Một yêu tóc bỏ đuôi gà... (*)

(Thethaovanhoa.vn) - Nói về các kiểu tóc, theo ngôn ngữ thời nay là “thời trang tóc”, như đã nói trong phần 1 bài viết này (*), người Việt xưa cho thấy đã có những quan niệm về thời trang (tóc) chứ không quê mùa như người ta vẫn nghĩ.

Đàn ông nông thôn ngoài 40 tuổi mới được phép để râu, đó là quy định bất thành văn, vì trong làng xã họ thường lên lão vào đình vào tuổi đó (sau này là 50 tuổi), cho nên không được tỏ ra là già hơn các cụ. Tuy nhiên vài ông đồ trẻ vẫn có thể để râu vì họ là kẻ sĩ nay mai sẽ đỗ đạt làm quan, vượt lên trên đời sống bình dân. Kiểu tóc của nông dân nam thì giống nhau ở mọi vùng, để tóc dài, búi tó củ hành thấp về phía sau gáy. Ra đường thì vấn khăn vành, khăn xếp, khăn đóng (thực ra cả ba kiểu chỉ là một, làm theo cách khác nhau, nghĩa là dùng vải gấp thếp nhiều vòng rồi đội lên đầu). Người ta cho rằng cái khăn đóng, khăn xếp Việt có nguồn gốc Đông Nam Á gần gũi với cái khăn mũ nhiều lớp của Ấn Độ. Lối quấn khăn như mũ kín cả đầu thấy ở người Chăm và những người Việt thế kỷ 17, 18 trên con đường Nam tiến học lối vấn khăn của người Chăm.

Tổng đốc Lạng Sơn Vi Văn Định. Ảnh tư liệu Đông Dương đầu thế kỷ 20. Nguồn: NXB Thế giới.

Ca dao có câu: Một yêu tóc bỏ đuôi gà/Hai yêu ăn nói mặn mà có duyên/Ba yêu má lúm đồng tiền/Bốn yêu răng nhánh hạt huyền kém thua… Câu ca này có thể thịnh hành trong thế kỷ 19 và 20, cách dùng từ cũng tương đối hiện đại, giống như lời ca quan họ thời gian đó. Tóc bỏ đuôi gà là như thế nào, có người cho rằng phụ nữ sau khi chải đầu buộc tóc túm một lọn lớn để phía sau lưng hơi cong lên (giống như đuôi con gà trống), song phần nhiều ý kiến nói rằng đó là lối buộc tóc đuôi ngựa. Phần đông phụ nữ trưởng thành, sau khi chải đầu, vấn tóc vành, thì bỏ lại một lọn nhỏ buông tỏa xuống thái dương, cái này giống một chiếc lông gà trống dài hơi cong. Có lẽ đó mới là tóc bỏ đuôi gà. Con gái còn trẻ, tóc dài và dày, chải đầu mượt mà rồi quấn lệch về một phía, phía sau bọc dần vào một miếng vải thành hình con rắn và vấn tròn trên đầu như đội một chiếc khăn vành. Một lọn tóc nhỏ được bỏ ra sẵn, chính là cái đuôi gà nói trên. Lối để tóc này khiến khuôn mặt phụ nữ nom rất tròn trặn, đoan chính, trở thành thẩm mỹ truyền thống cho đến tận ngày nay. Nên người ta ví vẻ đẹp của người phụ nữ như khuôn trăng, mặt nguyệt, điều này được Nguyễn Du miêu tả nhân vật Thúy Vân trong Truyện Kiều: Vân xem trang trọng khác vời/Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang (nét ngài ở đây là lông mày cong vừa phải và rậm đều, thể hiện tướng người phụ nữ phần nữ tính đầy đặn, vượng phu ích tử, giàu có, sau này thì đa phần phụ nữ lại thích lối lông mày dài và thanh). Bộ tranh Tố nữ Hàng Trống cũng có niên đại thế kỷ 18, được Hồ Xuân Hương bình lại: Hỏi bao nhiêu tuổi hỡi cô mình/Chị cũng xinh mà em cũng xinh, các cô tố nữ đầu vấn khăn vành để tóc đuôi gà, chứng tỏ lối khăn vành và tóc đuôi gà ít nhất phổ biến trong thế kỷ 18. Bên ngoài khăn vành, khi ra đường phụ nữ sẽ trùm thêm một cái khăn vuông, gấp chéo thành cái mỏ quạ phía sau lưng.

(*): Tiếp tục phác thảo về kiểu tóc của người Việt

Phan Cẩm Thượng
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần