Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 2486/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Chiến lược này nhằm tạo khung chính sách để Nhà nước định hướng phát triển, hoàn thiện thể chế, khơi thông nguồn lực xã hội.
Có thể nói, đây là một chiến lược tổng thể, đồng bộ và dài hạn về công nghiệp văn hóa, trong đó văn hóa được xác lập như một ngành kinh tế sáng tạo có giá trị gia tăng cao, chứ không còn được nhìn nhận chủ yếu như lĩnh vực hỗ trợ hoặc thuần túy đời sống tinh thần.
Chính sách này thúc đẩy doanh nghiệp sáng tạo đầu tư vào các lĩnh vực như điện ảnh, xuất bản, quảng cáo, thiết kế, mỹ thuật, thời trang, du lịch văn hóa, nghệ thuật biểu diễn, trò chơi điện tử, di sản và các dịch vụ văn hóa mới.
Nói cách khác, văn hóa được đặt vào đúng vai trò một động lực phát triển, với những ngành nghề cụ thể, có thể đo đếm bằng chỉ tiêu kinh tế và bằng sức ảnh hưởng mềm trên trường quốc tế.
"Đêm bảo tàng" với đa dạng các hoạt động đan xen theo chủ đề tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
Ý nghĩa thứ hai của Chiến lược nằm ở tầm nhìn dài hạn: Việt Nam chủ động đặt mục tiêu đưa công nghiệp văn hóa trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn vào năm 2045, hòa nhịp với xu thế toàn cầu hóa và kinh tế số. Trong bối cảnh nhiều quốc gia coi văn hóa là "sức mạnh mềm" để cạnh tranh, Quyết định 2486 cho thấy sự chuyển hướng của Chính phủ sang mô hình tăng trưởng dựa vào tri thức, công nghệ, sáng tạo và bản sắc Việt Nam.
Không chỉ mang tính định hướng, Chiến lược còn kịp thời trả lời những đòi hỏi bức thiết của thực tiễn: sự bùng nổ của thị trường sáng tạo, yêu cầu xây dựng và khẳng định thương hiệu quốc gia, cùng với nhu cầu nâng cao chất lượng đời sống tinh thần của người dân. Trên nền tảng đó, các địa phương, các bộ ngành và cộng đồng sáng tạo có một "khung hành động chung" để cùng xây dựng hệ sinh thái công nghiệp văn hóa bền vững, có sức cạnh tranh và hội nhập sâu với quốc tế.
Quyết định 2486 cho thấy sự chuyển hướng của Chính phủ sang mô hình tăng trưởng dựa vào tri thức, công nghệ, sáng tạo và bản sắc Việt Nam. Trong ảnh: Lễ diễu hành Ngày hội Việt phục "Bách hoa bộ hành" trong khuôn khổ Lễ hội Áo dài du lịch Hà Nội (Festival Thăng Long - Hà Nội 2025 diễn ra từ 1 - 16/11/2025)
Khi đặt Chiến lược 2486 bên cạnh các nghị quyết, đề án, chương trình về công nghiệp văn hóa trước đây, có thể thấy khá rõ những bước đổi mới về tư duy và tầm nhìn.
Trước hết là sự chuyển dịch từ tư duy "khuyến khích phát triển" sang coi công nghiệp văn hóa là một cấu phần hữu cơ của nền kinh tế quốc gia, gắn trực tiếp với yêu cầu đóng góp vào GDP và tăng trưởng dài hạn. Mô hình quản lý văn hóa thiên về hành chính - bao cấp được thay thế bằng tư duy phát triển thị trường sáng tạo, đặt trọng tâm vào doanh nghiệp, công nghệ và hội nhập quốc tế.
Điểm đổi mới thứ hai là tầm nhìn dài hạn, toàn diện hơn. Nếu trước đây, các chương trình chủ yếu nhấn mạnh vào bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa và thí điểm phát triển một vài ngành, thì lần này, Chiến lược xác định đầy đủ 10 ngành công nghiệp văn hóa. Đi kèm với đó là một hệ sinh thái gồm hạ tầng, nhân lực, thể chế, môi trường số và thị trường tiêu dùng. Công nghiệp văn hóa không đứng bên lề các chiến lược phát triển khác, mà được gắn kết với chuyển đổi số, tăng trưởng xanh và mục tiêu xây dựng sức mạnh mềm quốc gia - điều mà các văn bản trước chưa đặt ở vị trí trung tâm.
Trong khuôn khổ Triển lãm thành tựu đất nước với chủ đề “80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”, diễn ra từ 28/8-5/9/2025 tại Trung tâm triển lãm Việt Nam (Đông Anh, Hà Nội), khu trưng bày chủ đề “Sáng tạo để kiến thiết” là nơi để du khách khám phá, tìm hiểu những thành tựu phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa VIệt Nam
Thứ ba, Chiến lược tiếp cận theo vùng, theo địa phương và theo chuỗi giá trị. Thay vì phát triển dàn trải, tất cả nơi đều giống nhau, văn bản mới yêu cầu phải nhận diện rõ lợi thế của từng vùng, từng đô thị sáng tạo; đồng thời, kết nối các khâu sản xuất - phân phối - kinh doanh trong từng ngành. Cách tiếp cận này giúp công nghiệp văn hóa vận hành theo quy luật thị trường, tăng khả năng cạnh tranh và giảm lãng phí nguồn lực.
Tổng thể lại, Chiến lược 2486 thể hiện bước chuyển quan trọng: từ tư duy quản lý sang tư duy phát triển; từ tiếp cận phân tán sang tiếp cận hệ thống; từ mục tiêu văn hóa thuần túy sang mục tiêu kép - vừa củng cố bản sắc, vừa tạo ra giá trị kinh tế và sức mạnh mềm cho Việt Nam trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.
Một trong những điểm đáng chú ý của Chiến lược là việc xác định 10 ngành công nghiệp văn hóa, bao trùm cả những lĩnh vực "truyền thống" như điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn, thủ công mỹ nghệ lẫn những lĩnh vực "mới" như phần mềm, trò chơi giải trí, thiết kế sáng tạo.
Theo TS Phạm Việt Long, trước hết, điều này cho thấy Nhà nước không còn bó hẹp văn hóa trong phạm vi nghệ thuật - di sản, mà nhìn văn hóa như một ngành kinh tế sáng tạo rộng mở, gắn với công nghệ, thị trường số và các mô hình kinh doanh hiện đại.
Chương trình “Sợi chỉ thời gian”, hướng tới mục tiêu kết nối di sản với đời sống, phát triển công nghiệp văn hóa, đồng thời tôn vinh những giá trị tinh hoa của người Hà Nội
Việc đưa phần mềm, trò chơi điện tử, thiết kế vào khung công nghiệp văn hóa cho thấy sự thừa nhận rằng giá trị văn hóa ngày nay phần lớn được tạo ra từ đổi mới sáng tạo, tri thức và tài sản trí tuệ.
Cùng với đó, quan điểm phát triển theo chuỗi giá trị được nhấn mạnh rõ hơn. Các ngành "truyền thống" không còn phát triển tách biệt, mà được đặt trong mối liên hệ với các dịch vụ sáng tạo mới để hình thành những sản phẩm văn hóa đa dạng, có sức cạnh tranh và khả năng lan tỏa. Tư duy quản lý vì thế dịch chuyển từ phân loại hành chính sang tiếp cận theo hệ sinh thái, bao trùm cả các khâu sản xuất - phân phối - tiêu dùng, thương mại hóa, bản quyền, công nghệ và thị trường quốc tế.
Thông qua ứng dụng công nghệ hiện đại, Nghệ An đang từng bước hình thành những sản phẩm văn hóa có tính ứng dụng và thẩm mỹ cao, hướng tới xây dựng nền công nghiệp văn hóa có sức cạnh tranh toàn cầu
Cuối cùng, cấu trúc ngành mới phản ánh sự thích ứng của Nhà nước trước làn sóng chuyển đổi số và kinh tế sáng tạo toàn cầu. Công nghiệp văn hóa không còn được coi là lĩnh vực hoạt động tinh thần "khó đo đếm", mà là một ngành kinh tế đóng góp hữu hình cho tăng trưởng. Việc định danh rõ ràng 10 ngành tạo nền tảng cho thiết kế chính sách, thu hút đầu tư, định hướng ưu tiên, đồng thời khẳng định vai trò của văn hóa trong chiến lược phát triển bền vững.
Việc Chiến lược nhấn mạnh các ngành như "phần mềm và các trò chơi giải trí", "thiết kế sáng tạo", "công nghiệp giải trí" cho thấy rõ bước chuyển trong cách nhìn nhận vai trò của sáng tạo, công nghệ và tài sản trí tuệ đối với nền kinh tế.
Theo phân tích của TS Phạm Việt Long, điều này trước hết khẳng định rằng tăng trưởng kinh tế ngày nay không còn dựa chủ yếu vào lao động phổ thông hay khai thác tài nguyên, mà dựa vào năng lực đổi mới sáng tạo, hàm lượng công nghệ và giá trị tài sản trí tuệ trong từng sản phẩm. Những ngành như trò chơi điện tử, phần mềm, thiết kế đang có tốc độ tăng trưởng nhanh, biên lợi nhuận cao, đóng góp lớn cho GDP ở nhiều quốc gia - một gợi mở rõ ràng cho Việt Nam nếu biết nắm bắt.
Trong khuôn viên Hội chợ mùa Thu 2025 tại Trung tâm Triển lãm quốc gia (Đông Anh, Hà Nội), phân khu điện ảnh luôn thu hút đông đảo công chúng tham quan
Sự ưu tiên này cũng cho thấy thay đổi trong cách hiểu về văn hóa: từ chỗ phục vụ chủ yếu cho đời sống tinh thần, nay trở thành một nguồn lực kinh tế gắn liền với công nghệ số, thương mại hóa sản phẩm sáng tạo và thị trường toàn cầu. Các sản phẩm giải trí tương tác, thiết kế, nội dung số, bản quyền số không chỉ là phương tiện lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam, mà còn có thể trở thành nguồn thu ổn định, lâu dài.
Ở một tầng sâu hơn, có thể thấy tư duy "đi tắt đón đầu" trong bối cảnh chuyển đổi số. Việt Nam có cơ hội phát triển những ngành không đòi hỏi hạ tầng vật chất quá lớn, nhưng cần trí tuệ, công nghệ và nguồn nhân lực sáng tạo trẻ - điều mà chúng ta đang có lợi thế tương đối. Như TS Phạm Việt Long nhấn mạnh, đây là sự dịch chuyển chiến lược quan trọng: coi sáng tạo và tài sản trí tuệ là nguồn lực kinh tế cốt lõi, là nền tảng để xây dựng sức mạnh mềm và nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị kinh tế sáng tạo toàn cầu.
(Còn tiếp)
