. Trong số đó có những nghệ sĩ, những trí thức, những người làm nghề y, làm nghề sáng tạo… chính là những người lặng lẽ gieo hạt từ bi bằng chính tài năng và sự tỉnh thức của mình.
Loạt bài “Để Sala ngát hương” được thực hiện từ mong muốn: kể lại những câu chuyện về những con người và hành trình mà ở đó, tinh thần Phật giáo không hiện ra bằng lời giảng, mà bằng hành động, bằng sự bền bỉ của lòng nhân ái, của hiểu biết và của sự sống được trao đi.
Kỳ 1: 15 năm hành trình Sala: Kìa hoa đã nở trong lòng tay ai!
Ba ngày. Mười tám ca phẫu thuật. Hàng trăm bệnh nhân được thăm khám.
Một hành trình nhỏ trong vô số hành trình mà các bác sĩ của CLB Nhân đạo Sala đã miệt mài suốt 15 năm qua. Lần này, điểm đến của họ là xã Chiêm Hóa, Tuyên Quang.
Giữa những khoảng thời gian ít ỏi sau giờ khám, sau mỗi ca phẫu thuật nối tiếp nhau và lịch trình di chuyển dày đặc, chúng tôi may mắn được trò chuyện với những người đang gìn giữ “linh hồn” của Sala - nơi khởi nguồn từ tâm nguyện của cố PGS.TS Ngô Văn Toàn. Từ những hạt mầm nhân ái ông gieo hơn 15 năm trước, hành trình ấy đã được trao lại và tiếp nối bởi PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh cùng đội ngũ bác sĩ trẻ của Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. Nhờ vậy, đến hôm nay, Sala vẫn bền bỉ lan tỏa ánh sáng của lòng nhân đạo trên từng chặng đường mà họ đi qua.
“Đoá quỳnh thơm” từ tuổi thơ
PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh vừa kết thúc ca mổ. Sự tập trung của ông trong phòng phẫu thuật khiến người ngoại đạo nhìn thấy một khoảnh khắc vừa căng thẳng, vừa nhiệm màu; còn với ông, đó chỉ là nhịp điệu quen thuộc của nghề. Không nghỉ ngơi, ông bước ra và bắt đầu câu chuyện bằng một ký ức rất xa, nơi những hạt mầm đầu tiên của nghề Y đã được gieo xuống.
Là người Hà Nội gốc, PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh sinh ra trong một gia đình có bố mẹ đều theo nghề Y. Với người Hà Nội, ngắm hoa quỳnh nở về đêm là một thú chơi thanh nhã: lặng lẽ chờ đợi khoảnh khắc cánh quỳnh hé mở, tỏa ra làn hương mỏng manh nhưng quyến rũ, một vẻ đẹp kín đáo, không phô trương, chỉ dành cho những ai biết kiên nhẫn và tinh tế. Tuổi thơ của bác sĩ Khánh lại gắn với những đêm khác. Ông không có những lần ngồi bên cha chờ hoa quỳnh nở, nhưng vẫn lớn lên cùng một “vẻ đẹp” trong đêm, ấy là những đêm bố khoác túi cấp cứu lên đường cứu người, để lại phía sau một “hương quỳnh” đặc biệt - hương của sự tận tụy và lòng nhân ái.
“Bố tôi tốt nghiệp Y Hà Nội năm 1962, khi chiến tranh còn khốc liệt. Sau phân công, ông vào Hương Sơn, Hà Tĩnh công tác 10 năm, rồi trở về Bệnh viện Bạch Mai, vào khoa A9 - hồi sức cấp cứu. Ông trực suốt, ba bốn ngày mới về một lần. Nhà có bốn anh chị em, thường tự chơi với nhau. Mẹ sinh cô em gái vào ban đêm nên đặt tên là Quỳnh - nhưng “hương quỳnh” thực sự trong cuộc đời tôi chính là hình ảnh bố, hồi ấy không có điện thoại, người nhà bệnh nhân thường tìm tới tận nhà. Mỗi lần nghe tiếng gõ cửa là lập tức bố tôi xách túi, đạp xe đi cứu người.” - Bác sĩ Khánh kể lại.
Những đêm bố đi vội vã, chiếc túi cấp cứu lóc cóc trên xe đạp, đã gieo vào trái tim cậu bé Khánh tình yêu y khoa. Ngay từ khi còn bé, ông đã theo bố mẹ vào Bạch Mai, theo mẹ đến Trường Y Hà Nội. Những hình ảnh tưởng chừng vụn vặt lại trở thành phần ký ức không thể tách rời của Bác sĩ Khánh: Là ông nội bị gãy cổ xương đùi trong thời kỹ thuật chưa phát triển, phải chấp nhận không mổ, mang theo di chứng cả đời. Là bà nội mổ mắt lúc anh còn rất nhỏ. Là cô ruột từng trải qua ca mổ viêm phúc mạc nặng, nằm nhiều tháng trời giữa ranh giới sống - chết.
“Tất cả những điều đó, từng chút một, đã đọng lại thành câu hỏi trong tôi: liệu một ngày nào đó mình có thể làm tốt hơn cho những người bệnh như ông bà, cô chú của chính mình?”
Trong nhà thờ họ Nguyễn, được xây gần trăm năm, treo một bức đại tự: “Vạn tòng thiện” - mọi điều đều hướng về điều thiện. Lúc nhỏ bác sĩ Khánh chưa hiểu, nhưng càng lớn càng thấm. Ông bảo tinh thần ấy như một “cái gen” được truyền qua nhiều thế hệ. Và đó cũng chính là sợi dây nối ông với tinh thần của cố PGS.TS Ngô Văn Toàn - người sáng lập CLB Nhân đạo Sala và với tất cả anh em trong đội ngũ tình nguyện.
“Mình may mắn có chuyên môn, có sức khỏe, có điều kiện làm nghề. Ngoài kia có những người sinh ra đã chịu thiệt thòi, có người mất tay, mất chân, có người sống ở vùng cao cả đời chưa từng được khám một lần cho đúng nghĩa. Vậy tại sao mình không đem trí tuệ, kỹ năng, kiến thức của mình để giúp họ? Mình cho đi trong phạm vi mình có thể, đơn giản vậy thôi.”
Một triết lý giản dị, nhưng cũng chính là hương thơm bền bỉ của “đoá quỳnh” nở thời thơ ấu... trở thành nguồn sáng âm thầm, tiếp tục nuôi dưỡng hành trình 15 năm Sala, gieo những điều thiện lành cho cộng đồng.
Bông Sala đặt trong lòng tay mổ
Câu chuyện của PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh gợi mở cho chúng tôi về hành trình mà mỗi bác sĩ đều phải đi qua khi lựa chọn nghề Y - con đường đôi khi được nuôi dưỡng từ truyền thống gia đình, từ lựa chọn cống hiến, hay đôi khi đến thật tình cờ, nhưng một khi đã gắn bó, đó là lời thề trọn đời với sự sống của người khác. Hành trình 15 năm của CLB Nhân đạo Sala là minh chứng rõ ràng nhất cho một bông hoa từ bi có thể bung nở giữa nghịch cảnh, nếu nó được chăm bằng tâm, giữ bằng đức và truyền bằng lòng nhân.
CLB Nhân đạo Sala được thành lập năm 2010 bởi cố PGS.TS Ngô Văn Toàn - người thầy thuốc tài hoa và tận tâm, được đồng nghiệp và bệnh nhân trìu mến gọi bằng cái tên gần gũi “Bác Toàn xương”. Suốt nhiều thập kỷ cống hiến cho ngành chấn thương chỉnh hình, ông để lại không chỉ chuyên môn xuất sắc mà còn là di sản nhân ái: tinh thần cứu người không phân biệt, làm việc lặng lẽ vì nỗi đau của người khác. Chính tâm nguyện ấy đã đặt nền móng cho CLB Sala - nơi tập hợp những y bác sĩ, những tấm lòng hảo tâm cùng chung chí hướng tiếp nối con đường mà ông khởi xướng.
Sala quy tụ các y bác sĩ, chuyên gia đầu ngành về chấn thương chỉnh hình, cùng các nhà báo, các nhà hảo tâm có chung một tâm nguyện: mang khám chữa bệnh, phẫu thuật nhân đạo và hỗ trợ giáo dục đến những người có hoàn cảnh khó khăn ở vùng sâu, vùng xa, biên giới. Qua thời gian, CLB Nhân đạo Sala đã trở thành một mô hình bền vững, phát triển trên ba nền tảng cốt lõi: chuyên môn vững vàng và sự chuyển giao tri thức; hệ giá trị tâm đức; và một hậu phương gắn kết, tin cậy.
Trong 15 năm qua, những chuyến đi thăm khám, phẫu thuật nhân đạo của các bác sĩ Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức - lực lượng nòng cốt của CLB - đã mang lại cơ hội sống mới cho hàng nghìn bệnh nhân. Mỗi ca phẫu thuật không chỉ giúp khôi phục chức năng cơ thể mà còn chữa lành những vết thương tinh thần, mở ra niềm hy vọng cho biết bao gia đình.
Tinh thần từ bi ấy - như một đoá Sala đang thì hàm tiếu đã được cố PGS TS Ngô Văn Toàn trao lại cho thế hệ kế cận. PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh cùng những học trò xuất sắc của ông đã tiếp tục nâng niu đóa Sala ấy, để những bàn tay mổ tiếp tục tới khắp những miền quê, gieo lại niềm hy vọng mới cho những phận đời kém may mắn. Với PGS Khánh, ký ức về người thầy, người sáng lập Sala - vẫn còn nguyên vẹn. Ông kể về những ngày còn được ngồi với PGS Ngô Văn Toàn, sẻ chia những nỗi niềm nghề nghiệp, những mong muốn dang dở. Khi CLB mong ông nhận vai trò Chủ tịch, PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh không khỏi trăn trở. Với nhiều áp lực và trên hết là làm sao giữ trọn vẹn tinh thần “vô ngã” mà thầy Ngô Văn Toàn đã khởi xướng. Nhưng rồi, chính niềm tin vào tinh thần “thiện nguyện là cho đi không mong nhận lại” đã khiến ông gật đầu tiếp nhận trọng trách. Ông hiểu rằng, ngoài chuyên môn giỏi, Sala cần có những tấm lòng đồng hành để hỗ trợ chi phí di chuyển, ăn ở, chăm sóc cho những gia đình nghèo vốn không thể tự lo cho hành trình chữa bệnh dài ngày. Và trách nhiệm của ông là duy trì ngọn lửa ấy, lan tỏa nó để có thêm nhiều người cùng chung tay.
“Muốn làm được công việc này, ngoài chuyên môn của bác sĩ, nhất định phải có những tấm lòng đồng hành. Chuyên môn tốt là điều kiện cần, nhưng điều kiện đủ là phải có sự sẻ chia về kinh phí cho bệnh nhân. Bởi rất nhiều gia đình nghèo - nhất là các cháu nhỏ bị dị tật - dù biết cần phẫu thuật, cần khám chữa, nhưng họ không có điều kiện để đi lại, ăn ở, thậm chí không đủ tiền đưa con xuống núi. Nhà nước có nhiều chính sách tốt, nhưng vẫn nhiều chi phí ngoài mà bệnh nhân phải chi trả như: chi phí đi đường, ăn uống, trọ lại… là cả một gánh nặng. Bác sĩ chúng tôi có thể giúp vài trường hợp, nhưng không thể thay thế được cả một nguồn lực lớn lao. Vì thế, để hành trình Sala hiệu quả, rất cần sự chung tay của các nhà hảo tâm, các doanh nghiệp, những người muốn đồng hành cùng thiện nguyện. Đó cũng chính là áp lực khi tôi nhận lời: phải lan tỏa được tinh thần của Sala để có thêm nhiều tấm lòng đến với người bệnh.”
TS.BS Phan Bá Hải - người đã tham gia Sala từ năm 2011 nhớ lại: “Từ chuyến đi đầu tiên của tôi với Sala năm 2011, tôi chưa bỏ chuyến nào. Khi ấy tôi là bác sĩ nội trú năm cuối, được đi cùng PGS Toàn. Mỗi chuyến công tác là một lớp học đặc biệt: học chuyên môn, học từ bệnh nhân, học từ thực tế. Nhờ vậy tôi đã trưởng thành, là một thầy thuốc đúng nghĩa và tôi muốn tiếp tục truyền đi tinh thần ấy.”
Với ThS.BS Đỗ Vũ Anh, gắn bó với Sala là một lựa chọn mang chiều sâu tinh thần: sự tiếp nối truyền thống giữa Khoa Chấn thương 1, PGS TS Ngô Văn Toàn và CLB khiến mỗi chuyến đi trở thành một bài học sống động về lý tưởng ngành Y. “Thế hệ đi trước gieo mầm cho thế hệ sau”, anh nói, “và chính điều đó giúp chúng tôi có động lực tiếp tục chữa bệnh, cứu người.”
Bác sĩ Phạm Ngọc Truy (Bắc Kạn) từng tưởng phải từ giã nghề Y sau một tai nạn chấn thương bàn tay. Nhưng trong một chuyến công tác của Sala, anh được chính thầy Toàn phẫu thuật, cứu lại đôi tay và cũng cứu lại con đường nghề nghiệp của mình. Từ khoảnh khắc ấy, anh trở thành người tiếp nối hành trình của thầy Toàn và của Sala.
Tinh thần “cầm tay chỉ việc”, truyền nghề và truyền đức từ cố PGS.TS Ngô Văn Toàn, qua PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh, vẫn lặng lẽ lan sang những thế hệ tiếp sau như dòng chảy âm thầm nhưng bền bỉ của một di sản.
Và chính trong hành trình ấy, bông Sala được đặt vào lòng tay mổ, trở thành biểu tượng của điều nhiệm màu giản dị: nơi tài nghệ, y đức và lòng từ bi cùng tạo nên cuộc sống bình thường cho những phận người chịu nhiều thiệt thòi.
Khu vườn Sala - hoa đã nở giữa những điều bình dị
Trong chuyến mổ nhân đạo tại Chiêm Hóa (Tuyên Quang) đầu tháng 12/2025, đoàn y bác sĩ giàu kinh nghiệm từ Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức đã phối hợp với Trung tâm Y tế khu vực Chiêm Hóa khám sàng lọc gần 100 trường hợp và phẫu thuật cho 18 bệnh nhân mắc dị tật, di chứng vận động phức tạp.
BSCKII Hà Văn Linh, Giám đốc TTYT Khu vực Chiêm Hóa, chia sẻ: “Đây là lần đầu TTYT huyện đón một đoàn bác sĩ phẫu thuật có tay nghề cao như vậy. Bà con ở đây rất khó khăn, để về những bệnh viện lớn tại Hà Nội khám chữa là điều không tưởng. Sự có mặt của CLB Sala không chỉ chữa bệnh mà còn mang đến niềm tin và hy vọng.”
TTND, BSCKII Nguyễn Văn Giao - Phó Giám đốc Sở Y tế Tuyên Quang ghi nhận: “CLB Sala đã đồng hành cùng Hà Giang (nay thuộc Tuyên Quang mở rộng) suốt 13 năm, hỗ trợ hàng nghìn bệnh nhân cải thiện chức năng vận động, tái hòa nhập cộng đồng. Chúng tôi hy vọng CLB sẽ tiếp tục có thêm điểm dừng chân để người dân khó khăn được chăm sóc, và cán bộ y tế địa phương có cơ hội học hỏi.”
Không chỉ chữa lành những thân thể nhỏ bé, Sala còn gieo những mầm xanh tri thức. Điểm trường Khau Luông - Khau Làng (xã Kiến Thiết) với hai phòng học khang trang đã được khánh thành từ nguồn xã hội hóa của các thành viên và nhà hảo tâm, trên khu đất 2.000m² do một hộ dân hiến tặng. Đoàn cũng tới thăm học sinh điểm trường Thôn Ngoan A và tặng đồ chơi cho khu vui chơi Khoa Nhi của TTYT Chiêm Hóa những món quà như những hạt mầm nhỏ, gieo vào những ngày mai rộng mở.
15 năm, cùng các chuyên gia đầu ngành, những bác sĩ giỏi là lực lượng nòng cốt của Sala, các đoàn chuyên gia quốc tế với những Giáo sư hàng đầu thế giới từ Hội chữ thập xanh Thụy Sĩ, Hội chấn thương chỉnh hình Hoa Kỳ, Đoàn bác sĩ Vietcal (Ventura, California, Hoa Kỳ) hay MOI - Hội phẫu thuật chỉnh hình bàn chân và cổ chân của Mỹ… CLB Sala đã tổ chức khoảng 30 chuyến đi, thăm khám, tư vấn cho gần 3000 lượt bệnh nhân, hàng nghìn bệnh nhân được phẫu thuật, hàng nghìn ước mơ về một cuộc đời bình thường được hồi sinh. Nhưng hành trình của Sala chưa bao giờ dừng lại ở một ca mổ thành công. Từ những bước đi đầu tiên giản dị, Sala đã mở rộng cánh tay mình: chạm đến những bản làng xa xôi, dựng nên những lớp học nhỏ, trao cơ hội học tập và nâng đỡ những mảnh đời mong manh nhất… tại các cùng khó khăn miền núi phía Bắc nha: Hà Giang (cũ), Yên Bái (cũ), Bắc Kạn (cũ), Tuyên Quang, Lạng Sơn (cũ)… Tặng quà cho hơn 30 điểm trường, các trường học nội trú. Sau khi PGS TS Ngô Văn Toàn qua đời, học bổng mang tên ông đã được trao cho những học sinh có hoàn cảnh khó khăn ở mỗi nơi mà Sala đặt chân tới.
Khi được hỏi nếu ví Sala là một khu vườn, ông sẽ chọn loài hoa nào, PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh chọn hoa xương rồng - loài hoa có thể nở rộ giữa khô cằn, tượng trưng cho sự kiên cường của những người làm nghề Y trước vô vàn thử thách. TS.BS Phan Bá Hải chọn hoa dâm bụt - thứ hoa bình dị, rực rỡ trên mọi hàng rào làng quê, đỏ thắm trên nền xanh, vừa gần gũi vừa nổi bật như chính tinh thần Sala: giản dị mà nhân hậu.
Còn ThS.BS Đỗ Vũ Anh chọn hoa phượng. Vì mỗi mùa phượng nở cũng là mùa hè - mùa mà Sala bắt đầu những chuyến thiện nguyện để giúp các em nhỏ dị tật vận động có thể chạy nhảy, vui chơi như bao bạn bè. Màu đỏ của hoa, theo anh, cũng là sắc màu của nhiệt huyết mà các bác sĩ mang theo trên mọi hành trình cứu chữa.
Và Sala thực sự là một khu vườn bình dị giữa cuộc đời, nơi mỗi người đồng hành đều để lại dấu ấn của mình với những sắc màu riêng biệt. Ấy là TS.BS Nguyễn Văn Học - người gắn bó từ những ngày đầu; bác sĩ Trần Xuân Thạch, “quán quân mổ Sala” trong mọi chuyến đi; BS gây mê hồi sức Ngô Mạnh Dinh; bác sĩ trẻ Đinh Ngọc Liêm… Là những điều dưỡng bền bỉ theo Sala qua bao chuyến như Bùi Thị Nhung, hay mới bước vào hành trình nhưng đầy tận tâm như Bùi Ngọc Cảnh. Và đó cũng là những nhà báo đứng sau lặng lẽ kết nối để mỗi chuyến đi được chu toàn: Thu Trang, Thu Lan, Thu Huyền, Thu Vân… là những mạnh thường quân luôn đồng hành với tinh thần cho đi không toan tính. Tất cả tạo nên một khu vườn đa sắc, nơi mỗi bông hoa mang một ý nghĩa riêng, nhưng tất cả đang tạo nên dáng hình của bông hoa Sala bung nở rực rỡ nhất. Và trong khu vườn ấy, những người bắt đầu hành trình - cố PGS.TS Ngô Văn Toàn, nhà báo Ngô Thu Trang, nhà báo Nguyễn Ánh Ngọc... chính là những người khởi phát tinh thần Sala, đặt những viên gạch đầu tiên để hành trình nhân ái này có thể tiếp tục được gìn giữ, trao truyền và lan tỏa suốt 15 năm qua và còn dài hơn thế nữa.
Mỗi chuyến đi là một lần họ chạm vào những mảnh đời, là một bài học, một trải nghiệm, một sự trưởng thành. Chỉ một ca phẫu thuật thành công đã có thể thay đổi cuộc đời của một con người, nâng đỡ cả một gia đình, thậm chí một dòng họ. Những bệnh nhân từng mang mặc cảm, tự ti, từng là gánh nặng xã hội nay có thể tự đứng dậy, bước đi bằng chính đôi chân của mình, tự tin với cơ thể bình thường của mình... Niềm vui mà họ nhận được cũng chính là niềm vui của người thầy thuốc.
Với các bác sĩ trẻ, hành trình Sala còn là nơi họ được học và được trao lại những gì mình học được. PGS.TS Nguyễn Mạnh Khánh luôn giữ quan điểm: “Không giấu nghề. Mình giỏi đến đâu thì dạy lại hết cho thế hệ sau.” Vì chỉ khi lớp sau giỏi hơn lớp trước thì ngành Y mới phát triển, xã hội mới đi lên. Đó không chỉ là trách nhiệm, mà còn là một hạnh nguyện.
15 năm Sala - hoa đã nở. Nở trong lòng tay những người chọn sống tử tế, chọn trao đi yêu thương giữa cuộc đời nhiều sóng gió. Và hành trình phía trước sẽ còn rộng dài hơn nữa, khi những vòng tay tiếp nối nhau ngày một lớn, khi những đóa từ bi được trao truyền. Bởi mỗi người đều có thể tự chăm bón đóa hoa trong tâm hồn mình. Chính từ những điều bình dị ấy, Sala sẽ tiếp tục lớn lên... thắp sáng thêm nhiều miền đất, nhiều số phận, và nhiều giấc mơ được sống trọn vẹn.
