50 năm Ngày mất Giáo sư Lương Định Của: "Người bạn" của nông dân Việt Nam

Sinh thời, tên ông - Giáo sư Lương Định Của - được những người nông dân gọi liền với tên của sản phẩm một cách thân thiết: "dưa ông Của", "cà chua ông Của", "khoai ông Của", "lúa ông Của"...; còn bạn bè, đồng nghiệp, những người yêu mến ông thì gọi ông là "nhà bác học của đồng ruộng". 

Ông là một nhà nông học xuất sắc, người đi đầu trong lĩnh vực cải tạo giống cây trồng của Việt Nam. Cuộc đời và sự nghiệp của ông sống mãi với thời gian, với nông nghiệp, đặc biệt là với bà con nông dân Việt Nam. Ngày nay, những thành tựu của Giáo sư Lương Định Của vẫn tiếp tục được kế thừa và phát huy.

"Bác Của" - người bạn của nông dân Việt Nam

Nhà nông học Lương Định Của sinh ngày 16/8/1920, tại tỉnh Sóc Trăng (nay là thành phố Cần Thơ). Năm 17 tuổi, ông đỗ tú tài toàn phần. Cùng năm đó, ông sang Hong Kong (Trung Quốc), theo học tại trường Đại học Y khoa. Sau 3 năm, ông không theo đuổi ngành y nữa mà đến Thượng Hải, Trung Quốc, theo học trường Đại học Kinh tế Thượng Hải. Năm 1941, trường đại học này đóng cửa, ông sang Nhật. Theo lời khuyên của một số nhà yêu nước Việt Nam, ông quyết định học nông nghiệp với hoài bão mang kiến thức về phục vụ đất nước. Kết thúc năm học thứ nhất tại Khoa sinh vật thực nghiệm, trường Đại học Kyushu, ông được đặc cách học thẳng lên năm thứ ba.

Năm 1945, ông kết hôn với bà Nakamura Nubuko, một phụ nữ Nhật Bản. Sau đó, hai ông bà cùng làm việc tại Viện thí nghiệm của trường Đại học Kyushu. Tình cảm gắn bó, chân tình của hai ông bà là một câu chuyện đẹp mãi về sau.

Danh tiếng của ông bắt đầu lan xa vào mùa hè năm 1951, khi ông bảo vệ xuất sắc luận án di truyền học với đề tài "Cách xử lý đa bội thể di truyền nhằm tạo nên giống lúa mới". Hội đồng Khoa học trường Đại học Tổng hợp Kyoto đã nhận xét rằng: Lương Định Của đã có cống hiến lớn cho ngành nông học trong việc cải thiện giống lúa và trao cho ông bằng Bác sĩ Nông học - học vị cao nhất ở Nhật Bản lúc bấy giờ. Thời điểm ấy, ông là người trẻ nhất và cũng là người nước ngoài duy nhất được cấp học vị này tại Nhật Bản.

Ông còn nhận được bằng khen của Viện Nghiên cứu sinh học Kihata về công trình "Sự sinh sản của giống lúa lai tạo từ hai giống lúa Japonica và Indica". Phát minh này của Lương Định Của đã được ứng dụng ngay lúc đó trong việc lai tạo giống lúa tại Hoa Kỳ. Những nghiên cứu này của ông được giới khoa học quốc tế đánh giá là một trong những người đi tiên phong trong nghiên cứu sinh học của thế giới lúc bấy giờ.

Năm 1952, theo lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Giáo sư Lương Định Của cùng vợ con trở về Việt Nam với mong muốn đóng góp sức mình vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Từ đây, cái tên "ông Của" dần trở nên quen thuộc với nhân dân, đặc biệt là với những người nông dân Việt Nam.

"Nhà bác học của đồng ruộng"

Trở về quê hương, dành tất cả tâm huyết, trí tuệ và sức lực cho cách mạng, cho nhân dân. Ông xắn quần lội ruộng, làm việc như một nông dân thực thụ. Sự gắn bó của ông với nông nghiệp nước nhà nổi tiếng đến mức, ông được yêu mến gọi là "nhà bác học của đồng ruộng". Từ những giống lúa mang về từ Nhật Bản, ông đã lai tạo thành công giống lúa Nông nghiệp 1, giống lúa lai đầu tiên ở nước ta, được lai tạo giữa giống lúa Ba Thắc (Nam Bộ) với giống lúa Bun Kô (Nhật Bản). Giống lúa này đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao năng suất lúa gạo, giải quyết vấn đề lương thực cho đất nước trong giai đoạn khó khăn.

Bên cạnh đó, ông còn nghiên cứu và lai tạo thành công nhiều giống lúa khác như giống lúa Mùa muộn, giống lúa Chiêm 314, giống lúa 388 (được phân lập từ dòng IR8 hay là Nông nghiệp 8), giống lúa Xuân sớm (Nông nghiệp 75-1)... Những giống lúa này không chỉ có năng suất cao mà còn có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt, thích ứng với nhiều điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng khác nhau.

Ngoài các giống lúa, Giáo sư Lương Định Của còn lai tạo các giống dưa lê, cà chua, khoai lang, dưa hấu không hạt, chuối, rau, táo... rất nổi tiếng ở miền Bắc. Những kỹ thuật đơn giản mà phù hợp được ông mang về và đã được nông dân miền Bắc áp dụng thành công. Vì vậy mà tên ông được những người nông dân gọi liền với tên của sản phẩm một cách thân thiết là "lúa ông Của", "khoai ông Của", "dưa lê ông Của", thậm chí khoai lang, rau muống, đu đủ cũng mang tên "ông Của"...

Không chỉ đi tiên phong trong việc ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, Giáo sư Lương Định Của còn đề xướng mô hình canh tác "bờ vùng, bờ thửa", "cấy nông tay thẳng hàng", "đảm bảo mật độ", được hàng triệu nông dân Việt Nam áp dụng thành công trên diện rộng, tạo ra một cuộc cách mạng trong nông nghiệp, giúp nâng cao năng suất cây trồng, giúp người dân Việt được thêm no đủ, góp phần quan trọng vào thắng lợi chung của cách mạng cả nước. Ông luôn tâm niệm rằng khoa học phải gắn liền với thực tiễn, phục vụ sản xuất và đời sống của người dân, nên ông thường xuyên xuống đồng ruộng, trực tiếp hướng dẫn nông dân áp dụng các kỹ thuật canh tác mới, lắng nghe ý kiến và kinh nghiệm của họ.

Những thành tựu của Giáo sư Lương Định Của vẫn tiếp tục được kế thừa và phát huy

Giáo sư Lương Định Của không chỉ là một nhà khoa học mà còn là một nhà giáo giỏi, một người thầy tận tâm. Ông đã đào tạo nhiều thế hệ cán bộ khoa học kỹ thuật nông nghiệp, truyền đạt cho họ kiến thức, kinh nghiệm và lòng yêu nghề. Ông luôn khuyến khích học trò học tập, nghiên cứu, sáng tạo, góp phần xây dựng nền nông nghiệp nước nhà ngày càng phát triển.

Giáo sư Lương Định Của cũng là một nhà văn, nhà báo, với nhiều bài viết và công trình nghiên cứu được công bố trên các tạp chí khoa học trong và ngoài nước. Những tác phẩm của ông không chỉ có giá trị khoa học mà còn mang tính giáo dục sâu sắc, thể hiện tình yêu quê hương đất nước và lòng trắc ẩn với người nông dân.

Ông là đại biểu Quốc hội các Khóa II, III, IV, V; liên tục là Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam từ năm 1955 đến 1975.

Ngày 28/12/1975, Giáo sư Lương Định Của đã đột ngột ra đi khi vẫn còn bao kế hoạch dang dở. Nhưng những kiến thức mà Giáo sư Lương Định Của để lại cho nền nông nghiệp nước nhà đến nay vẫn còn nguyên tính thời sự, thôi thúc thế hệ sau không ngừng tìm tòi và cống hiến cho nông học và khoa học.

Cuộc đời và sự nghiệp của Lương Định Của là một tấm gương sáng về tinh thần yêu nước, lòng say mê khoa học và ý chí kiên cường vượt khó. Ông đã dành cả cuộc đời mình cho sự nghiệp phát triển nông nghiệp Việt Nam, góp phần quan trọng vào việc đảm bảo an ninh lương thực cho đất nước. Những đóng góp của ông đã được Đảng, Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý, như: Danh hiệu Anh hùng Lao động (1967); Huân chương Lao động hạng Nhất; Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học kỹ thuật đợt 1 năm 1996.

Để ghi nhớ công lao của ông, Nhà nước đã xây dựng nhiều con đường, trường học mang tên ông. Năm 2006, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh lập ra "Giải thưởng Lương Định Của" và trao tặng hằng năm cho các thanh niên nông thôn có thành tích đặc biệt xuất sắc trong sản xuất, kinh doanh, chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ, phát triển ngành nghề, bảo vệ môi trường và xây dựng nông thôn mới...