Còn ai giữ lửa cho thơ? (Bài 2): Thơ trẻ, chưa hoàng kim đã chết?

30/12/2009 11:14 GMT+7 | Đọc - Xem

(TT&VH Cuối tuần) - Nhiều nhà phê bình vẫn đang lúng túng chưa biết phải gọi hay xếp hiện tượng thơ, tạm gọi là Thơ Trẻ, đột biến cuối những năm 1990 đầu những năm 2000 vào dòng nào, tên gì, trục tung hay trục hoành của parabol thơ Việt? Bởi xét ở khía cạnh nào cũng nhìn thấy có sự thay đổi. Từ thi pháp, nội dung biểu đạt, thay đổi các “chuẩn” gò bó, cố định, áp đặt hay có đã bổ túc thêm các định nghĩa khác về thơ. Và một trong những lý do trong việc khó xếp hạng này vẫn được nhiều người đưa là: “thế hệ này vẫn chưa có thành tựu”.

Thơ trẻ, yêu cầu theo biến thiên thời đại

Thành tựu của một thế hệ hay một giai đoạn muốn đánh giá công bằng cần phải có một khoảng lùi ít nhất 10 năm. Chỉ có thể đưa ra hai nét chính của dòng thơ trẻ mà bất cứ ai có quan tâm đến sự chuyển động của thơ không thể phủ nhận: (1). Thơ Việt cuối thập kỷ 1990 có một lớp nhà thơ trẻ chủ trương bứt phá, triệt để về thi pháp và quan niệm về thơ. (2). Kỷ nguyên internet đã xâm nhập Việt Nam làm thay đổi, đảo lộn các quan điểm về nghệ thuật nói chung và thi ca nói riêng.


Cũng cần phải nói rõ trong dòng chảy của thơ vần điệu, khuôn phép và nội dung hiền lành trước đó, một tác giả viết chỉ cần chấm phá vài nét mang âm sắc của khuynh hướng mới là có thể tạo tiếng vang, gây được sự chú ý ngay. Từ vị trí này cũng đã khiến nhiều cây bút trẻ ngỡ đã “khuynh loát” tạo ra giá trị mới, nhưng chỉ một vài năm sau là cũ kỹ, nhạt nhòa.

Bởi lẽ sự đổi mới của thơ vốn không phải chặt câu, bẻ chữ, vắt dòng (vốn chỉ được xem như tiểu tiết, thủ thuật của trò chơi sáng tạo). Một cuộc cách tân, đổi mới hay cách mạng thi ca thực sự thường được quyết định bởi nội hàm đòi hỏi, những đổi thay kịp thời và tất yếu do yêu cầu của xã hội đó mang lại. Trên thực tế nhiều định nghĩa về văn hóa đọc, về thơ hay thi pháp thơ hoàn toàn bị thay đổi trước kỷ nguyên bùng nổ internet. Trong tương lai có nhà phê bình còn cho rằng có thể thơ sẽ là thể loại bị xóa sổ đầu tiên khi không cạnh tranh nổi hay không còn đủ sức hấp dẫn, quyến rũ với rất nhiều loại hình nghệ thuật hiện đại khác đã và đang ra đời (!?). Có nhiều lý thuyết đã xét thơ “cay nghiệt” trên phương diện “phũ triệt” thiếu sức sống, rằng thơ “thứ hàng hóa ế ẩm của tâm hồn”, trò dễ dãi của những kẻ bất tài mượn hồn cốt, lên đồng, ê a, ba lăng nhăng. Tuy câu hỏi vậy thơ có chết không? khi nào kết thúc, chấm dứt vai trò của một thể loại? còn phải chờ nhưng rõ ràng lãnh địa quyến rũ của thơ trong đời sống hiện đại ngày mỗi thu hẹp lại và càng lúc càng thấy hiếm những bạn đọc yêu và tìm đến thơ.

Thi sĩ dò đường và những khấp khởi hy vọng

Trào lưu thơ trẻ cuối những năm 1990 đầu những năm 2000 đã tạo nên một lớp “thi sĩ dò đường”. Tìm cách vượt qua khỏi những làn ranh, những biên giới mà thế hệ cha anh họ vì những trở lực đã dừng lại. Đó là những cái tên được định hình giai đoạn này khó có thể phủ nhận thời kỳ này như Vi Thùy Linh, Nguyễn Hữu Hồng Minh, Phan Huyền Thư, Ly Hoàng Ly, Văn Cầm Hải, Nguyễn Quyến…Tiếp đến với những Nguyễn Vĩnh Tiến, Quốc Sinh, Vương Huy, Phan Bá Thọ, Lê Vĩnh Tài, nhóm Mở Miệng (Lý Đợi, Bùi Chát, Khúc Duy), nhóm Ngựa Trời (Nguyệt Phạm, Phương Lan, Thanh Xuân, Khương Hà, Lynh Bacardi), Trần Nguyên Anh, Nguyễn Thúy Hằng, Nguyễn Thế Hoàng Linh. Và đang định hình gương mặt với Đỗ Trí Vương, Huỳnh Lê Nhật Tấn, Trần Tuấn, Đoàn Minh Châu, Đồng Chuông Tử, Tuệ Nguyên, Bỉm, Ngô Nhân Đức…Có thể sẽ còn bàn cãi về giá trị thực từ tác phẩm họ mang lại nhưng như đã nói ở trên, cần có một khoảng cách, một độ lùi nhất định để nhìn lại. Hơn nữa, các thang điểm đánh giá, nhận định về phê bình cũng cần thay đổi. Trong xu hướng hậu - hiện đại, vấn đề chính danh, “ai hay hơn ai” thậm chí quan niệm “tác phẩm để đời” hình như không còn cần thiết và ít được chú trọng. Bởi với internet, mỗi nhà thơ đều có quyền và có cơ hội bộc lộ “cái tôi” của mình. Và cho dù anh ở phương trời góc bể nào cũng sẽ dễ dàng nói lên tiếng thơ của mình, dễ dàng được tìm ra. Vấn đề còn lại, anh chọn lựa cách thế nào để viết. Yếu tố mới dần dần sẽ thuyết phục người đọc nếu như nó thích hợp với ngữ cảnh, các xu hướng thời đại. Và cũng cần ghi nhận ở đây tên tuổi của một số nhà thơ đi trước đã “yêu cái mới”, sẵn lòng nâng đỡ thơ trẻ như Nguyễn Trọng Tạo, Hoàng Hưng, Nguyễn Quang Thiều, Thanh Thảo, Dương Tường, Inrasara…Những cái tên đó dù cố gắng tìm vẫn không thể kể hết hai bàn tay. Thật là quá ít ỏi.

Cũng có nhiều người trong số các nhà thơ trẻ đã có tác phẩm chuyển dịch qua ngôn ngữ thứ hai, được mời giao lưu trò chuyện trong các chương trình thơ quốc tế như Nguyễn Hữu Hồng Minh (Đức, Pháp, Hàn Quốc, Hà Lan), Vi Thùy Linh, Ly Hoàng Ly (Pháp), Dạ Thảo Phương (Anh)…, tham dự các khóa viết văn quốc tế như Văn Cầm Hải (Mỹ), tham gia các chương trình giao lưu với quốc tế ở trong nước như Phương Lan, Nguyệt Phạm, Thanh Xuân (TP.HCM), Nguyễn Thúy Hằng, Vi Thùy Linh, Nguyễn Vĩnh Tiến (Hả Nội)…Đó là những kênh giao lưu trực tiếp mở ra với thế giới mà thế hệ các đàn anh của họ không có được. Làm sao để thơ Việt không dừng lại ở cuộc chơi “ao nhà, ao làng” mà có thể tìm thấy tiếng nói mở với các nhà thơ trên thế giới- điều nếu cách đây khoảng 20 năm là “không tưởng”, thậm chí là “điên rồ” nhưng hôm nay đã thành bình thường. Và càng lúc mức độ tìm hiểu, dịch và đọc về nhau, liên thông các biên giới thơ không còn là điều quá khó với xã hội và không gian sống hiện đại. Thế hệ các nhà thơ trẻ Việt Nam có những chân trời và những đường bay rộng mở hơn với biên thùy thơ ca.


Trình diễn thơ tại Ngày thơ Việt Nam 2008. Ảnh: Lưu Quang Phổ

Đôi cánh mỏng trước chân trời quá rộng
     
Nhưng từ góc độ khác, thơ trẻ Việt lại đương đầu với những nan giải mới. Đó là tình yêu nghệ thuật, tình yêu ngôn từ với con đường thử thách đầy chông gai của thơ ca. Hình như sau cành hoa hồng “chào người mới đến” và những hân hoan bước đầu, khi gặp phải trở lực từ báo giới và các nhà phê bình, nhiều cây bút đã chùn bước. Cũng có trường hợp sau những ồn ào, khi nhìn lại vẻ thuyết phục, chất tài hoa lấp lánh không còn bao nhiêu, chỉ còn lại ngồn ngộn những xác chữ. Vi Thùy Linh từng là một điển hình thơ trẻ với Khát và Linh, nhưng những sáng tác sau này có dấu hiệu lặp lại và nhiều chất độn. Hiện nay, cô đang gây chú ý trên văn đàn vì tuyên bố tìm tòi về tiểu thuyết. Nhóm Ngựa Trời sau Dự báo phi thời tiết gây ồn ào với đề tài nữ quyền gần như tan rã và mỗi người rút về theo đuổi những con đường riêng. Khương Hà chuẩn bị ra mắt tập thơ Kim Tuyến Đỏ vào cuối tháng 12 này. Nguyệt Phạm và Phương Lan chuyển hướng sang kinh doanh shop thời trang trên mạng. Trong năm 2009, tập thơ Mắt giấy của Nguyệt Phạm do quỹ Anh Thơ tài trợ đã gây chú ý vì vào được vòng chung khảo của giải thơ Hội Nhà Văn TP.HCM và được đề cử chấm giải thưởng của Hội Nhà Văn VN. Ly Hoàng Ly sau Cỏ Trắng, Lô Lô, tập Quà khá bình lặng. Văn Cầm Hải đang theo học một dự án cộng đồng ở Mỹ. Anh gây bất ngờ vì thể ký và hình như cũng tập trung “tác chiến” khai sơn phá thạch” với thể loại này nhiều hơn với thơ. Nguyễn Quyến, Phan Huyền Thư không có đột phá nào đáng kể. Chỉ có Trần Tuấn, tuy đã viết và có thơ trên thi đàn từ khá lâu, những năm 1990, nhưng bất ngờ làm một cú đột phá ấn tượng với tập Ma thuật ngón đoạt giải thơ Bách Việt. Có nhiều tìm tòi cả hình thức và ngôn ngữ  trong tập thơ này. Hy vọng đang thuộc về các cây bút trẻ hơn như Đỗ Trí Vương, Đồng Chuông Tử, Bỉm, Tuệ Nguyên…

Thơ trẻ, chưa hoàng kim đã chết? Phải chăng việc tiếp nhận về thơ trẻ vẫn chưa sẵn sàng hay các xu hướng mới chỉ chừng mực được ủng hộ? Các nhà thơ quẩn quanh với cái tôi cá nhân, tham vọng tìm kiếm các giá trị mới và bỏ rơi độc giả? Sự “chậm lụt”, “ứ đọng” của các nhà phê bình không theo kịp những lý thuyết trào lưu mới? Các nhà thơ dễ dàng thỏa mãn với những blog, website cá nhân riêng, xây dựng và tìm kiếm các cuộc chơi “tự phát”, “đồng gu” không quan tâm quá nhiều đến các dự án, chương trình của “tập thể”, của hội Nhà văn? Làm sao cấu trúc của ban sáng tác trẻ Hội Nhà Văn luôn thay đổi để hấp dẫn thu hút các nhân tố mới của thơ? Đó là những câu hỏi trong muôn vàn câu hỏi mà người yêu văn học có thể đặt ra với Thơ trẻ, tại sao chưa hoàng kim đã chết?

Nguyễn Hữu Hồng Minh (Nhà thơ)

Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm