10 năm Nghi lễ và trò chơi Kéo co được UNESCO vinh danh: Một thập kỷ bảo tồn và phát huy

10 năm sau khi Nghi lễ và trò chơi Kéo co của Việt Nam được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, sức sống của di sản tiếp tục được gìn giữ và phát huy mạnh mẽ trong cộng đồng. 

Từ những sân đình, đền, miếu vùng Đồng bằng sông Hồng đến các bản làng miền núi, từ thực hành truyền thống đến giao lưu quốc tế, kéo co vẫn chứng minh sức hấp dẫn đặc biệt và giá trị bền vững của một thực hành văn hóa mang đậm tinh thần đoàn kết. 

Nghi lễ và trò chơi Kéo co - sợi dây kết nối cộng đồng

Từ xa xưa, Nghi lễ và trò chơi Kéo co đã hiện diện ở nhiều nơi trên thế giới như một thực hành văn hóa gắn liền với đời sống nông nghiệp. Ở châu Á, đặc biệt tại các vùng văn minh nông nghiệp lâu đời của Đông Bắc và Đông Nam Á, kéo co thường được tổ chức vào mùa xuân - thời điểm khởi đầu cho một chu kỳ canh tác mới. Không chỉ là một trò chơi dân gian sôi động trong ngày hội, kéo co còn là nghi lễ linh thiêng gửi gắm khát vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu của cư dân trồng lúa nước. Trong quan niệm dân gian, sự cạnh tranh và sức mạnh thể hiện qua từng đợt kéo được xem như biểu trưng cho các thế lực tự nhiên - mặt trời, đất, nước - những yếu tố quyết định sự trù phú của nông nghiệp.

Dù cùng chung cội nguồn nông nghiệp, song mỗi vùng đất lại sáng tạo những hình thức kéo co đặc trưng, phản ánh điều kiện khí hậu, môi trường và văn hóa bản địa. Chính vì vậy, nghi lễ và trò chơi Kéo co có tính đa dạng cao, vừa tương đồng về ý nghĩa biểu tượng, vừa khác biệt trong phương thức thực hành - một minh chứng cho sức sống bền bỉ và khả năng thích ứng linh hoạt của di sản.

Tại Việt Nam, Kéo co tập trung chủ yếu ở các cộng đồng người Việt vùng Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ và nhiều dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc như Tày, Thái, Giáy… Hình thức thực hành ở mỗi nơi mang dấu ấn riêng: dây kéo có thể làm từ song, mây, dây rừng, tre; tư thế kéo có thể đứng, ngồi hoặc nằm. Tên gọi di sản cũng phong phú theo từng cộng đồng, từ kéo co (Hữu Chấp), kéo co ngồi (Long Biên), kéo mỏ (Xuân Lai, Ngải Khê), kéo song (Hương Canh) đến nhanh vai của người Tày, so vai của người Giáy hay na bai của người Thái. Mỗi biến thể không chỉ tạo nên sự hấp dẫn cho trò chơi mà còn thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo của từng vùng miền.

Trước khi bước vào phần kéo, nhiều cộng đồng thực hành vẫn duy trì các nghi thức trang trọng. Người già, thầy cúng hoặc thầy Mo sẽ lựa chọn ngày giờ đẹp, thực hiện lễ khấn, chuẩn bị dây kéo và không gian diễn ra nghi lễ. Ở cộng đồng Tày và Giáy (Lào Cai), thầy Mo đọc bài khấn cầu bình an, chọn hướng đứng theo biểu tượng mặt trời, con suối hoặc thế núi để thể hiện sự hòa hợp với vũ trụ. Khi trận kéo bắt đầu, cộng đồng không chỉ tham gia bằng sức lực mà còn tuân theo trật tự mang ý nghĩa thiêng liêng: người cao tuổi đứng ở gốc dây thể hiện uy tín và mong muốn trường thọ, còn lớp thanh niên đứng đầu dây như gửi gắm kỳ vọng về sức sống, tương lai của bản làng.

Từ những sân đình vùng đồng bằng đến các bản làng cheo leo miền núi, từ lễ hội mùa xuân truyền thống đến các sự kiện văn hóa quốc tế, kéo co - với sợi dây nối kết mọi thành viên - vẫn luôn là minh chứng sống động cho sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên, cho tinh thần đoàn kết bền chặt và những ước vọng chân thành của cộng đồng nông nghiệp. Nhờ sự đa dạng, linh hoạt và chiều sâu biểu tượng, nghi lễ và trò chơi Kéo co đã vượt qua ranh giới thời gian để tiếp tục được trao truyền, trở thành một phần quan trọng của bản sắc văn hóa nhiều thế hệ.

Một thập kỷ được UNESCO vinh danh - vị thế mới, sức sống mới

Ngày 2/12/2015, tại Phiên họp lần thứ 10 của Ủy ban Liên Chính phủ về Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO tổ chức tại Windhoek (Namibia), Nghi lễ và trò chơi Kéo co ở Việt Nam, Campuchia, Hàn Quốc và Philippines đã được ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Các địa phương có di sản tham gia hồ sơ ghi danh năm 2015 bao gồm các tỉnh Lào Cai, Vĩnh Phúc (nay là Phú Thọ), Bắc Ninh và thành phố Hà Nội.

Việc được UNESCO ghi danh không chỉ đem lại niềm tự hào lớn lao cho các cộng đồng thực hành tại Việt Nam mà còn là góp phần giữ gìn, phát huy giá trị di sản. Đồng thời khẳng định giá trị nhân loại của di sản, qua đó quảng bá hình ảnh văn hóa Việt Nam ra thế giới.

Sau 10 năm ghi danh, số lượng các cộng đồng thực hành di sản Kéo co ngày càng gia tăng (trải rộng ở Hà Nội, Bắc Ninh, Lào Cai, Phú Thọ, Ninh Bình…), tích cực tham gia vào các hoạt động giao lưu trình diễn trong và ngoài nước. Số lượng cộng đồng tăng cho thấy sức lan tỏa mạnh mẽ của di sản, đồng thời phản ánh sự chủ động của người dân trong giữ gìn và trao truyền thực hành văn hóa. 

Trong 10 năm qua, nhiều cuộc giao lưu quốc tế được tổ chức với sự tham gia của các đoàn Hàn Quốc, Campuchia, Philippines. Thực hành kéo co được phục dựng và duy trì đều đặn trong cộng đồng, không chỉ trong mùa lễ hội. Các hình thức trình diễn được đưa vào hoạt động văn hóa, du lịch, giáo dục, qua đó giúp giới trẻ hiểu hơn về truyền thống. Ý thức bảo tồn di sản tăng mạnh, thể hiện ở việc cộng đồng chủ động gìn giữ nghi lễ, tư liệu hóa, truyền dạy cho lớp trẻ.

Mạng lưới các cộng đồng kéo co Việt Nam được hình thành, đây là bước phát triển mới trong quản lý, trao đổi chuyên môn và liên kết di sản. Nhiều địa phương còn xây dựng mô hình đưa kéo co vào trường học, tổ chức ngày hội giao lưu liên tỉnh, hoặc kết hợp trình diễn trong các lễ hội quy mô quốc gia.

Trong khuôn khổ Festival Thăng Long - Hà Nội 2025 diễn ra từ ngày 1 đến 16/11/2025, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội phối hợp với phường Long Biên (Hà Nội) và Hội Di sản Văn hóa Việt Nam tổ chức sự kiện Kỷ niệm 10 năm Nghi lễ và trò chơi Kéo co được ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Trong đó, hai sự kiện trọng tâm là Hội thảo quốc tế Một thập kỷ bảo vệ và phát huy Nghi lễ và trò chơi Kéo co và Chương trình Giao lưu - Trình diễn Nghi lễ và trò chơi Kéo co.

Hội thảo quốc tế Một thập kỷ bảo vệ và phát huy Nghi lễ và trò chơi Kéo co diễn ra ngày 15/11/2025, quy tụ hơn 250 đại biểu, đại diện cho cơ quan, tổ chức và cá nhân trong và ngoài nước (Hàn Quốc, Campuchia), các nhà quản lý, nghiên cứu, chuyên gia và cộng đồng nắm giữ thực hành Nghi lễ và trò chơi Kéo co đến từ nhiều địa phương: Hà Nội, Bắc Ninh, Lào Cai, Phú Thọ, Ninh Bình… Ngoài ra còn có đại diện các tổ chức quốc tế, đại sứ quán Campuchia, Hàn Quốc, Philippines, các viện nghiên cứu, trường đại học… Hội thảo là cơ hội để các đại diện cộng đồng thực hành di sản Việt Nam chia sẻ những kinh nghiệm, nhận diện các thách thức và để ra định hướng phát huy giá trị di sản trong đời sống đương đại, từ việc duy trì nghi lễ tại đình, đền, miếu đến việc lồng ghép vào hoạt động giáo dục, du lịch và giao lưu văn hóa.

Chương trình Giao lưu - Trình diễn Nghi lễ và trò chơi Kéo co diễn ra ngày 16/11 tại đền Trấn Vũ, có sự tham gia của Hội Kéo co Gijisi (thành phố Dangjin, Hàn Quốc) cùng 8 cộng đồng di sản Việt Nam, gồm: Kéo co ngồi đền Trấn Vũ (Long Biên, Hà Nội); Kéo mỏ Xuân Lai (xã Đa Phúc, Hà Nội); Kéo mỏ Ngải Khê (xã Chuyên Mỹ, Hà Nội); Kéo song Hương Canh (Phú Thọ); Kéo co Hữu Chấp (Bắc Ninh); Kéo co người Tày thôn Trung Đô (Lào Cai); Kéo co Hòa Loan (Phú Thọ); Kéo cõi thôn Phú Hào (Ninh Bình).

Ngoài phần trình diễn kéo co, chương trình còn có múa trống, múa sư tử do nhóm nghệ sĩ Đại học Sehan (Hàn Quốc) biểu diễn. Đặc biệt, sự kiện sẽ ra mắt Mạng lưới Cộng đồng Di sản Kéo co Việt Nam, đánh dấu bước phát triển mới trong liên kết - bảo tồn - phát huy di sản giữa các địa phương.

10 năm kể từ khi được UNESCO vinh danh, Nghi lễ và trò chơi Kéo co đã chứng minh sức sống mạnh mẽ của một di sản không ngừng được cộng đồng gìn giữ, thực hành và lan tỏa. Những hoạt động kỷ niệm tại Hà Nội không chỉ tôn vinh giá trị truyền thống mà còn khẳng định cam kết của Việt Nam về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể trong thời đại hội nhập.