Cơn sốt dương cầm cổ điển

Đông đảo người hâm mộ trẻ tuổi đã chen chúc tại Phòng hòa nhạc Barbican, London để nghe Seong Jin Cho biểu diễn bản concerto cho dương cầm, lấy cảm hứng từ Schumann của nhà soạn nhạc người Hàn Quốc Donghoon Shin.

Jin Cho đã diễn cùng Dàn nhạc giao hưởng London trong khuôn khổ chương trình LSO Futures. Đây là chương mới dành cho siêu sao dương cầm châu Á, người đang tạo cơn sốt giống siêu sao nhạc rock trên mạng xã hội.

Cường quốc nhạc cổ điển

Trong giới dương cầm cổ điển, Lang Lang và Yuja Wang gốc Hoa vẫn đang là tâm điểm chú ý. Dù vậy, một thế hệ nghệ sĩ dương cầm trẻ hơn, với lượng người hâm mộ đông đảo và cuồng nhiệt có thể ví với các siêu sao nhạc rock, đang ngày càng nổi lên từ Hàn Quốc.

Kể từ khi trở thành người Hàn Quốc đầu tiên chiến thắng trong cuộc thi dương cầm quốc tế Chopin năm 2015, ở tuổi 21, Seong Jin Cho đã không ngừng trau dồi vị thế của mình như một nghệ sĩ dương cầm quốc tế hàng đầu. Gần đây, anh mới cho ra mắt những bản thu âm uyển chuyển, tinh tế các tác phẩm dương cầm của nhà soạn nhạc người Pháp Maurice Ravel.

Còn có thể nhắc tới Yunchan Lim - nghệ sĩ dương cầm Hàn Quốc vào năm 2022 đã trở thành người chiến thắng trẻ tuổi nhất của cuộc thi Van Cliburn với bản Concerto dương cầm số 3 của Rachmaninov. Phần trình diễn của anh là phiên bản được xem nhiều nhất từ trước đến nay của tác phẩm này trên YouTube, với 18 triệu lượt xem.

Đây là một ví dụ nữa về sự lan tỏa văn hóa Hàn Quốc trên trường quốc tế, kể từ khi K-pop dẫn đầu xu hướng âm nhạc hơn 15 năm trước.

Bám sát theo sau K-pop là hàng loạt những thành tựu văn hóa quốc tế khác của Hàn Quốc. Có thể kể tới là các bộ phim đoạt giải thưởng như Parasite và Decision To Leave, cùng với loạt phim truyền hình đình đám Squid Game. Gần hơn, năm ngoái, tiểu thuyết gia Hàn Quốc Han Kang đã trở thành người phụ nữ châu Á đầu tiên đoạt giải Nobel văn học, và bộ phim hoạt hình KPop Demon Hunters đã nhanh chóng dẫn đầu BXH toàn cầu của Netflix.

Trở lại với nhạc cổ điển, các nghệ sĩ dương cầm nước này có cách tiếp cận văn hóa phương Tây rất riêng và rất bài bản. Điều này có thể phản ánh qua 2 bộ phim tài liệu của đạo diễn Thierry Loreau là The Korean Musical Mystery (Bí ẩn âm nhạc Hàn Quốc, 2012) và K-Classics Generation (Thế hệ cổ điển Hàn Quốc, 2020).

Theo ghi nhận của Loreau, chiến thắng của Jin Cho tại cuộc thi dương cầm quốc tế Chopin là bước ngoặt lớn, khiến ông nhận ra Hàn Quốc đang trở thành cường quốc nhạc cổ điển.

"Hàn Quốc là 1 trong những quốc gia nghèo nhất thế giới sau chiến tranh Triều Tiên" - Loreau nói - "Giờ đây, Hàn Quốc là nền kinh tế lớn thứ 14 thế giới và các bậc phụ huynh coi âm nhạc cổ điển là khía cạnh thiết yếu để chuẩn bị cho con cái trở thành những công dân tốt".

"Không giống như người châu Âu, những người coi tuổi thơ là thời gian để khám phá bản thân, người Hàn Quốc tin rằng 18 năm đầu đời là thời gian để rèn luyện âm nhạc và ngôn ngữ" - ông nói tiếp - "Nếu muốn trở thành nghệ sĩ dương cầm, điều đó có thể đồng nghĩa với việc phải luyện tập 10 tiếng mỗi ngày, không còn thời gian cho nhiều việc khác, nhưng sau đó bạn sẽ có cả phần đời còn lại để khám phá bản thân".

Trước đó, "hiệu ứng Lang Lang" được cho là đã truyền cảm hứng khiến 40 triệu gia đình Trung Quốc cho con cái học dương cầm.

Tuy nhiên, tại Hàn Quốc, động lực để trẻ em học nhạc cổ điển đến từ Chính phủ. Ví dụ, Viện Quốc gia Hàn Quốc về tài năng nghệ thuật, nơi tài trợ cho các chương trình đào tạo chuyên sâu dành cho trẻ em có năng khiếu ở cấp tiểu học và trung học, đã được thành lập vào năm 2008.

Kirsty Harris, người lập chương trình biểu diễn nhạc cổ điển tại Barbican, cho rằng tác động này rất rõ ràng. "Tôi vô cùng ngưỡng mộ cách chính phủ Hàn Quốc tiếp cận văn hóa" - bà nói - "Cam kết của họ đã không thay đổi trong 30 năm qua. Ở đó, văn hóa được xem là một phần của con người toàn diện".

Yunchan Lim biểu diễn Concerto Dương cầm số 3 của Rachmaninov tại Van Cliburn 2022: 

Sự thúc đẩy từ phương Đông

Nhờ sự hiện diện mạnh mẽ của nhạc cổ điển, những người chiến thắng trong các cuộc thi âm nhạc quốc tế rất được quan tâm trên mạng xã hội.

Seong Jin Cho hiện có hơn 238 ngàn người theo dõi trên Instagram. Trong khi Lim có hơn 106 ngàn người đăng ký trên kênh YouTube của mình. Yunchan Lim được coi là câu trả lời của nhạc cổ điển cho K-pop. Những người hâm mộ cuồng nhiệt thậm chí thường mặc áo phông có in hình khuôn mặt anh.

Dù mạng xã hội không phải là yếu tố duy nhất, bà Harris thừa nhận rằng nó đã góp phần giúp hòa nhạc cháy vé. "Hòa nhạc của Evgeny Kissin cũng như Lang Lang luôn bán hết vé rất nhanh" - bà nói.

Tuy nhiên, bà tin rằng Jin Cho, giống như các nghệ sĩ dương cầm châu Á khác cùng thế hệ, "có lượng khán giả trẻ hơn. Vì vậy, một điều cần cân nhắc là điều chỉnh giá vé để họ dễ tiếp cận hơn".

Một nhà phê bình khi tới buổi hòa nhạc cháy vé của Jin Cho tại Barbican đã rất ấn tượng trước "lượng khán giả có thể sánh ngang với một trận bóng đá". Người này cũng bất ngờ về thành phần khán giả: "Có cả người lớn tuổi lẫn trẻ mới biết đi, người mặc đồ lông thú lẫn đồ thể thao".

Dù vậy, với Harris, yếu tố chắc chắn nhất khiến Phòng hòa nhạc Barbican cháy vé chính là "chiếc đàn dương cầm".

"Tại Barbican, sau đại dịch Covid-19, khán giả không còn quay lại vì ca sĩ, dù là những người từng cháy vé trong chớp mắt" - bà nói - "Nhưng cây đàn dương cầm chắc chắn sẽ lấp đầy khán phòng. Tôi chắc chắn rằng đó là vì rất nhiều người đã từng thử học dương cầm và tự mình trải nghiệm hành trình đó".

Trong lịch sử, sự yêu mến dành cho cây đàn dương cầm luôn trường tồn, từ những người hâm mộ cuồng nhiệt Liszt vào thế kỷ 19 hoặc Martha Argerich và Arthur Rubinstein từ giữa đến cuối thế kỷ 20.

Vừa trí tuệ lại vừa gần gũi, đàn dương cầm có sức mạnh mở ra con đường ly kỳ dẫn đến một thế giới cảm xúc vừa tinh tế vừa sâu sắc.

Jin Cho hiểu rõ về con đường này. Khi được hỏi về những nghệ sĩ có ảnh hưởng lớn tới mình, anh trả lời: "Radu Lupu và Krystian Zimerman là nguồn cảm hứng lớn đối với tôi. Cách chơi của Lupu vô cùng gần gũi và nên thơ, trong khi khả năng kiểm soát và âm thanh của Zimerman thật phi thường. Cả 2 đều dạy tôi rằng biểu cảm và chiều sâu quan trọng hơn kỹ thuật thuần túy".

Câu trả lời của Cho còn là lời thách thức trước định kiến  rằng các nhạc sĩ châu Á gây ấn tượng bởi kỹ thuật điêu luyện hơn là khả năng diễn giải.

Theo Loreau, trong một khoảnh khắc vào năm 2015, ông nhận ra rằng các nhạc sĩ Hàn Quốc coi trọng sự độc đáo hơn là kỹ thuật. Ông đã thực hiện bộ phim K-Classics Generation để hiểu rõ sự thay đổi này.

Từ năm 2015 trở đi, chiến thắng của Hàn Quốc tại các cuộc thi âm nhạc quốc tế đã tăng theo cấp số nhân.

Tại cuộc thi dương cầm quốc tế Chopin năm nay, lần đầu tiên có nhiều thí sinh đến từ châu Á lọt vào vòng áp chót hơn so với các khu vực khác. Chủ tịch ban giám khảo là nghệ sĩ dương cầm người Mỹ Garrick Ohlsson, người từng chiến thắng cuộc thi vào năm 1970 - thời Nhật Bản có số lượng áp đảo trong một nhóm nhỏ thí sinh châu Á.

"Thế giới đã thay đổi dần dần, nhưng sâu sắc" - ông Ohlsson nhận định. Dù thí sinh chiến thắng năm nay là Eric Lu - người Mỹ, nhưng "hầu hết các thí sinh người Mỹ và Canada đều mang họ châu Á" - theo ông.

Ông rất ấn tượng khi thấy tương lai của âm nhạc cổ điển phương Tây dường như đang được thúc đẩy từ phương Đông.

"Sự quan tâm của khán giả trẻ ở đó thật đáng kinh ngạc" - ông nói.