Cách mạng Tháng Tám: Sự phục hưng của một nền văn hóa dân tộc đầy tự hào

Trước khi trở thành một cuộc tổng khởi nghĩa long trời lở đất, Cách mạng Tháng Tám còn là một sự trỗi dậy mãnh liệt của văn hóa dân tộc - một nền văn hóa từng bị đô hộ, thực dân hóa trong suốt nhiều thập niên. Đó là cuộc phục hưng không chỉ của chính quyền nhân dân, mà còn là sự khẳng định lại quyền làm chủ văn hóa, tinh thần và bản sắc của một dân tộc từng bị coi là nô lệ ngay trên chính quê hương mình.

Xem chuyên đề 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 TẠI ĐÂY

Dưới ách thống trị của thực dân Pháp và phát xít Nhật, xã hội Việt Nam bị áp đặt một hệ thống cai trị toàn diện, không chỉ bức bối về chính trị - kinh tế, mà còn nham hiểm ở lĩnh vực tư tưởng, giáo dục, ngôn ngữ, lối sống. Văn hóa bản địa bị xem thường, bị gạt ra ngoài lề trong trường học, báo chí, các thiết chế công quyền. Những giá trị truyền thống như lòng yêu nước, ý thức cộng đồng, đạo lý "uống nước nhớ nguồn", thậm chí cả ngôn ngữ mẹ đẻ - đều bị bóp nghẹt hoặc bị thay thế bởi mô hình văn hóa ngoại lai.

Trong bối cảnh ấy, Cách mạng Tháng Tám không chỉ xóa bỏ một chế độ chính trị cũ mà còn giải phóng toàn diện một nền văn hóa dân tộc bị đè nén lâu dài.

Lần đầu tiên sau hàng thế kỷ, nhân dân được làm chủ vận mệnh đất nước và vận mệnh tinh thần của chính mình: tiếng Việt trở thành ngôn ngữ chính thức; phong trào bình dân học vụ lan rộng khắp mọi miền; báo chí cách mạng phát triển mạnh mẽ; đời sống văn hóa, văn nghệ quần chúng sôi động, đa dạng; lễ hội, tín ngưỡng truyền thống được hồi sinh trong tinh thần mới của độc lập và tự do.

Cũng từ đó, khái niệm "văn hóa cách mạng" xuất hiện - không chỉ để phản ánh thực tại mà còn để định hướng tương lai. Văn hóa không còn là đặc quyền của giới thượng lưu hay giai cấp trí thức thị thành, mà trở thành tài sản chung, là quyền của mọi người dân, là vũ khí để nâng cao dân trí, đoàn kết nhân dân, xây dựng xã hội mới.

Cách mạng Tháng Tám thực sự đã trao lại cho nhân dân quyền sáng tạo, quyền được tự hào, quyền được gìn giữ những giá trị văn hóa do chính họ tạo nên qua bao thế hệ.

Bản thân sự thành công "nhanh chóng, ít đổ máu, toàn dân tham gia" của Cách mạng Tháng Tám cũng là bằng chứng rõ ràng nhất cho một cuộc phục hưng văn hóa. Chỉ có một nền văn hóa bền vững trong lòng dân, một ý thức cộng đồng mạnh mẽ, một khát vọng độc lập đã ngấm vào máu thịt, thì mới có thể tạo nên sức mạnh to lớn đến thế trong một khoảng thời gian ngắn đến vậy.

Vì thế, khi chúng ta nói rằng Cách mạng Tháng Tám là thắng lợi chính trị - cũng phải nhấn mạnh rằng đó còn là một cuộc phục hưng văn hóa dân tộc - đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới không chỉ với một nhà nước độc lập, mà còn với một bản lĩnh văn hóa đã được giải phóng, khẳng định và tiếp tục phát triển trong suốt 80 năm qua.

Từ bài học của mùa Thu 1945 đến hành trình xây dựng một nền văn hóa

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 không chỉ đánh dấu sự ra đời của Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á, mà còn mở ra một kỷ nguyên mới cho văn hóa Việt Nam - kỷ nguyên mà nhân dân thực sự trở thành chủ thể sáng tạo, gìn giữ và phát triển văn hóa. Trong ánh hào quang của mùa thu lịch sử ấy, chúng ta nhận ra một chân lý: văn hóa không đi sau, mà luôn đi trước, dẫn đường cho dân tộc bước vào tương lai.

80 năm đã trôi qua kể từ mùa thu vĩ đại ấy. Việt Nam đã vượt qua biết bao thử thách để vươn mình mạnh mẽ. Nhưng trong mọi hành trình dựng xây đất nước, văn hóa luôn hiện diện như mạch nguồn bền bỉ, lặng lẽ mà kiên cường. Những giá trị từng làm nên Cách mạng Tháng Tám - lòng yêu nước, khát vọng tự do, tinh thần đại đoàn kết, ý thức cộng đồng, sự cảm thông và nhân ái - vẫn tiếp tục được truyền trao qua từng thế hệ, tiếp thêm nội lực để dân tộc vững bước trong hành trình phát triển.

Ngày hôm nay, trước những yêu cầu mới của kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chuyển đổi số, hội nhập toàn cầu… chúng ta lại càng thấy rõ hơn rằng: phát triển kinh tế mà không có điểm tựa văn hóa thì không thể bền vững; mở rộng hội nhập mà không có bản sắc văn hóa thì dễ bị hòa tan; khát vọng vươn lên mà không có tinh thần văn hóa thì sẽ thiếu phương hướng và chiều sâu.

Chính vì thế, Đảng và Nhà nước ta đã không ngừng khẳng định vai trò sống còn của văn hóa. Từ Đề cương về văn hóa Việt Nam năm 1943 đến Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, từ chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đến xây dựng hệ giá trị Việt Nam trong thời kỳ mới - tất cả đều nối tiếp mạch nguồn tư tưởng rằng: muốn đi xa, dân tộc phải có văn hóa làm nền; muốn phát triển, đất nước phải có văn hóa làm động lực.

Chúng ta đang sống trong một thời đại mới - thời đại của trí tuệ nhân tạo, của biến đổi khí hậu, của xung đột giá trị và cạnh tranh toàn cầu. Nhưng chính trong thời đại ấy, văn hóa càng trở thành la bàn dẫn đường, giúp chúng ta định vị mình giữa thế giới, giữ vững hồn cốt dân tộc trong dòng chảy hiện đại, và nuôi dưỡng khát vọng phát triển quốc gia hùng cường, hạnh phúc.

Thắp tiếp ngọn lửa mùa Thu

Cách mạng Tháng Tám đã đi vào lịch sử như một mốc son chói lọi, nhưng điều khiến nó sống mãi không chỉ là chính quyền được giành lại, mà chính là tinh thần văn hóa đã bừng sáng trong lòng dân tộc. Đó là mùa Thu của niềm tin, của trí tuệ, của bản lĩnh, của tình yêu quê hương và khát vọng đổi đời. Đó là mùa Thu của một nền văn hóa đã vùng dậy, đã giải phóng con người Việt Nam khỏi bóng tối nô lệ, để đưa họ đến với tự do và ánh sáng.

Tám mươi năm sau, khi đất nước đang vươn mình bước vào kỷ nguyên mới, ngọn lửa ấy vẫn cháy. Và trách nhiệm của chúng ta hôm nay - từ mỗi người dân đến đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, nhà hoạch định chính sách - là tiếp tục thắp lên những mùa Thu mới, bằng công cuộc xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nhân văn, khai phóng và hội nhập, đúng như lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội, thì phải phát triển kinh tế và văn hóa".

Cách mạng Tháng Tám đã dựng nên "ngôi nhà độc lập". Hôm nay và mai sau, chúng ta phải tiếp tục gìn giữ ngọn đèn văn hóa để thắp sáng mọi hành trình vươn tới tương lai.