Cafe đầu tuần: Sir Alex không còn bị lừa

Trong tự truyện của mình, Sir Alex Ferguson từng nhấn mạnh một câu khó quên: "Tôi không bao giờ bị cuốn theo các dữ liệu. Chúng có thể đánh lừa bạn".

1. Nếu nói câu ấy vào thời điểm này, ông có thể bị coi là mẫu HLV bảo thủ, lỗi mốt. Giờ đây, trong bóng đá, nhà nhà dùng dữ liệu, người người dùng dữ liệu. Không tin vào dữ liệu nói riêng và công nghệ nói chung cứ như là cản trở sự tiến bộ.

Nhưng tuần vừa rồi có một chuyện khôi hài xảy ra: Lucas Paqueta được minh oan, sau khi dữ liệu cáo buộc anh… bán độ. Số là Liên đoàn Bóng đá Anh (FA), dựa trên dữ liệu từ các công ty cá cược như Betway, cho rằng Paqueta đã cố tình phạm lỗi để nhận thẻ vàng trong 4 trận đấu cho West Ham, nhằm hưởng lợi bất chính.

Vụ này khiến Paqueta trải qua 2 năm khủng hoảng, gần như thất nghiệp, chưa kể 1 triệu bảng án phí phải nộp. Một ví dụ điển hình của việc lạm dụng dữ liệu làm ảnh hưởng đến số phận một cầu thủ - một con người.

Tất nhiên công nghệ và dữ liệu là những xu hướng không thể tránh khỏi, và thực tế là xét về xác suất, chúng cũng hiệu quả: Trước khi nhầm lẫn với trường hợp của Paqueta, công nghệ này đã giúp các nhà quản lý bóng đá châu Âu phát hiện hàng trăm trận đấu có nghi vấn bị dàn xếp, điều gần như không thể thực hiện với sức người đơn thuần.

Và quan trọng hơn, trao quyền quyết định cho những cỗ máy có thể giúp các cơ quan quản lý trốn tránh trách nhiệm một cách tinh vi hơn: Dữ liệu là khách quan nhất rồi. Nếu có nhầm lẫn, thì chẳng phải lỗi của FA, vì đến công nghệ cao siêu thế còn nhầm nữa là!

2. Nhưng từ rất lâu, Sir Alex Ferguson đã nhìn thẳng vào một sự thật mà con người không thể chối bỏ, bằng câu nói nổi tiếng ở đầu bài viết. Tinh thần của nó là nếu anh bị cuốn theo dữ liệu, anh tất nhiên là không thể bằng một cỗ máy, vì con người sẽ luôn ý thức được rằng mình sẽ luôn có thể bị nó đánh lừa.

Chính Sir Alex đã trải nghiệm sâu sắc một tình huống như vậy. Ông nhiều lần nhắc lại rằng một trong những sai lầm lớn nhất trong sự nghiệp là bán trung vệ thép Jaap Stam cho Lazio vào năm 2001.

Khi đó, các chuyên gia dữ liệu cho rằng Stam đang xuống dốc, không còn ở đỉnh cao phong độ. Sir Alex đã nghe theo, và phải nuối tiếc mãi về sau: Stam chơi cực hay và giành thêm nhiều danh hiệu cùng Lazio và sau đó là AC Milan trong 5 năm tiếp theo, với đỉnh cao là chức vô địch Champions League mùa 2004-2005.

Trong sự nghiệp hiển hách của mình, Sir Alex cũng từng tiết lộ rằng hầu hết những quyết định mua cầu thủ quan trọng của ông đều dựa vào… trực giác: "Tôi thường mua người khi có cảm giác tốt (gut feeling) về họ. Tôi biết ai là người phù hợp với Manchester United, hay Aberdeen, đại loại vậy".

Sir Alex trở nên vĩ đại không phải nhờ công nghệ, mà nằm ở trực giác sắc bén, thứ mà dù công nghệ có tối tân đến đâu cũng không thể thay thế được. Nhưng một con người có trực giác mạnh như vậy cũng có lúc bị xiêu lòng bởi công nghệ, và kể từ đó, ông rất cảnh giác với dữ liệu: Ai cũng có thể bị nó đánh lừa.

Ai đã không bị đánh lừa trong vụ Paqueta? Cựu huấn luyện viên West Ham, ông David Moyes, đã xem xét rất kỹ các tình huống thẻ vàng và cho rằng đó là chuyện bình thường trong một trận đấu căng thẳng.

Trọng tài nổi tiếng Mark Clattenburg, cũng phản đối các kết luận dựa trên phân tích dữ liệu của công ty Stats Perform Integrity Services - đơn vị được FA sử dụng trong điều tra. Chính nhờ sự tỉnh táo của họ, Hội đồng độc lập mới quyết định bác bỏ cáo buộc của FA và trả lại sự trong sạch cho Paqueta. Con người đã lấy lại sự cân bằng, khi tình thế phụ thuộc vào những cỗ máy ngày càng rõ ràng hơn.

3. Dẫu hơi muộn màng, thì đó vẫn là một tia hy vọng mang tính chất bản lề: Con người vẫn tự ý thức được rằng máy móc có thể đánh lừa nhận thức, để "gỡ hoà" trong các bài kiểm tra nhận thức của thực tế. Chính sự tự ý thức này là điều khiến con người là… con người, chứ không phải là nô lệ của công nghệ.

Với một trò chơi như bóng đá, điều này rất quan trọng. Sẽ ra sao nếu chúng ta phụ thuộc mọi thứ vào dữ liệu, thay vì tin vào đôi mắt và trực giác của bản thân. Không biết rằng cầu thủ này đá hay hay dở, hay đơn giản là phân biệt được xem anh ta đá thật hay gian lận.

Khi mọi thứ phó thác hết cho máy móc và dữ liệu, bóng đá sẽ trở thành một trò chơi điện tử, không hơn không kém.

Phạm An