Thư gửi robot citizen: Từ ảo tưởng đến ảo giác

Sophia thân mến! “Hôm nay mình sẽ review…” - Chỉ cần nghe vài từ ấy thôi, hẳn Sophia cũng đủ đủ biết sắp sửa được xem thể loại video gì. Với nhiều người dùng, chỉ cần nghe vài từ như vậy cũng đủ để họ quyết định “quẹt” lướt qua.

Sử dụng mạng xã hội có văn hóa và trách nhiệm

Mạng xã hội đang phát triển mạnh mẽ với hàng tỷ người sử dụng trên thế giới, trong đó giới trẻ Việt Nam là một trong những nhóm sử dụng mạng xã hội nhiều nhất, với hơn 70 triệu người dùng.

Với chỉ vỏn vẹn vài mươi giây, ngày nay người ta có thể review mọi thứ trên TikTok từ quán ăn, nhà hàng, khách sạn, đến review một ngày hẹn hò… với tất tần tật những sự riêng tư được chia sẻ cho đông đảo người dùng mạng xã hội. Và quái lạ thay, lại thu hút không ít lượt xem.

Vào thời mà lượt xem quyết định sự thành công. Các TikToker sở hữu lượt xem khủng dần chứng tỏ sự ảnh hưởng của họ, vượt ra khỏi môi trường ảo và tác động trực tiếp đến đời thực.

Hẳn Sophia còn nhớ, cách đây không lâu, trên mạng bùng nổ “cuộc chiến” giữa những TikToker xung quanh một quán chè lại thu hút sự quan tâm của cộng đồng mạng. Những TikToker được cộng đồng mạng phong tặng danh xưng “chiến thần”, quán ăn nào họ ghé qua cũng phải mướt mồ hôi vì không biết quán mình có sắp bị “tế” hay không.

Đành rằng trong thời buổi nở rộ các dịch vụ ăn uống, việc xuất hiện các kênh ẩm thực, giúp người dùng có một sự tham khảo trong chọn lựa, hoặc giúp thực khách biết về một quán ngon nhưng ít được chú ý. Nhưng các kênh này không bao giờ chỉ đơn giản dừng lại ở phê bình, nhận định. Lúc nào, họ cũng thêm vào một chút màu sắc giải trí, thậm chí gây sốc để thu hút lượt xem trong vô vàn các video cùng thể tài. Lượt xem càng nhiều, ảnh hưởng của họ càng lớn, tiếng nói của họ càng có sức nặng, đến mức khán giả quên rằng, thật ra họ cũng chẳng có mấy chuyên môn trong lĩnh vực họ đánh giá. Nhất là trong ẩm thực, vốn lệ thuộc vào sở thích cá nhân.

Sophia thân mến!

Trong tác phẩm Cái chết của giới chuyên gia (Lương Ngọc Phương Anh dịch, NXB Hồng Đức), Giáo sư Tom Nicols đã được ra nhận định còn nguyên tính thời sự: “Sự trộn lẫn giữa giải trí, tin tức, kiến thức chuyên môn và sự tham gia bình luận của mọi người là một mới hỗn độn không thật sự đem lại cho mọi người nhiều thông tin hơn, mà chỉ tạo ra ảo tưởng rằng họ nắm bắt được nhiều thông tin hơn”.

Ngày nay, nhiều thông tin hơn cũng chưa chắc giúp được gì cả. Như cuộc chiến giữa các TikToker và quán ăn. Dù bị chê bai thế nào, thực khách vẫn kéo đến quán ầm ầm để tự mình trải nghiệm xem thức ăn có… dở như lời đồn.

Nhưng có đông khách theo kiểu này thì chắc nhiều chủ quán không ham. Bằng chứng là có hình ảnh (không biết thật hay đùa) chủ quán nọ xin… miễn tiếp các TikToker. Đây là câu chuyện không phải chưa từng có tiền lệ.

Một số chủ quán ở Hàn Quốc đã cấm cửa các YouTuber chuyên review ẩm thực vì ảnh hưởng đến quán cũng như trải nghiệm ăn uống của các thực khách khác. Trong quá khứ, cũng ở Hàn Quốc, một quán ăn đã phải đóng cửa vì không chịu nổi sức ép dư luận sau khi một YouTuber đến quay ở đây và để lại những bình luận tiêu cực. YouTuber người Hàn này sau đó đã phải xin lỗi vì sự hiểu lầm của anh. Lời xin lỗi muộn màng chẳng cứu vãn được điều gì.

Thuở ban đầu khi TikTok mới xuất hiện với những video nhảy nhót theo nhạc mang tinh thần vui vẻ trẻ trung. Ngày nay, các video đã dần chuyển sang gợi dục, khoe thân (lộ liễu lẫn khéo léo), để thu hút người xem. Hay thậm chí đuổi theo những trào lưu từ dọa ma, đến nhảy ra đường chặn đầu xe tải đang chạy… Nguy hiểm hơn, khi công nghệ ngày càng phổ cập, có rất nhiều video được trẻ em thực hiện. Nhìn các em uốn éo, lắc đầu, lè lưỡi trước màn hình, người viết tự hỏi, những người sáng tạo ứng dụng này có bất kỳ sự hạn chế độ tuổi hay kiểm soát nội dung của các video này không?

• Sử dụng mạng xã hội có văn hóa và trách nhiệm

• Tạo thói quen tích cực trong việc ứng xử trên mạng xã hội

Bất chấp điều đó, người ta vẫn sản xuất các video để đăng TikTok mỗi ngày. Các TikTok không còn chỉ gói gọn phạm vi sinh hoạt của mình trên không gian ảo nữa. Có nhiều TikToker bắt đầu lấn sân vào showbiz, xuất hiện ở các chương trình giải trí, dự ra mắt phim, tham gia các sự kiện. Và không ít những TikToker đem vẹn nguyên sự lố lăng trên mạng xã hội ra ngoài đời thực, khiến không ít khán giả thấy phản cảm.

Các video trên TikTok đi từ sự vô hại đến vô nghĩa, từ ảo tưởng (quyền lực trên mạng) đến ảo giác (chạy theo những trào lưu nguy hiểm). Sắp tới sẽ là gì đây?

Tạm biệt Sophia, hẹn gặp thư sau!

An Kha