5 năm Ngày mất nhạc sĩ Văn Ký (26/10/2020-26/10/2025): Nhạc sĩ Văn Ký và những ca khúc vượt thời gian

Nhạc sĩ Văn Ký là một trong những "cây đại thụ" của nền âm nhạc cách mạng Việt Nam. 

Hơn 70 năm sáng tác, nhạc sĩ Văn Ký đã viết khoảng 400 ca khúc, bao gồm ca kịch, nhạc múa, nhạc phim, khí nhạc và nhạc giao hưởng... Sự nghiệp âm nhạc đồ sộ và phong phú của ông là tài sản vô giá đối với lịch sử âm nhạc nước nhà. Nhắc tới ông là nhắc đến những ca khúc, như Bài ca hy vọng, Trời Hà Nội xanh, Cô giáo Tày cầm đàn lên đỉnh núi, Nha Trang mùa thu lại về…

Người nghệ sĩ có sức sáng tạo dẻo dai

Nhạc sĩ Văn Ký tên thật là Vũ Văn Ký, sinh năm 1928 tại xã Liên Minh, huyện Vụ Bản, Nam Định (nay là xã Vụ Bản, tỉnh Ninh Bình). Do gia đình nghèo nên khi mới lớn, cậu bé Văn Ký được bà nội đón vào Thanh Hóa.

Nhạc sĩ Văn Ký tham gia cách mạng khi còn nhỏ tuổi và sớm bộc lộ tài năng âm nhạc.

Năm 1943, khi mới 15 tuổi, nhạc sĩ Văn Ký đã tham gia cách mạng. Năm 1945, ông cùng quân dân huyện Nông Cống (Thanh Hóa) tham gia giành chính quyền và được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1946.

Văn Ký say mê âm nhạc từ nhỏ, khi học phổ thông đã rủ những người bạn của mình mua sách nhạc lý của "Tây" để cùng tự học. Năm 1946, lúc 18 tuổi đã sáng tác bài Trăng xưa - một tác phẩm âm nhạc đầu tay nói về mối tình lãng mạn tuổi học trò…

Sau khi được cử đi học lớp âm nhạc tại Liên khu 4 ở Nghệ An, nhạc sĩ Văn Ký về hoạt động văn nghệ tại Bình Trị Thiên. Có năng khiếu, lại được "gieo mầm" đúng chỗ, nên đã tạo nên một nhạc sĩ chuyên nghiệp có tên tuổi sau này.

Từ năm 1950-1954, ông làm Trưởng đoàn Văn công Liên khu 4 và tham gia ban nhạc Hội Văn nghệ Việt Nam từ năm 1955-1957.

Năm 1954, tại Đại hội Văn công toàn quốc, Văn Ký giành giải thưởng lớn với hai nhạc cảnh Dân công lên đường và Lúa thoái tô. Từ năm 1955 ông về Hà Nội và là hội viên sáng lập Hội Nhạc sĩ Việt Nam (1957) và công tác tại đây cho đến khi nghỉ hưu với nhiều cương vị quan trọng: Uỷ viên Ban chấp hành, Uỷ viên Ban thường vụ, Chánh Văn phòng, Thường trực Hội nhạc sĩ Việt Nam.

Nhạc sĩ Văn Ký có sức sáng tạo dẻo dai, ở tuổi 80, 90, người nhạc sĩ già ấy vẫn sáng tác và vẫn để lại những khúc ca lay động lòng người: Năm 2012 - ở tuổi 84, Văn Ký có Thương nhớ dòng song, Chiều Thăng Long; Năm 2014 - 86 tuổi, có Xinh quá! Em Sơn La; Sáng Tây Hồ; Tiếng sáo diều; Bát Tràng quê em; Năm 2015, có tới bốn bài Quốc hội Việt Nam, Mộng mơ Vũng Tàu, Tây Hồ cổ nguyệt, Lời ru. Ở tuổi 89 - năm 2017, Văn Ký phổ thơ Bùi Phấn Tiếng nói của em, Lời ru xưa và Quảng Ngãi yêu thương lời thơ Lê Chín; Năm 2018, Văn Ký có hai nhạc phẩm Đêm trăng Hạ Long và Dệt mùa thu xanh phổ thơ Hoàng Kim Đáng.

Đặc biệt, tháng 4/2020, khi ở tuổi 92, nhạc sĩ Văn Ký còn phổ thơ bài COVID phải lùi xa của nhạc sĩ Lê Chín. Sau khi Đài Truyền hình VTV1 phát chương trình Cuộc sống vẫn tiếp diễn với bài hát COVID phải lùi xa, ai cũng thấy bất ngờ trước sự minh mẫn và sức sáng tạo dẻo dai của ông.

Để lại nhiều tác phẩm kinh điển cho nền âm nhạc Việt Nam

Trong cuộc đời sáng tác của mình, nhạc sĩ Văn Ký đã sáng tác khoảng 400 tác phẩm gồm ca khúc, ca kịch, nhạc múa, giao hưởng… trong đó có nhiều ca khúc được coi là những tác phẩm kinh điển của nền âm nhạc Việt Nam.

Với giai điệu đẹp, ca từ giàu chất thơ, những ca khúc của ông mang đến những rung cảm sâu sắc mạnh mẽ mà lại lấp lánh chất trữ tình trong sáng, thiết tha; luôn được công chúng yêu thích, như: Tây Nguyên bất khuất, Cô giáo Tày cầm đàn lên đỉnh núi, Nha Trang mùa thu lại về, Trời Hà Nội xanh, Hà Nội mùa xuân... Đặc biệt, các khúc của ông luôn toát lên niềm tin, niềm lạc quan tin tưởng, hướng về tương lại tươi sáng của đất nước.

Nhạc sĩ Văn Ký còn được mệnh danh là nhạc sĩ của mùa thu. Đối với ông bầu trời xanh Hà Nội có ý nghĩa đặc biệt. Nhạc sĩ Văn Ký từng thổ lộ: với tôi bầu trời mùa thu Hà Nội có vẻ đẹp và nói lên rất nhiều điều, không chỉ vẻ đẹp thiên nhiên, mà ở đó còn nói lên khát vọng. Bài hát Trời Hà Nội xanh là tôi muốn nói lên điều đó. Bầu trời Hà Nội còn là bầu trời chiến thắng, bắn rơi nhiều máy bay của quân xâm lược, bầu trời của những chùm pháo hoa bay lên trong lễ hội và bầu trời ấy mãi xanh bởi khát vọng hòa bình.

Đặc biệt, ca khúc Bài ca hy vọng được ông sáng tác vào năm 1958, đã trở thành biểu tượng của niềm lạc quan tin tưởng vào sự nghiệp đấu tranh chính nghĩa của dân tộc, tương lai tươi sáng của đất nước. Ông từng nói: "Từng ca từ của "Bài ca hy vọng" được bật ra trong tôi một cách tự nhiên. Tình hình đất nước khi đó nhiều khó khăn. Dù vậy, tôi cũng như nhiều người cùng thời có một niềm tin mãnh liệt, chắc chắn vào ngày mai tốt đẹp, tương lai đón chờ. Thậm chí tôi muốn bay lên cùng đàn chim đi về tương lai, nên tôi viết: Ngày quê hương màu xanh áo mới, chứa chan niềm tin/ Đường ta đi xanh thắm mộng đời/Về tương lai! Đàn chim ơi! cùng ta cất cánh"... Gần 70 năm trôi qua nhưng với nhiều người Việt Nam, cứ nói đến Bài ca hy vọng là người ta lại nói đến Văn Ký và ngược lại.

Ca khúc Bài ca hy vọng được nhiều thế hệ nghệ sĩ thể hiện thành công, như: Khánh Vân, Mỹ Bình, Trung Kiên, Lê Dung, Hồng Nhung, Lan Anh và trở thành ca khúc đi vào tâm khảm của nhiều thế hệ khán giả. Ca sĩ Lan Anh từng chia sẻ: "Bác cho tôi biết ý nghĩa của Bài ca hy vọng. Thời sinh viên, tôi chỉ cảm nhận nhạc phẩm có giai điệu hay, ca từ trong sáng, bay bổng. Sau khi biết bài hát từng là nguồn động lực lớn của nhiều tù nhân chính trị, tôi hát với tâm thế khác, có thêm sự hào sảng, niềm tự hào. Đây là một trong những ca khúc tôi không bao giờ chán dù biểu diễn nhiều lần. Mỗi khi hát, tôi đều cảm thấy yêu đời, yêu cuộc sống hơn".

Bên cạnh đó, không thể không nhắc đến những tác phẩm khí nhạc của ông, như: nhạc cảnh Dân công lên đường, Lúa thoái tô, ca kịch Nhật ký sông Thương, hay những tác phẩm viết cho các bộ phim, như: Cô gái công trường, Trên vĩ tuyến 17, phim tài liệu Bác Hồ muôn vành tình yêu… Đặc biệt Tổ khúc vũ kịch Kơ Nhí gồm 7 chương viết cho dàn nhạc giao hưởng không chỉ được Nhà hát Giao hưởng Việt Nam biểu diễn nhiều lần mà còn được dàn dựng và công diễn tại Nhà hát Giao hưởng Hale của Đức và từng được Dàn nhạc Giao hưởng Quốc gia Nga công diễn trong Liên hoan Âm nhạc Quốc tế II và được tặng Bằng danh dự, được Nhà xuất bản Âm nhạc của Nga ấn hành dày 150 trang khổ lớn.

Nhạc sĩ Nguyễn Cường từng trân trọng nói về nhạc sĩ Văn Ký: "nhạc sĩ Văn Ký là một hiện tượng không nhiều trong giới nhạc sĩ Việt Nam. Ngoài những sáng tác ca khúc rất hay, ông còn sáng tác nhạc kịch, nhạc giao hưởng. Tháng 12 năm 1972 tại Berlin (Đức) tác phẩm giao hưởng Tổ Khúc múa K'Nhi của ông đã được biểu diễn bên cạnh các tên tuổi các nhạc sĩ lừng danh trên thế giới như: Tchaikowski, Beethoven, Prokofiew".

Với tình yêu âm nhạc và với những đóng góp to lớn cho nền âm nhạc nước nhà, nhạc sĩ Văn Ký đã được Nhà nước tặng thưởng nhiều huân, huy chương cao quý. Ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học-nghệ thuật ngay đợt đầu tiên (năm 2001) cho chùm năm bài hát: Trời Hà Nội xanh, Bài ca hy vọng, Tây Nguyên bất khuất, Cô giáo Tày cầm đàn lên đỉnh núi, Nha Trang mùa thu lại về.

Xin mượn lời ca sĩ Tấn Minh tại lễ tiễn biệt ông để tri ân ông và cũng là khẳng định sức sống vượt thời gian của những tác phẩm âm nhạc của ông: "Nhạc sĩ Văn Ký là tượng đài của nền âm nhạc Việt Nam. Ông là một trong những nhạc sĩ gạo cội không còn nhiều. Những tác phẩm của ông có giá trị để lại muôn đời sau và có sức ảnh hưởng lớn đến cộng đồng. Tôi tin chắc rằng, các thế hệ sau này vẫn tìm đến các tác phẩm có giá trị như thế này. Cá nhân tôi là thế hệ con cháu chỉ biết nói rằng vô cùng yêu mến và khâm phục tài năng của nhạc sĩ Văn Ký.