Tôi và một đám Pơ thi …

… Tháng ba Tây nguyên hoa pơ lang nở đỏ trời. Đó cũng là tháng người Jrai, Bah Nah vào mùa bỏ mả. Người chết sẽ được người sống tiến hành mọi nghi lễ để về với A tâu( làng ma )vĩnh viễn. Ở Tây nguyên đã nhiều năm nhưng chưa có một đám Pơ thi nào ấn tượng với tôi như ở buôn Ma Nhe – xã Đất Bằng ( huyện Krông Pa – Gia Lai ) này…

(Bài dự thi) - Ông Kpah Plem chết 23 tháng 5 năm ngoái, tính đến thời điểm bỏ mả là 10 tháng. Thời gian như thế không ngắn cũng không dài. Theo tục lệ của người Jrai, từ 6 tháng đến 1 năm người chết phải được bỏ mả. Nghi lễ, của nã chia xong xuôi, họ về tới làng ma thì người sống mới thật sự là vĩnh biệt..

Ông Plem chỉ có một con gái duy nhất là Rơ Châm Mlak. Tục lệ quy định con gái phải nuôi cha mẹ, bỡi vậy Mlak cũng là người phải chịu mọi phí tổn tang ma. Chị kể: hôm ông Plem chết, người đến dự đám ma đông lắm. Mlak phải giết con heo gần 1 tạ, đập một con bò cái to và đưa ra 20 ghè rượu cần - đấy là chưa kể các thứ họ hàng mang đến viếng nữa - mới đủ cho người đưa ma ăn uống suốt ba ngày đêm…

Đưa ma xong rồi, Mlak làm cái mả xi măng cho cha tốn hơn 3 triệu đồng ( ngày xưa chẳng ai làm thế ). Một người trong nhà ngày ngày phải trực đưa cơm ra mả gọi hồn ông Plem lên “ăn cơm”. “Nuôi mả” đến đúng một tháng thì Mlak làm lễ cúng mả. Lễ cúng phải đập một con bò lớn, một con heo 50kg và hàng chục ghè rượu. Chừng đó mới vừa đủ để họ hàng và đám thanh niên đến đánh chiêng, nhảy xoang bên mả ăn uống suốt ba ngày đêm…

Xong lễ cúng mả rồi nhưng người chết vẫn cứ phải được “thăm nuôi” tiếp tục. Tháng thứ hai: 2 ngày một lần đưa cơm. Tháng thứ ba: 3 ngày… cứ giảm theo tỉ lệ thuận như thế cho đến tháng bỏ mả. Hết mỗi tháng còn phải làm lễ cúng và mời họ hàng, khách khứa y như lần trước… Trong 10 tháng “nuôi mả”, nhà Mlak đã tốn hết 10 con bò, 10 con heo với hàng trăm ghè rượu. Thế nhưng đó chỉ mới là phần nghi lễ dạo đầu…

*

**

… Khá giả như nhà Mlak mà phải chuẩn bị bỏ mả trước 6 tháng. Lễ vật cúng gồm 2 con bò,9 con heo, 50 ghè rượu. và cũng bỡi có tiếng khá giả nên Mlak còn phải chịu thêm lễ đâm trâu. Con trâu đực lớn phải mua hết 8 triệu đồng. Ngày ngày, một người trong nhà được cắt riêng ra chăm sao cho thật béo, thật mượt. Trâu nhà giàu cũng phải kkác trâu nhà nghèo lúc bắt ra đâm…

Đúng 7 giờ, sau bài chiêng “rửa mặt”, lễ đâm trâu chính thức bắt đầu. Con trâu được dắt ra cột vào cọc trụ chôn giữa sân nhà mả. Một người có uy tín trong làng được giao nhiệm vụ đâm trâu. Bài chiêng “ăn trâu” vừa tấu lên, ông ta vừa cầm giáo vừa nhảy múa theo nhịp chiêng… Hết ba vòng, ngọn giáo trong tay ông lao vút ra găm vào nách con trâu với độ chính xác kinh ngạc. Con trâu khuỵu xuống. Đợi nó chết hẵn, một người già lấy dây cao su buộc mỏm lại rồi cắt nguyên chiếc đầu cùng với đuôi treo lên cột. Tiếp đến là số phận của hai con bò. Tuy nhiên chúng không phải đâm mà bị dùng vồ đập vào đầu cho chết. Cả 9 con heo cũng vậy. Sau đó chúng lần lượt được kéo đến đống lửa lớn để thui…

Lễ đâm trâu như vậy là đã xong. Lúc này mới khoảng 9 giờ sáng. Mlak bảo tôi: anh cứ về nhà nghỉ, khi nào nghe tấu “chiêng mời” thì ra… Tôi về uỷ ban xã làm một giấc. Tỉnh dậy nhìn đồng hồ thấy đã quá trưa. Chẳng biết đã có “chiêng mời” hay chưa nhưng áng giờ này chắc mọi người đã vào cuộc rồi, tôi vội vã đi ra nhà mả. Bữa tiệc hoá ra vẫn chưa chuẩn bị xong. Đội đầu bếp vẫn mải miết với công việc. Từng đống thịt to lù được lót lá để ngay trên mặt đất dưới cái nắng chói chang. Chẳng có thớt, những người đàn ông cứ ngồi bệt xuống đất ngửa lưỡi dao kẹp vào ngón chân cái mải miết cứa thịt. Được miếng nào họ cũng chẳng buồn rửa, cứ thế quẳng luôn vào nồi… Một người đàn ông không biết uống rượu khi nào say quá bò ra đất mà ngủ. Đầu ông ta gối ngay vào đống thải từ dạ dày của mấy con bò, rồi nhặng bay đen kịt mà cũng chẳng ai buồn đến nhắc ông ta…

Cho mãi đến 3h chiều, bữa tiệc bỏ mả mới chuẩn bị xong. Người ta bẻ lá cây nhãn rừng lót thành từng ô trên mặt đất rồi tải thức ăn ra. Các ghè rượu được đổ đầy nước xếp thành dãy. Năm trăm con người bắt đầu vào cuộc, ồn ào như ong vỡ tổ…Chẳng đũa chén gì, người ta cứ dùng tay mà bốc. Trời vẫn nắng như thiêu. Từng đàn ve gào trên cây thoảng thốt. Thỉnh thoảng một cơn gió quẩn lại lồng lên táp cả bụi vào bữa tiệc nhưng chẳng ai để ý. Bên cạnh tôi, một cậu thanh niên cũng đang dùng tay bốc thức ăn đựng trong chiếc chiêng để ngửa trên đùi. Thấy tôi mải nhìn, cậu ta bảo “Cứ ăn thí xác đi chứ, làm khách à ?” . Tôi cười nói lảng “Lấy chiêng đựng thức ăn, không kiêng sao ?” Cậu ta cười “Nó cũng phải ăn no mới kêu hay được chứ. Như con người thôi mà !”

***

Tôi thức dậy với cảm giác con người hoá lửa của mình dịu đi bỡi sự mát lành của một con suối nhỏ. Em gái trong vòng xoang ấn vào tay tôi trái bầu con đựng nước, nở nụ cười bẻn lẽn rồi chạy vụt đi. Tôi tu một hơi dài dòng nước mát lành thoang thoảng mùi bùn và lá cây mục và cố sức đứng lên…

Bình minh đã ló dạng trên ngọn cây rừng. Quanh đống lửa còn thoi thóp khói, những đàn ông, đàn bà và cả những đứa bé nằm lăn lóc. Một người đàn ông duy nhất chống tay ngồi dậy, đảo mắt nhìn quanh một hồi rồi khóc rống lên. Tiếng khóc của ông đã kéo tôi về thực tại - rằng tôi đang đứng trước chân trời của buổi bình minh…