40 năm ngày mất nhạc sĩ Vũ Trọng Hối - tác giả "Đường tôi đi dài theo đất nước"

Nhạc sĩ Vũ Trọng Hối nổi tiếng với những ca khúc hành khúc mang âm hưởng hào hùng và trữ tình như Bước chân trên dải Trường Sơn và Đường tôi đi dài theo đất nước... 

Những bài hát này ra đời trong bối cảnh ông tham gia đoàn văn nghệ sĩ dọc Trường Sơn, ghi lại hình ảnh gian khổ nhưng đầy lạc quan của các chiến sĩ giao liên và đoàn quân ra trận, trở thành một phần ký ức âm nhạc của thời đại.

Vũ Trọng Hối và con đường đến với âm nhạc

Nhạc sĩ Vũ Trọng Hối đến với âm nhạc từ khi còn là người lính trong những năm Kháng chiến chống Pháp tại Liên khu III, những sáng tác của ông mang đậm hơi thở dân gian. Khi hòa bình lập lại cũng là thời gian nở rộ nhất với nhiều tác phẩm như: Hát mừng đất nước, Ngọn cờ hồng, Mùa chiến công đang nở rộ khắp hai miền. Đặc biệt ca khúc Đường tôi đi dài theo đất nước, Bước chân trên dải Trường Sơn và Niềm vui anh quân bưu... đã làm nên tên tuổi của ông.

Nhạc sĩ Vũ Trọng Hối sinh ngày 15/6/1926, trong một gia đình nông dân nghèo ở Hải Phòng. Sinh thời, ông từng kể rằng lúc 4-5 tuổi đã rất thích nghe những người xẩm mù đi lang thang hát nhiều làn điệu dân ca. Và ông đã thuộc nằm lòng từ ngày ấy. Do nhà nghèo nên ông sớm phải nghỉ học, làm đủ mọi việc để kiếm sống, rồi trở thành người thợ. Từ đời thợ ông đến với cách mạng. Ở thời điểm này, Vũ Trọng Hối nghĩ ra những giai điệu có lời ca và dạy cho anh em hát, được cổ vũ khiến ông lại càng hào hứng sáng tác. Ông tìm kiếm tài liệu, tự học nhạc lý và miệt mài tập sáng tác. Sau đó, ông may mắn được đồng chí Lê Quang Hòa, một vị chỉ huy cấp trên đã gửi ông lên Việt Bắc dự lớp bồi dưỡng âm nhạc do nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát - người anh cả của làng nhạc Việt Nam phụ trách. Có thể nói, từ đó, Vũ Trọng Hối chính thức bước vào hoạt động âm nhạc.

Năm 1960 ông theo học tại Trường Âm nhạc Việt Nam. Trong thời gian học tại đây, ông đã bộc lộ một cá tính sáng tạo âm nhạc tràn đầy âm hưởng dân ca. Năm 1964, tốt nghiệp Trường Âm nhạc Việt Nam, ông về công tác tại Đoàn Văn công Tổng cục Chính trị, cán bộ sáng tác thuộc Phòng Văn nghệ Quân đội.

Người nhạc sĩ của những giai điệu trải dài theo dãy Trường Sơn

Sau ngày hòa bình lập lại trên miền Bắc năm 1954, giống như nhiều nhạc sĩ quân đội khác, nhạc sĩ Vũ Trọng Hối nhanh chóng hoà nhập với không khí dựng xây đất nước bằng những ca khúc in đậm dấu ấn sáng tạo riêng, như: Hát mừng đất nước, Ngọn cờ hồng, đặc biệt là Mùa chiến công đang nở rộ khắp hai miền. Nhưng tài năng của ông thực sự được nở rộ và toả sáng nhất phải là những năm tháng chống Mỹ, cứu nước tại cung đường Trường Sơn.

Năm 1965 nhạc sĩ Vũ Trọng Hối được cấp trên trao nhiệm vụ đi sáng tác ở chiến trường B (miền Nam) và một lần nữa ông lại balô lên vai ở tuổi 40 với 20 tuổi quân, ròng rã vượt qua đèo dốc Trường Sơn, trải qua với bao nhọc nhằn cam go giữa mưa bom, bão đạn để tạo nên những tác phẩm bất hủ về một Trường Sơn những ngày đầu dữ dội.

Bằng nét nhạc mở đầu như cánh chim vút bay và liệng chao giữa trời, ông đã tìm được lời tự sự giản dị và tha thiết: Đời giao liên bước tôi đi dài theo, theo đất nước/ Đường tôi đi núi chênh vênh, có mây bay dưới chân giăng thành/ Đời tôi như những con thoi dệt tình yêu quê hương thống nhất/ Đời tôi như cánh chim bay, cánh chim bay suốt dãy Trường Sơn… Khi trở về Hà Nội, bài hát Đường tôi đi dài theo đất nước của ông qua làn sóng phát thanh của Đài Tiếng nói Việt Nam đến với đông đảo người yêu nhạc cả nước. Được ấn định bằng giọng vàng Bích Liên, Đường tôi đi dài theo đất nước đã trở thành bài hát thành công nhất trong top ten Những bài hát Trường Sơn. Còn Bước chân trên dải Trường Sơn đúng là bản hành khúc Xẻ dọc Trường Sơn, là bản quân ca của người lính Trường Sơn: Ta vượt trên triền núi cao Trường Sơn/ Đá mòn mà đôi gót không mòn/ Ta đi nhằm phương xa gió ngàn đưa chân ta về quê hương…

Sau hai đỉnh cao Đường tôi đi dài theo đất nước và Bước chân trên dải Trường Sơn, ông bước tới một đỉnh cao trong địa hạt "nhạc hài hước" ở Niềm vui anh quân bưu và gọn ghẽ trong chân dung Cô gái sông Ninh. Ông thực sự là một nhạc sĩ của người lính có những giai điệu độc đáo vào loại bậc nhất thời chống Mỹ.

Các ca khúc được ông viết bằng những giai điệu đẹp, chân thực, tiết tấu độc đáo đã thực sự khắc họa được không khí đất nước những ngày đầu chống Mỹ. Nó thể hiện một lối đi riêng trong âm nhạc của nhạc sĩ Vũ Trọng Hối kéo dài suốt hai thập niên và mở ra một thời kỳ mới rực rỡ khẳng định tên tuổi, vị trí nhạc sĩ trong lịch sử âm nhạc Việt Nam đương đại.

Từ những ca khúc viết về người lính, nhạc sĩ Vũ Trọng Hối đã vươn tới những tác phẩm khí nhạc như giao hưởng Việt Nam chiến đấu, Biến tấu trên chủ đề dân ca Quảng Bình viết cho flute, concerto cho trompette và dàn nhạc… Đây thực sự là nghị lực phi thường và tài năng tiềm ẩn trong con người của nhạc sĩ.

Từ một người lính yêu ca hát đến một nhạc sĩ tên tuổi, nhạc sĩ Vũ Trọng Hối ước muốn có thêm nhiều thời gian hơn nữa để sáng tác nhiều những ca khúc cũng như tác phẩm khí nhạc hiện đại, nhưng ông đã không thể thực hiện được ước nguyện đó. Ngày 22/9/1985, Đại tá, nhạc sĩ Vũ Trọng Hối đã ra đi mãi mãi.