An toàn hồ đập thủy điện: Không để bất ngờ trước thiên tai

Trước diễn biến mưa lớn kéo dài khiến nhiều hồ thủy điện tích nước nhanh, nguy cơ lũ quét, sạt lở gia tăng, Bộ Công Thương đã triển khai đồng bộ giải pháp bảo đảm an toàn hồ đập, yêu cầu các đơn vị vận hành chủ động ứng phó, không để bất ngờ trước thiên tai.

19 hồ thủy điện xả điều tiết phòng lũ

Ngay sau ảnh hưởng của các đợt bão lũ, Bộ đã ban hành nhiều công điện, chỉ đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và các đơn vị quản lý hồ tăng cường kiểm tra, gia cố điểm xung yếu, cử đoàn công tác xuống hiện trường, tuân thủ nghiêm quy trình vận hành liên hồ, đơn hồ. Việc xả lũ phải thông báo sớm, đầy đủ cho chính quyền, người dân hạ du, tuyệt đối không để xảy ra lũ nhân tạo.

Thực tế sáng 30/9 cho thấy, cả nước đã có 19 hồ thủy điện phải điều tiết xả lũ để bảo đảm dung tích phòng lũ và cắt, giảm lũ cho hạ du. Nhiều hồ lớn ở miền Bắc và miền Trung đồng loạt mở cửa xả như: Hồ thủy điện Tuyên Quang mở 2 cửa xả sâu, tổng lượng nước xả hơn 1.847 m³/s, trong khi lưu lượng nước về hồ lên tới 4.418m³/s; Hồ thủy điện Thác Bà mở 2 cửa xả mặt, tổng lượng nước xả hơn 1.284m³/s; Hồ thủy điện Hòa Bình mở 2 cửa xả, với tổng lượng nước xả 5.705m³/s; Hồ thủy điện Trung Sơn (Thanh Hóa) mở 5 cửa xả mặt, tổng lượng nước xả 1.110m³/s; Hồ thủy điện Bản Vẽ (Nghệ An) mở 1 cửa xả, lưu lượng nước từ thượng nguồn về hồ đạt tới 2.063m³/s; Hồ thủy điện Quảng Trị mở 1 cửa xả mặt với tổng lượng nước xả 49m³/s.

Ngoài ra, nhiều hồ khác ở miền Trung – Tây Nguyên cũng phải mở từ 1 đến 6 cửa xả lũ, gồm: Sông Bung 2, Sông Bung 4, Sông Ba Hạ, An Khê, Sê San 3A, Sê San 4, Pleikrông, Sê San 3, Ialy, Buôn Tua Srah, Srêpốk 3, Buôn Kuốp, Đơn Dương. Theo EVN, toàn bộ các nhà máy thủy điện thuộc tập đoàn vẫn đảm bảo an toàn công trình trong bão số 10.

Trao đổi với phóng viên TTXVN, ông Trịnh Văn Thuận – Phó Cục trưởng Cục Kỹ thuật An toàn và Môi trường công nghiệp (Bộ Công Thương) nhấn mạnh rằng, các đơn vị phải thực hiện nghiêm quy trình vận hành đã phê duyệt; trực ban phòng chống thiên tai 24/24 giờ, báo cáo kịp thời tình huống bất thường. Chủ đập cần rà soát hệ thống cảnh báo hạ du, bảo đảm thông tin truyền tải đầy đủ qua loa, còi, đèn, biển báo, cột thủy trí…

Cục Kỹ thuật An toàn và Môi trường công nghiệp là đầu mối của Bộ Công Thương trong quản lý an toàn đập, hồ chứa. Hằng năm, Cục tổ chức đoàn kiểm tra đánh giá an toàn các công trình thủy điện quan trọng đặc biệt và công trình liên tỉnh; còn lại do UBND tỉnh chịu trách nhiệm. Đây là phân cấp trong Luật Điện lực và Nghị định 62/2025/NĐ-CP về bảo vệ công trình điện lực.

Trước mùa mưa 2025, Cục đã triển khai nhiều đợt kiểm tra, phương châm "phòng ngừa là chính". Đến nay, 37 công trình thủy điện được kiểm tra, tập trung vào tình trạng đập, thiết bị xả lũ kể cả khi mất điện; hệ thống cảnh báo hạ du; việc tuân thủ quy trình vận hành; phương án "4 tại chỗ" về vật tư, nhân lực, hậu cần.  Đoàn kiểm tra cũng giám sát việc khắc phục tồn tại từ các năm trước.

Về giám sát vận hành, Cục thành lập nhóm thông tin giữa các hồ, yêu cầu báo cáo mỗi giờ khi có bão. Khi lũ lớn, đoàn công tác được cử trực tiếp đến hiện trường.

Phối hợp ứng phó

Cục Kỹ thuật An toàn và Môi trường công nghiệp đã tham mưu Bộ trưởng ban hành Chỉ thị 07/CT-BCT (20/3/2025) về tăng cường phòng chống thiên tai. Trước, trong, sau mỗi cơn bão, Bộ ban hành công điện chỉ đạo EVN và các chủ đập nghiêm túc tuân thủ quy trình, vận hành khoa học, thông báo sớm cho dân vùng hạ du. Các đơn vị phải chuẩn bị nhân lực, vật tư, phương tiện theo phương châm "4 tại chỗ".

Trong mưa lũ, Cục Kỹ thuật An toàn và Môi trường công nghiệp phối hợp chính quyền địa phương, doanh nghiệp vừa bảo đảm công trình, vừa bảo vệ người dân; trực ban 24/24, theo dõi các hồ lớn, cập nhật tình hình thủy văn để tính toán điều tiết hợp lý, phát điện hiệu quả và cắt giảm lũ cho hạ du. Việc truyền thông, cảnh báo kịp thời có vai trò rất quan trọng.

Tuy nhiên, công tác an toàn hồ đập đang đối mặt nhiều thách thức. Mặc dù dự báo khí tượng, thủy văn đã được nâng cao chất lượng, nhưng việc thu thập dữ liệu từ các nước thượng nguồn vẫn còn hạn chế, gây khó khăn trong điều tiết hồ chứa từ xa. Một số quy trình vận hành liên hồ chứa được phê duyệt từ 2018–2019 chưa phù hợp với thực tiễn khi nhiều công trình mới hoặc nâng cấp được đầu tư trên lưu vực.

Từ ngày 1/7/2025, việc chính quyền hai cấp đi vào hoạt động trùng với mùa lũ cũng ảnh hưởng đến phối hợp vận hành. Bên cạnh đó, nguồn lực, phương tiện phục vụ phòng chống thiên tai còn hạn chế, thiết bị giám sát mực nước hồ theo thời gian thực chưa phổ biến. Vì vậy, các chủ đập được yêu cầu rà soát lại đặc trưng lũ thiết kế, bổ sung hạng mục xả, diễn tập ứng phó, tự kiểm tra và khắc phục khiếm khuyết. UBND tỉnh cần xử lý vi phạm hành lang thoát lũ, tăng cường năng lực cơ quan phòng thủ dân sự, phối hợp giám sát với Cục.

An toàn hồ đập thủy điện không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là nhiệm vụ chính trị, xã hội. Sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý nhà nước, đơn vị vận hành, chính quyền địa phương và lực lượng vũ trang có ý nghĩa quyết định trong việc bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân và bảo đảm phát triển bền vững.

Trong dài hạn, việc đầu tư nâng cấp hạ tầng, lắp đặt hệ thống giám sát - cảnh báo lũ theo thời gian thực, ứng dụng công nghệ số trong dự báo - điều hành và tăng cường hợp tác quốc tế về quản lý lưu vực sông là những giải pháp cấp thiết để nâng cao năng lực chống chịu, không để bị bất ngờ trước thiên tai.