160 năm ngày Đà Nẵng chống Liên quân Pháp - Tây Ban Nha: Truyền thống yêu nước tiếp thêm cảm hứng dựng xây thành phố

(Thethaovanhoa.vn) - Hướng tới kỷ niệm 160 năm Ngày nhân dân Đà Nẵng đứng lên khởi đầu cuộc kháng chiến chống liên quân Pháp – Tây Ban Nha xâm lược (01/9/1858 -01/9/2018), sáng ngày 31-8, UBND thành phố Đà Nẵng phối hợp với Hội Khoa học lịch sử Việt Nam tổ chức Hội thảo Khoa học  với chủ đề “Đà Nẵng chống Liên quân Pháp  - Tây Ban Nha (1858  -  1860): Quá khứ và hiện tại”. Hơn 200 nhà khoa học, nhà nghiên cứu, nhà quản lý … trong và ngoài nước đã tham dự hội thảo.

Trong nội dung phần I (quá khứ),  các nhà khoa học trong và ngoài nước đã công bố thêm những nguồn sử liệu mới, những nhận định và đánh giá mới về sự kiện nhân dân Đà Nẵng cùng nhân dân cả nước trong buổi đầu chống Liên quân Pháp - Tây Ban Nha xâm lược (1858 - 1860); làm rõ vị trí, vai trò của Đà Nẵng trong công cuộc chống ngoại xâm vào giữa thế kỷ XIX. Trong phần này, các phát biểu tham luận, thảo luận tại hội thảo đã nhấn mạnh đến việc xác định vị thế địa chính trị-kinh tế đặc biệt của Đà Nẵng trong suốt chiều dài lịch sử đất nước; làm rõ hơn nguyên nhân, diễn biến lịch sử của sự kiện, vai trò của triều đình Nhà Nguyễn trong lãnh đạo nhân dân kháng Pháp; về những nghĩa sĩ, nghĩa binh, người dân thường đã tham  gia chiến đấu và đã ngã xuống với tinh thần “vị quốc vong thân” …   

Trong phần II (Hiện tại), những nội dung tham luận của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu văn hóa lịch sử tại Hội thảo cũng nêu bật ý nghĩa, bài học lịch sử của cuộc kháng Pháp cách nay 160 năm đối với công cuộc xây dựng, phát triển đô thị Đà Nẵng hiện nay cùng những định hướng và giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hóa gắn với sự phát triển bền vững và ổn định của thành phố; giới thiệu và quảng bá sâu rộng hơn hình ảnh, con người Đà Nẵng đến với bạn bè trong nước cũng như quốc tế.

Phó Chủ tịch TT UBND thành phố Đặng Việt Dũng đã khẳng định “Một trong những nguồn lực quan trọng đã góp phần kích cầu, truyền cảm hứng cho sự trưởng thành và lớn mạnh của thành phố những năm qua có cả nguồn lực của truyển thống đấu tranh yêu nước và cách mạng được gìn giữ qua bao thời kỳ lịch sử. Vì vậy Hội thảo được tổ chức lần này là hết sức cần thiết, không chỉ bới những giá trị khoa học mà còn bởi những ý nghĩa thực tiễn vô cùng quý giá.  

Bài học lịch sử 160 năm

Ngày 1-9-1858 sẽ đi vào lịch sử dân tộc như một ngày mở đầu cho hơn một thế kỷ đất nước ta chống lại sự xâm lăng của thực dân - đế quốc và Đà Nẵng là nơi đầu tiên ưỡn ngực, đương đầu với đội quân viễn chinh phương Tây trong những  trận chiến oai hùng. 160 năm đã trôi qua, nhưng dư âm của những tháng ngày hào hùng ấy trong lịch sử dân tộc còn mãi trong lòng mỗi người dân Đà Nẵng.

Không cần xét đến những nguyên nhân và nguyên cớ, người Pháp đã xác định Đà Nẵng là cửa ngõ chính cho cuộc xâm lăng năm 1858 vào Việt Nam và để từ đó là cuộc chinh phục đối với bán đảo Đông Dương như tham vọng của họ. Điều này thêm một lần nữa được chứng minh khi hơn 100 năm sau, người Mỹ cũng lựa chọn Đà Nẵng là điểm đến đầu tiên trong hành trình chinh phạt bằng tham vọng đế quốc.

Ngược dòng lịch sử, vào cuối những năm 50 của thế kỷ 19, trong thư đệ trình của linh mục Huc lên Napoleon III để thuyết phục Hoàng đế nước Pháp đánh chiếm Việt Nam có đoạn viết: 

“Việc chiếm cứ Việt Nam là một điều dễ nhất thế giới và việc này sẽ đem lại những thành quả lớn lao.  Trong vùng biển  phía Nam Trung Hoa, nước Pháp có lực lượng quá đủ để thi hành công việc đó. . . Một dân tộc hiền lành, cần cù, rất thích hợp với việc truyền bá đức tin Thiên Chúa, đang rên siết dưới một chế độ chuyên chế ghê tởm. Dân tộc này sẽ đón tiếp chúng ta như là những nhà giải phóng, những ân nhân;  chỉ cần một ít thời gian để biến họ hoàn toàn thành người Thiên Chúa giáo và trở nên tận trung với nước Pháp. (!)”

Với hai ngàn rưỡi quân tinh nhuệ liên quân giữa Pháp và Tây Ban Nha cùng với vũ khí hiện đại và hạm đội tàu chiến hùng hậu khi đánh chiếm Đà Nẵng lúc bấy giờ, lũ thực dân những tưởng đã có thể biến vùng đất này thành thuộc địa dễ dàng như những nơi mà chúng đã đi qua. Thế nhưng, tính từ khi đoàn quân xâm lược của Rigault de Genouilly đến Đà Nẵng cho đến khi người lính viễn chinh cuối cùng của Page xuống tàu rời khỏi nơi này thì liên quân Pháp-Tây Ban Nha đã chiếm hữu tạm thời vùng đất hữu ngạn sông Hàn, khống chế vịnh Đà Nẵng và sông Hàn được tất cả một năm sáu tháng hai mươi hai ngày (1-9-1859 đến 23-3-1860).  Dấu vết của cuộc viễn chinh còn lại là một nghĩa địa nằm trơ trọi ở phía đông mũi Mỏ Diều và đảo Cô, chốn an nghỉ ngàn năm nơi đất khách của những người Pháp và Tây Ban Nha từng đeo đuổi mộng xâm lăng.

Dù cho những ngày đầu tiên, quân đội Pháp-Tây Ban Nha đã có thể chiếm đóng một vài căn cứ ở phía hữu ngạn sông Hàn nhưng cuộc chiến đấu ngoan cường của quân dân Đà Nẵng dưới sự chỉ huy của Lê Đình Lý, Nguyễn Tri Phương và nhiều tướng sĩ khác đã khiến quân Pháp nhiều phen khốn đốn và khiến cuộc chiến giành giật giữa ta và địch tại Đà Nẵng đã phải kéo dài gây cho lũ xâm lược những bất lợi khi sống ở một nơi không thuộc về chúng. Dù cho triều đình Huế đã quá bạc nhược, bảo thủ khiến cho nhân dân lầm than, chán ghét, dù cho chế độ phong kiến Việt Nam đang lấn sâu vào giai đọan khủng hoảng thì chính cuộc chiến đấu can trường của những nghĩa binh, tướng sĩ ngày đó đã càng chứng tỏ lòng yêu nước nồng nàn của nhân dân ta. Họ đã biết đoàn kết, không tiếc máu xương, bền bỉ kháng chiến chống ngoại xâm, bảo vệ từng tấc đất. Trong số những người tham gia chiến đấu không chỉ có quân lính triều đình mà còn có rất nhiều nông dân, thợ thủ công cùng một chiến tuyến đương đầu với pháo đạn kẻ thù.   

Tại Nghĩa trũng Hòa Vang có một đài bằng xi măng trên khắc ba chữ : "Chiến Sĩ Ðài" , hai bên có hai câu đối :

"Tổ Quốc hữu linh giá ban chí sĩ anh hùng tương dữ dẫu hồng tiền dực hồ hậu;

Tiền dân dĩ viễn kim nhật sùng đài phong ngẫu do năng luận kỳ thế tư kỳ nhân"

(Tạm dịch:Tổ quốc thiêng liêng với những chí sĩ anh hùng noi dấu đời trước rồi chắp cánh đời sau; người xưa xa rồi nay dựng tượng đài mà vẫn còn bàn đến đời của họ và nghĩ đến người thuở ấy).

160 năm đã trôi qua, nhưng dư âm của những tháng ngày hào hùng ấy trong lịch sử dân tộc còn mãi trong lòng mỗi người dân Đà Nẵng.

160 năm nhìn lại để hôm nay người Đà Nẵng có dịp khẳng định giá trị chiến lược cả về kinh tế, chính trị, quân sự của một vùng đất giàu truyền thống anh hùng. Một thành phố mở rộng vòng tay vươn ra biển lớn, nhưng sẵn sàng đương đầu với những thế lực đen tối xâm phạm bờ cõi, sẵn sàng làm lá chắn thành đồng cho Tổ quốc Việt Nam.

160 năm thành Điện Hải sừng sững, những Nghĩa trũng Phước Ninh, Nghĩa trũng Hòa Vang nhắc nhở cháu con về truyền thống yêu nước và sự hy sinh anh dũng của những tướng sĩ vị quốc vong thân trong cuộc đấu tranh sinh tử trên mảnh đất này.

160 năm nghĩa địa Yphanho - Sơn Trà là mồ chôn những tên lính viễn chinh đầu tiên đặt chân lên Việt Nam cũng là mồ chôn cho những tham vọng bá quyền, là lời cảnh cáo nghiêm khắc cho những mưu đồ toan tính xâm lược.  

160 năm nhìn lại để những nhà chính trị quân sự rút ra nhiều bài học quý giá qua những trận đánh thời xa xưa của cha ông mình, những trận chiến không cân sức với vũ khí thô sơ nhưng được kết hợp với lòng quả cảm, mưu trí đã buộc quân địch phải nao núng.

160 năm nhìn lại cho các nhà văn hóa, nghệ thuật tìm thấy những giá trị nhân văn chính từ trong cuộc chiến hào hùng của những tướng sĩ, nông dân, thợ thủ công và cả những phụ nữ, thiếu niên… tham gia xây thành, đắp lũy, công đồn…

Ý nghĩa bài học, những giá trị lịch sử văn hóa của cuộc kháng chiến chống Pháp đầu tiên trong lịch sử dân tộc đã và đang được trân trọng, giữ gìn và lưu truyền trong các thế hệ người Đà Nẵng như những viên ngọc lung linh, tỏa ra thứ ánh sáng diệu kỳ soi đường cho ta bước tiếp.

Nhi Thảo