Phim ngắn có phải là điện ảnh? (Bài 1)

(TT&VH Cuối tuần) - Thuở khai sinh, điện ảnh chính là phim ngắn. Những thước phim đầu tiên được anh em nhà Lumière chiếu cho một nhóm người xem thử nghiệm đầu tiên vào ngày 22/3/1895 chỉ dài 1 phút. Buổi chiếu thứ hai vào ngày 10/6/1895 đã gồm 8 phim ngắn. Và tại buổi chiếu công cộng bán vé đầu tiên cho khán giả tại một quán cà phê ở Paris vào ngày 28/12/1895, vốn liếng của họ đã tăng lên 10 phim, với tổng thời lượng gần 20 phút.

Khởi đầu của những tên tuổi

Trong suốt chiều dài hơn một thế kỷ từ đó đến nay, phim ngắn luôn có chỗ đứng riêng biệt và vững chãi trong điện ảnh và hầu như chưa một nhà làm phim nổi danh nào, dù Việt Nam hay quốc tế, lại chưa từng thử sức với phim ngắn. Một lý do đơn giản là phần lớn họ xuất thân từ trường điện ảnh, nơi phim ngắn luôn là bài tập bắt buộc. Tuy nhiên, cũng có những người làm phim ngắn ngay từ khi còn là thiếu niên như đạo diễn Mỹ Tim Burton hay đạo diễn Pháp Francois Ozon. Còn đạo diễn Đài Loan Hầu Hiếu Hiền đã hoàn thành Three Times - bộ phim tranh giải LHP Cannes 2005 bằng chùm 3 bộ phim ngắn với câu chuyện ở ba thời kỳ cách nhau rất xa với cùng một cặp diễn viên là Thư Kỳ và Trương Chấn. Các LHP quan trọng nhất của thế giới như Cannes, Berlin và Venice đều có phần tranh tài dành riêng cho phim ngắn. Trần Anh Hùng đến Cannes tranh giải lần đầu tiên với bộ phim ngắn tốt nghiệp Người thiếu phụ Nam Xương ở mục Tuần lễ phê bình năm 1989. Còn Cường Ngô đang mong muốn giới thiệu Ngọc Viễn Đông - một chùm 7 phim ngắn về phụ nữ Việt ra quốc tế trong thời gian sắp tới.

Cảnh trong phim ngắn Three Times của đạo diễn Hầu Hiếu Hiền,
bộ phim đã tham gia LHP Cannes 2005

Vì sao phim ngắn hấp dẫn?

Đặc điểm quan trọng phân biệt phim ngắn với phim truyện, ngoài về độ dài, chính là ở sự tự do về phong cách thể hiện. Trái với phim truyện đã bị ràng buộc vào chữ “truyện” ngay ở cái tên, phim ngắn không bị bó buộc vào một đường dây cốt truyện cụ thể thường thấy ở phim truyện. Nhà làm phim ngắn có quyền thử nghiệm mọi cách kể khác nhau, ranh giới giữa các thể loại hoàn toàn có thể được xóa nhòa. Một bộ phim với phần nhạc là một bài hát từ đầu đến cuối dễ bị nhầm lẫn là một clip ca nhạc, nhưng thực ra hoàn toàn có thể được coi là một phim ngắn. Phim ngắn cho phép nhà làm phim được giấu đi nhiều chi tiết, mà ở phim dài thường bắt buộc phải có để cốt truyện được liền mạch. Về hình ảnh, phim ngắn chấp nhận những cách biểu đạt sáng tạo nhất, riêng biệt nhất. Tính thử nghiệm của phim ngắn được đánh giá rất cao, và chính điều này góp phần tạo nên sức hấp dẫn của phim ngắn.

Khi được hỏi về định nghĩa phim ngắn, cô Maike Mia Höhne - Giám đốc phụ trách phim ngắn của LHP Berlin cho biết: “Phim ngắn là tất cả những gì phim dài không thể”. Phát ngôn này mang tính chất biểu tượng cao. Một mặt, nó cho chúng ta biết sự khác biệt của phim ngắn, mặt khác, nó cho thấy sự bao la của phim ngắn. Sự đa dạng này cũng chính là nền tảng quan trọng tạo nên sức hấp dẫn của phim ngắn.

Tại sao phải dài, nếu như ngắn là đủ?

The Tree Of Life (Cây đời) của đạo diễn gạo cội Terrence Malick, nếu nhìn nhận một cách thuần túy điện ảnh, được làm theo phong cách phim ngắn: tính thử nghiệm rất cao về cách kể chuyện, về hình ảnh, về cách sử dụng âm nhạc. Tuy nhiên Malick đã kéo dài bộ phim đến 138 phút (!). Sự đặc biệt này có thể được đánh giá là dũng cảm, cũng có thể được coi là một sự lê thê không cần thiết, bởi những ý nghĩa và cảm xúc từ bộ phim có thể được cô đọng lại trong một vài cảnh đặc trưng làm nên sức sống của chính nó. Bạn hãy thử tưởng tượng bộ phim có thể sẽ là một tác phẩm tuyệt vời ra sao nếu như được rút gọn lại còn dưới 15 phút? Tất nhiên đây chỉ là một cách thậm xưng để hiện thực hóa vấn đề, còn Malick chắc chắn có lý do riêng của ông khi quyết định về độ dài bộ phim của mình.

Quy ước về độ dài của phim ngắn là 60 phút trở xuống. Quy định của LHP Cannes về độ dài cho phim ngắn tham gia tranh giải: tối đa là 15 phút, với LHP Berlin và LHP Venice (hạng mục Orizzonti) là 30 phút.

Ông Dov Simens - người Mỹ dạy làm phim nổi tiếng mới đến Việt Nam hồi cuối tháng 7 vừa qua thường nhắc đi nhắc lại trong mọi bài giảng của mình rằng: “Đừng làm phim ngắn, vì nó không bán được, hãy chỉ làm phim dài 90 phút thôi!”. Thế nhưng, ngay tại www.webfilmschool.com nơi ông đặt trụ sở thường trực trực tuyến của mình, ông lại giảng bài bằng những đoạn clip từ 15 giây đến 5 phút (!). Trong khoảng thời gian ngắn đó, ông đều có thể truyền tải được thông điệp về một vấn đề muốn nói trong bài giảng một cách sáng sủa, dễ hiểu. Thực chất, ông đã làm các phim ngắn và rõ ràng là chúng... bán chạy. Và ông đã không giảng giải lề mề trong một video dài 90 phút.

Như ta biết, khởi thủy của điện ảnh bán vé chính là một chùm phim ngắn, và sự phát triển của kỹ thuật số càng làm thay đổi nhanh chóng thói quen thưởng thức nghệ thuật, trong đó có việc xem phim. Việc điện ảnh có thể phát triển tới mức phim ngắn sẽ chiếm ưu thế trong tương lai là một điều không hão huyền.

Bài 2: Câu chuyện nhỏ của tôi

Mạnh Cường Vũ (*)

(*) Vũ Mạnh Cường hay Marcus Mạnh Cường Vũ hiện là nhà kinh tế học, tư vấn về lĩnh vực phát triển bền vững tại CHLB Đức. Anh là một trong những người đồng sáng lập trang web điện ảnh Yxine và là Giám đốc Tiệc phim ngắn YxineFF, một LH Phim ngắn trực tuyến cho những người làm phim ngắn gốc Việt toàn cầu.