Tạo sức bật mới cho văn hóa - Bài cuối: Chuyển đổi số để phát triển bền vững

Chuyển đổi số được nhận định là một xu hướng tất yếu, yêu cầu cấp thiết, nhằm hỗ trợ văn hóa, thể thao, du lịch phát triển bền vững hơn trong bối cảnh mới.

Không nằm ngoài xu thế này, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã sớm bắt tay vào thực hiện chuyển đổi số đồng bộ từ chính sách đến hành động, coi đây là một trong những giải pháp đột phá chiến lược để xây dựng một Việt Nam hùng cường thịnh vượng.

* Xây dựng, phát triển văn hóa số

Chuyển đổi số là lĩnh vực được Đảng, Nhà nước, Chính phủ rất quan tâm. Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh yêu cầu cấp bách đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số. Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định thành lập Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số cho thấy, chuyển đổi số là một chủ trương cũng như yêu cầu cấp thiết trên mọi phương diện.

Để phục vụ phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng, Trưởng Ban Chỉ đạo chuyển đổi số của Bộ đã có nhiều chỉ đạo liên quan tới chuyển đổi số của ngành. Mới đây, Bộ trưởng đã ký ban hành Chương trình Chuyển đổi số của ngành đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 với mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện hoạt động quản lý, điều hành của Bộ và hướng tới nâng cao chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp; xây dựng, phát triển văn hóa số, góp phần hình thành thế hệ công dân số cho tương lai hướng tới kinh tế số và xã hội số.

Các nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa số của Bộ bước đầu phát huy hiệu quả. Nhiều chương trình chuyển đổi số đã được Chính phủ phê duyệt như: Chương trình số hóa Di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021-2030, Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, Đề án “Số hóa dữ liệu lễ hội tại Việt Nam” giai đoạn 2021-2025, Đề án “Trung tâm phát hành phim trực tuyến”... Đặc biệt, trong bối cảnh dịch COVID-19, các hoạt động văn hóa nghệ thuật có xu hướng chuyển dịch sang môi trường số. Nhiều chương trình biểu diễn nghệ thuật không khán giả được phổ biến rộng rãi thông qua các nền tảng trực tuyến, mạng xã hộ đạt hiệu quả cao.

Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Đạo Cương chia sẻ: Công cuộc chuyển đổi số được xác định là một trong ba giải pháp đột phá chiến lược để xây dựng một Việt Nam hùng cường thịnh vượng để đến năm 2045 kỷ niệm tròn 100 năm thành lập nước, đất nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao. Điều này đã được kết tinh trí tuệ của toàn Đảng, toàn dân ghi trong Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng.

Nắm bắt xu thế này, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành nhiều văn bản triển khai nhiệm vụ chuyển đổi số tại Bộ, bước đầu đã giành được nhiều kết quả tích cực. Trong đó, nhận thức và hành động về chuyển đổi số của người đứng đầu các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ có nhiều chuyển biến. Việc xây dựng, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách được quan tâm chỉ đạo đáp ứng kịp thời nhu cầu chuyển đổi số và xây dựng chính phủ số của Bộ. Hạ tầng số được tăng cường đầu tư, tập trung triển khai các nền tảng số dùng chung như nền tảng bảo tàng số, nền tảng số về quản trị và kinh doanh du lịch.

Bộ có ba dự án cốt lõi về chuyển đổi số, trong đó có hệ thống xây dựng nền tảng số theo trục dọc và xây dựng hạ tầng lưu giữ hệ thống máy chủ - được coi là “trái tim” về dữ liệu số của Bộ. Ngoài ra là các dự án về số hóa các di sản văn hóa và dự án chuyển đổi số trong ngành du lịch. Đất nước ta có một kho tàng di sản đồ sộ, các dữ liệu này sẽ dần được số hóa và trở thành tài sản để chúng ta dựa vào đó bảo tồn, duy trì và phát huy - Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương chia sẻ.

Việc chuyển đổi số của ngành Văn hóa là rất cần thiết để Việt Nam có thể nắm bắt cơ hội phát triển, thông qua chuyển đổi số, công nghệ số để cung cấp dịch vụ, trải nghiệm văn hóa, du lịch tốt hơn cho du khách trong nước cũng như nước ngoài.

Liên quan đến chuyển đối số ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Huy Dũng đề xuất, cần tập trung ưu tiên triển khai các nền tảng số dùng chung trong phạm vi toàn ngành, toàn quốc. Trong đó, ba nền tảng số quan trọng đã được Thủ tướng giao trong các chương trình, chiến lược quốc gia và trong kế hoạch năm 2022 của Uỷ ban Chuyển đổi số quốc gia gồm: Nền tảng số quản trị và kinh doanh du lịch, Nền tảng dữ liệu số du lịch và Nền tảng mô hình hóa đa chiều phục vụ phát triển bảo tàng số...

*Công chúng hiểu biết hơn về giá trị di sản

Theo bà Huỳnh Phương Lan, Viện Bảo tồn di tích, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch: Hiện nay, việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số, tăng cường ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ vào bảo tồn di tích là hết sức cần thiết. Đây sẽ là cầu nối  đưa các di tích đến gần hơn với cộng đồng, đóng góp tích cực vào quá trình bảo  tồn và phát huy giá trị văn hóa, đưa di sản văn hóa trở thành sản phẩm du lịch, phát triển kinh tế - xã hội.

Hiện nay, nước ta có hơn 4.000 di tích được xếp hạng Quốc gia và 9.000 di tích được xếp hạng cấp tỉnh, cùng với đó là trên 300 di sản văn hóa phi vật  thể cấp quốc gia. Nhiều di tích, đặc biệt là các di tích lớn đã ứng dụng tốt công nghệ kỹ thuật số trong hoạt động thuyết minh giới thiệu, quảng bá giá trị di sản, đem lại nhiều trải nghiệm mới mẻ cho người tham quan. Việc ứng dụng công nghệ trong việc giới thiệu di tích, tái hiện các sự kiện lịch sử là hướng đi đúng đắn, hiệu quả và giúp bảo tồn, phát huy giá  trị di sản, cũng như mang đến các hình thức du lịch mới.

Điều đáng mừng là nhiều địa phương đã bước đầu triển chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ số hóa 3D trong việc quản lý, khai  thác, quảng bá và phát huy giá trị di sản. Tiêu biểu như Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế triển khai app hướng dẫn tham quan "Di tích Huế"; công nghệ trải nghiệm thực tế ảo VR3D trong hoạt động tham quan tại Hoàng  Thành Thăng Long, số hóa các tài liệu Hán Nôm các văn bản, tư liệu Hán  Nôm sưu tầm tại các di tích. Đây là thành tựu bước đầu, tạo cơ sở cho việc chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tồn di tích.

Bà Huỳnh Phương Lan chia sẻ, trên thế giới, công nghệ thực tế ảo đã được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực bảo tồn di tích, đặc biệt trong việc tái hiện, phục dựng các di tích, thắng  cảnh đến nay không còn quá mới mẻ. Hầu hết các di tích lớn như: Đấu trường La Mã, lăng tẩm Ai Cập cổ đại, cố đô Nara (Nhật Bản), Đại Minh cung (Trung Quốc), đền Ananda Ok Kyaung (Bagan, Myanmar), cung điện Al Azem Palace (Damascus, Syria), thành phố cổ Chichen Itza (Mexico)... đều đã ứng dụng công nghệ này. Gần đây, việc nghiên cứu xây dựng mô hình phục dựng điện Kính Thiên (Hoàng thành Thăng Long) phục vụ công tác phục dựng cũng thu hút đông đảo người quan tâm.

Viện Bảo tồn di tích đã thực hiện số hóa di tích, trong đó tập trung vào việc số hóa các dữ liệu liên quan tới di tích và công tác bảo tồn di tích, số hóa 2D và 3D đối với một số di tích tiêu biểu. Hệ thống cơ sở dữ liệu này đã được công bố trên website Ngân hàng dữ liệu số về di tích và công tác bảo tồn di tích, với dữ liệu của 4.000 di tích, thu hút đông đảo người tham gia truy cập.

Du lịch cũng là lĩnh vực chuyển đổi số mạnh mẽ. Một hệ sinh thái chuyển đổi số thống nhất, đồng bộ trong toàn ngành đang từng bước được hình thành trên cơ sở các nền tảng số cốt lõi của Tổng cục Du lịch. Nổi bật là: hệ thống cơ sở dữ liệu Du lịch Việt Nam; nền tảng Quản trị và kinh doanh du lịch; nền tảng đa dịch vụ Du lịch Việt Nam - Vietnam Travel; Thẻ Việt - Thẻ du lịch thông minh và nhiều sản phẩm công nghệ khác hỗ trợ công tác quản lý và kinh doanh du lịch.

Ông Hoàng Quốc Hòa, Phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Thông tin, Tổng cục Du lịch cho biết, việc hình thành hệ sinh thái đồng bộ sẽ giúp khắc phục tình trạng manh mún, tiết kiệm nguồn lực, tạo sức mạnh tổng thể, tăng cường tính liên kết trong ngành du lịch.

Trong đó, nền tảng Quản trị và kinh doanh du lịch đã được Bộ Thông tin và Truyền thông công bố là một trong 35 nền tảng số quốc gia cần ưu tiên phát triển. Nền tảng đa dịch vụ Du lịch Việt Nam - Vietnam Travel là ứng dụng cốt lõi tích hợp nhiều tiện ích hỗ trợ khách du lịch trong suốt hành trình du lịch. Đặc biệt là tính năng hỗ trợ du khách phản ánh về chất lượng dịch vụ - một nội dung trong chương trình hợp tác giữa Tổng cục Du lịch và Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công thương) nhằm đảm bảo quyền lợi của du khách.

Thẻ Việt - Thẻ du lịch thông minh là sản phẩm hợp tác giữa Tổng cục Du lịch với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương), hỗ trợ du khách thực hiện các giao dịch, thanh toán không dùng tiền mặt trong hoạt động du lịch - một xu hướng phổ biến và cũng là chủ trương chung của Chính phủ...

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho rằng, cần tôn trọng nguyên tắc phát triển bền vững khi bảo tồn và phát huy các giá trị di sản trong phát triển du lịch, trong đó, ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số cần được xem là một giải pháp đột phá; qua đó sẽ giúp hình thành nguồn dữ liệu lớn rất để phục vụ công tác quản lý cũng như xúc tiến, quảng bá du lịch Việt Nam.

Qua thực tiễn có thể thấy, việc hoàn thiện thể chế, chính sách văn hóa Việt Nam với những đặc trưng dân tộc và khoa học, cùng chiến lược phát triển văn hóa phù hợp, ứng dụng công nghệ số sẽ góp phần giúp văn hóa đạt được nhiều thành tựu. Quan trọng hơn cả là văn hóa sẽ thực sự trở thành nguồn lực nội sinh quan trọng - “sức mạnh mềm” trong quá trình phát triển bền vững ở Việt Nam.