Bảo tàng cổ vật Mũi Né lưu giữ và lan tỏa giá trị di sản văn hóa

Giữa làng biển yên bình thuộc phường Mũi Né, tỉnh Lâm Đồng, có một địa chỉ văn hóa đặc biệt - Bảo tàng cổ vật Mũi Né, do nhà sưu tầm Nguyễn Ngọc Ẩn sáng lập và vận hành. 

Đây được xem là bảo tàng cổ vật tư nhân đầu tiên tại vùng ven biển của tỉnh, nơi không chỉ lưu giữ hàng chục nghìn hiện vật quý giá mà còn góp phần giáo dục cộng đồng, quảng bá văn hóa và phát triển du lịch bền vững.

Độc đáo bảo tàng cổ vật

Thành lập từ năm 2023 tại khu phố 5, phường Mũi Né, bảo tàng được chính ông Nguyễn Ngọc Ẩn – một người đam mê cổ vật từ nhỏ trực tiếp quản lý. Trên khuôn viên rộng hơn 2.500 m², không gian trưng bày được chia thành các gian nhà và khu vực ngoài trời.

Nơi đây đang lưu giữ khoảng 50.000 hiện vật, cổ vật có niên đại trải dài từ 1.500 năm trước Công nguyên đến trước năm 1975. Các hiện vật được sắp xếp theo các chuyên đề gồm: tranh, tượng của các họa sỹ nổi tiếng; văn hóa Champa và các dân tộc anh em; văn hóa gốm, sứ qua các thời kỳ; phong cách thờ cúng gia tiên; gốm sứ và kỹ nghệ làm nước mắm; khu trưng bày ngoài trời bia mộ cổ qua các thời kỳ; trưng bày tượng cổ tôn giáo, tín ngưỡng người Việt qua các thời kỳ… Trong số đó, nhiều cổ vật có giá trị đặc biệt, phản ánh tiến trình phát triển của các nền văn hóa cổ như Đông Sơn, Sa Huỳnh, Óc Eo, Khmer, Champa, cũng như các triều đại Việt Nam… Mỗi hiện vật đều có thuyết minh rõ ràng bằng tiếng Việt và tiếng Anh, kèm hình ảnh minh họa, giúp du khách dễ dàng tiếp cận thông tin.

Kể về khởi nguồn của đam mê sưu tầm, ông Nguyễn Ngọc Ẩn chia sẻ: "Tôi bắt đầu thích đồ cổ từ năm 11 tuổi, khi nhìn thấy những bức tranh vẽ người tiền sử cầm rìu đá đi săn voi ma mút trong sách lịch sử. Khi càng tìm hiểu về lịch sử, tôi càng đam mê. Và niềm đam mê ấy kéo dài đến tận bây giờ".

Cuối những năm 1980, khi nhiều ngôi mộ cổ ở Mũi Né bị kẻ gian đào phá trong đêm, ông Nguyễn Ngọc Ẩn đã tìm đến hiện trường, xin lại những mảnh chén bát, đồ gốm bị bỏ lại.

Ông lặng lẽ mang chúng về, chôn dưới gốc dừa trong vườn để gia đình khỏi lo lắng. Nhiều năm sau, khi đào lên, đó trở thành "kho" cổ vật đầu tiên của ông. "Lúc đấy, tôi không nghĩ đó là đồ cổ và cũng không nghĩ mình giữ đồ cổ. Tôi chỉ muốn giữ lại những gì thuộc về lịch sử, sợ không cất kỹ mai này sẽ mất đi", ông Ẩn tâm sự.

Trong "kho" cổ vật mà ông Ẩn sưu tầm và gìn giữ gần 40 năm qua, mỗi món đều lưu giữ một câu chuyện lịch sử, văn hóa, khảo cổ giá trị. Ông Ẩn tâm đắc nhất là bộ sưu tập trang sức, đồ dùng bằng bạc của Hoàng tộc Champa qua các thời kỳ. Đây là bộ sưu tập độc đáo với những giá trị đặc trưng về lịch sử, văn hóa nghệ thuật đại diện cho những vương triều của vương quốc Champa. Hay bộ đàn đá Ngũ âm 20 thanh có niên đại trên 3.000 năm, được tìm thấy tại chân đèo Gia Bắc, huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng (cũ). Đây là một trong những bộ đàn đá nguyên vẹn, chuẩn âm, hiếm gặp trong khu vực Đông Nam Á.

Với mong muốn quảng bá và lan tỏa tinh hoa văn hóa dân tộc, nhiều năm qua, ông Nguyễn Ngọc Ẩn cùng gia đình đã 81 lần hiến tặng gần 50.000 hiện vật cho các trường học, trung tâm nghiên cứu và bảo tàng trên cả nước. Ông tâm niệm, việc gìn giữ cổ vật, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa – lịch sử không chỉ là trách nhiệm của ngành văn hóa hay chính quyền, mà cần có sự chung tay của cả cộng đồng.

Không chỉ sở hữu kho cổ vật đồ sộ, ông Ẩn còn sở hữu một bộ sưu tập đặc biệt có giá trị không kém - hơn 100 bằng, giấy khen của các địa phương, đơn vị, tổ chức trên cả nước trao tặng. Đặc biệt, ông đã 3 lần vinh dự nhận Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp Di sản văn hóa do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội Di sản văn hóa và Liên hiệp các hội UNESCO Việt Nam trao tặng.

Đánh giá cao vai trò của Bảo tàng cổ vật Mũi Né trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng Võ Thành Huy cho biết: “Bảo tàng cổ vật Mũi Né là một bảo tàng tư nhân sở hữu đa dạng, phong phú các cổ vật và hiện vật có giá trị lớn về mặt lịch sử, văn hóa và khảo cổ".

Theo ông Võ Thành Huy, thời gian tới, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ tiếp tục đồng hành, tạo điều kiện thuận lợi để bảo tàng hoạt động ổn định, mở cửa đón khách tham quan theo đúng quy định pháp luật. Đồng thời, Sở sẽ phối hợp chặt chẽ với bảo tàng trong việc quảng bá, từng bước xây dựng nơi đây thành một điểm đến du lịch văn hóa độc đáo, góp phần làm phong phú thêm bản đồ du lịch Lâm Đồng- vùng đất giàu bản sắc.

Nơi truyền cảm hứng

Từ khi chính thức hoạt động năm 2023, Bảo tàng cổ vật Mũi Né đã nhanh chóng trở thành điểm đến thu hút du khách. Mỗi ngày, ông Ẩn vẫn trực tiếp có mặt để thuyết minh cho khách tham quan, đặc biệt là học sinh, sinh viên và những người trẻ yêu lịch sử. Trong bối cảnh xu hướng du lịch chuyển dịch mạnh mẽ từ nghỉ dưỡng sang trải nghiệm văn hóa, bảo tàng trở thành điểm nhấn đặc biệt. Không thu phí tham quan, lại thường xuyên phối hợp với các đơn vị giáo dục, tổ chức văn hóa, bảo tàng ngày càng được biết đến như một địa chỉ học tập, nghiên cứu uy tín.

Chia sẻ về tâm huyết của mình, ông Ẩn cho rằng: "Cổ vật không nên chỉ nằm trong tủ kính. Chúng cần được sống lại trong lòng cộng đồng, thông qua giáo dục, du lịch và nghiên cứu. Mỗi món đồ đều mang theo một câu chuyện về con người, tín ngưỡng, đời sống, sự đổi thay của một vùng đất. Điều khiến tôi hạnh phúc nhất bây giờ là được chia sẻ những câu chuyện đó với cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ".

Hơn 100.000 lượt khách trong và ngoài nước đã đến tham quan bảo tàng, trong đó có nhiều đoàn học sinh, sinh viên, nhà nghiên cứu văn hóa, khảo cổ. Những câu chuyện về nguồn gốc, kỹ thuật chế tác, tập quán, tín ngưỡng... giúp người xem hiểu sâu hơn về những giá trị xưa cũ.

Chị Nguyễn Thảo My, du khách đến từ Thành phố Hồ Chí Minh thực sự cảm thấy choáng ngợp, ấn tượng trước kho tàng cổ vật của ông Ẩn; có những thứ được nghe tiếng từ lâu nhưng nay chị mới được nhìn thấy tận mắt.

Còn theo anh Nguyễn Phan Huy (du khách đến từ Thành phố Hồ Chí Minh), đến với từng gian trưng bày theo chủ đề giống như đang lật lại từng kiến thức lịch sử về văn hóa, tín ngưỡng, các dân tộc. Có những điều mới mẻ lần đầu được tiếp cận cũng có những điều mình đã từng được học và được nghe đâu đó, nay như được nhắc nhớ lại. Mỗi câu chuyện được nghe như là một nhịp cầu nối con người hôm nay với cha ông ngàn xưa.

Hiện nay, bảo tàng đang triển khai số hóa dữ liệu cổ vật, từng bước xây dựng nền tảng trực tuyến để phục vụ nghiên cứu và mở rộng tiếp cận. Việc lập hồ sơ và lưu trữ thông tin số sẽ góp phần bảo tồn lâu dài các hiện vật quý giá.

Bảo tàng cổ vật Mũi Né không chỉ là nơi lưu giữ hiện vật mà còn là nơi kể chuyện, những câu chuyện chân thực về lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng, con người... của vùng đất Nam Trung Bộ. Với sự tận tụy và tâm huyết của người sáng lập, bảo tàng nơi đây đang từng ngày góp phần kết nối quá khứ với hiện tại, tạo dựng một không gian văn hóa sống động và đầy cảm hứng cho cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.