"Hàm cá mập" án ngữ ngay sát quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, vị trí chuyển tiếp giữa hai vùng di sản lớn của Thủ đô: hồ Hoàn Kiếm ở phía Bắc và khu phố cổ ở phía Nam. Dù tạo thành một điểm nhấn, công trình này cũng từng bị đánh giá là thô kệch, nặng nề, chắn tầm nhìn hướng ra mặt nước. 

Đến tháng 9/2025, công trình đã được phá dỡ hoàn toàn, mở sự liên thông với quảng trường hiện có, tạo nên một không gian rộng gần 1,4 ha. Cùng lúc, nhiều hạng mục chỉnh trang được triển khai đồng bộ: mặt đường Đinh Tiên Hoàng được thảm lại và kẻ vạch phân làn; dải phân cách mềm bằng chậu cây xanh cùng hệ thống ghế đá, tiện ích đô thị được bố trí phục vụ người dân. Một màn hình LED lớn được lắp đặt tại quảng trường, trong khi các hạng mục phụ trợ phía đối diện vốn che khuất nhà Thủy Tạ cũng được tháo dỡ, trả lại vẻ thanh thoát, hài hòa vốn có cho công trình bên hồ.    

Theo cơ quan chức năng, đây mới là bước khởi đầu của phân kỳ 1 dự án. Ở giai đoạn tiếp theo, Hà Nội dự kiến triển khai các hạng mục khác như xây dựng không gian ngầm 3 tầng dưới quảng trường, tái thiết mặt đứng một số tuyến phố liên quan, lát đá đồng bộ khu vực và bổ sung thêm tiện ích đô thị.   

Song song với việc mở rộng quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, Hà Nội cũng đang khẩn trương chuẩn bị triển khai xây dựng một quảng trường - công viên mới ở phía Đông hồ Hoàn Kiếm. Công trình này hướng tới việc tạo thêm không gian sinh hoạt cộng đồng, đồng thời trở thành điểm nhấn cảnh quan mới cho trung tâm Hà Nội.    

Cụ thể, khi hoàn thành, quảng trường - công viên này sẽ kết nối với mảng xanh phía Đông của hồ và trở thành nơi tổ chức các hoạt động cộng đồng, nghệ thuật, triển lãm và sự kiện văn hóa. Đây cũng sẽ là không gian gắn liền với ga C9 thuộc tuyến metro số 2 (Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo) sẽ được xây dựng, qua đó tăng khả năng tiếp cận khu vực, tạo môi trường thân thiện với người đi bộ.

Dự án dự kiến triển khai theo 2 phân kỳ. Ở phân kỳ 1, Hà Nội sẽ di dời một số cơ quan, đơn vị và hộ dân trên diện tích hơn 2 ha, nằm trong ranh giới các phố Lý Thái Tổ, Đinh Tiên Hoàng, Trần Nguyên Hãn và khu dân cư phía Bắc. Trên nền đất được hình thành, các hạng mục cơ bản sẽ được xây dựng như: san nền, lát đá, trồng cây xanh, thảm cỏ, bố trí bãi đỗ xe - trong khi một số công trình kiến trúc có giá trị sẽ được giữ lại, chỉnh trang hoặc tái phát triển.  

Trong phân kỳ 2, trọng tâm của dự án là nghiên cứu xây dựng không gian ngầm kết nối trực tiếp với ga C9 tuyến metro số 2. Không gian ngầm này dự kiến được thiết kế đa chức năng, bao gồm phục vụ cộng đồng, tổ chức sự kiện văn hóa, dịch vụ, thương mại… nhằm khai thác hiệu quả quỹ đất và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nhân dân.   

Có thể thấy, chuỗi dự án quanh Hồ Gươm đều gắn với những kế hoạch dài hạn, triển khai qua nhiều giai đoạn: từ giải phóng mặt bằng, chỉnh trang cảnh quan đến xây dựng không gian ngầm và kết nối hạ tầng. Để hoàn thiện toàn bộ các hạng mục và tiện ích - đặc biệt là hệ thống không gian ngầm gắn với ga metro C9 (hiện vẫn chưa khởi công) - chắc chắn chuỗi dự án sẽ cần thêm nhiều thời gian cùng các bước thảo luận, điều chỉnh phù hợp.

Còn trước mắt, phần diện tích từng bị che chắn bởi khối bê tông đồ sộ của "Hàm cá mập" nay đã biến mất, nhường chỗ cho một quảng trường rộng rãi, thông thoáng. Không chỉ mở tầm nhìn từ khu phố cổ ra Hồ Gươm, sự thay đổi ấy còn tạo ra một không gian phục vụ sinh hoạt cộng đồng ngay trong hiện tại.   

Thực tế, thời gian đầu, không gian mới quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục có thể khiến một số người cảm thấy trống trải. Song chính sự "trống trải" ấy lại là giá trị đáng ghi nhận: giữa "khu đất vàng" đắt đỏ, Hà Nội đã lựa chọn mở rộng không gian công cộng, mang lại sự thoải mái cho người dân thư giãn và thưởng lãm cảnh quan. Đây cũng sẽ là hướng đi ở khu vực phía Đông, nơi nhiều cơ quan hành chính dự kiến được di dời để lấy đất xây dựng quảng trường - công viên mới. 

Trong bối cảnh mật độ dân cư ngày càng tăng và quỹ đất nội đô luôn hạn hẹp, việc mở thêm không gian cộng đồng tại một quần thể văn hóa - lịch sử như Hồ Gươm có thể coi là một bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý đô thị: ưu tiên không gian công cộng, đặt lợi ích cộng đồng và giá trị di sản lên trên công trình hành chính hay thương mại. Đây là sự thay đổi được trông đợi trong nhịp sống hiện đại: Phát triển đô thị phải gắn liền với việc nâng cao chất lượng sống cho cộng đồng và gìn giữ ký ức văn hóa.

Theo thiết kế quy hoạch, tổng mặt bằng khu vực quảng trường - công viên phía Đông hồ Hoàn Kiếm sẽ tập trung vào việc nâng cấp không gian công cộng, cải thiện kết nối giao thông và bảo tồn các công trình văn hóa quan trọng

Và, việc Hà Nội quyết định giải tỏa không gian hành chính và thương mại để dành đất cho cộng đồng tại Hồ Gươm đã được Hội đồng giám khảo Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội lần thứ 18 - 2025 đánh giá cao.

"Thực tế, việc di dời cơ quan hành chính và tòa nhà thương mại ở những khu đất vàng để nhường chỗ cho không gian công cộng luôn là quyết định không dễ. Chúng ta cần ghi nhận nỗ lực của chính quyền Hà Nội khi kiên định hướng tới người dân, hướng tới sự phát triển bền vững của cộng đồng và văn hóa" - PGS-TS Bùi Hoài Sơn (Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội) nhấn mạnh - "Đây là một tư duy văn hóa tích cực và đáng trân trọng, gắn với quá trình gây dựng văn hóa đô thị được bồi đắp nhiều năm, hướng tới mục tiêu để văn hóa Hà Nội thật sự là trung tâm văn hóa của cả nước".