Phạm Đăng Trí & bức họa 70 cây vàng!

04/06/2009 13:54 GMT+7 | Văn hoá

(TT&VH) - Hôm qua (3/6) là kỷ niệm 12 năm ngày mất (3/6/1987 - 3/6/2009) của họa sĩ Phạm Đăng Trí, một trong những gương mặt đặc biệt của hội họa Thừa Thiên - Huế thời kỳ đầu. Ông là một bậc thầy về tranh lụa và giấy dó, nhưng rất ít được đề cập về sau này, do đa phần tác phẩm không lưu hành ngoài thị trường, và do cả cách ông quan niệm về công việc nghệ thuật. Trong bài này, chúng tôi thử phác họa đôi nét về chân dung của một họa sĩ lặng lẽ, và cả tác phẩm Trận sông Hát giá 70 cây vàng, nhưng ông không bán.

Lặng lẽ và nghiêm cẩn

Họa sĩ Phạm Đăng Trí
Trong loạt bài về Bảo quản tác phẩm nghệ thuật in hồi tháng 3/2009 trên TT&VH, chúng tôi đã có đề cập đến trường hợp Phạm Đăng Trí như là một đại diện tiêu biểu về sự am hiểu chất liệu và sự nghiêm cẩn trong sáng tác.

Ông sinh năm 1921 tại Huế, nguyên quán Gò Công. Theo gia phả, ông sinh ngày 24/8/1920, nhưng theo giấy tờ thì ghi ngày 16/9/1921. Ông từng là sinh viên trường Mỹ thuật Đông Dương Hà Nội (1937-1942). Từ 1945 đến khi qua đời, ông lần lượt là giáo viên, giảng viên hội họa của các trường trung học, rồi Cao đẳng Mỹ thuật Huế.

Suốt cuộc đời gần như ông sống và làm việc tại Thừa Thiên - Huế, với “lớp áo” là một thầy giáo chuẩn mực, hiền hậu. Vợ ông là bà Huỳnh Thị Sanh (sinh 1928), hiện sống với con trai Phạm Đăng Nhật tại Huế, ở số 53 Phan Đăng Lưu. Ông có 3 người con, con trai đầu là Phạm Đăng Phổ đã mất; kế đến là Phạm Đăng Nhật, một bác sĩ giải phẫu thẩm mỹ; kế nữa là Phạm Đăng Diệu, hiện dạy tại Đại học Phạm Ngọc Thạch (TP.HCM), bác sĩ và tác giả của nhiều cuốn sách về giải phẫu học.

Theo như anh Phạm Đăng Nhật thì cha mình vẽ tranh thường xuyên, nhưng rất kỹ lưỡng, bức nào không ưng ý thì hủy ngay, chứ không cốt giữ lại để kể số lượng. Thường với một bức tranh lụa hay giấy dó khổ trên 1 mét, ông mất khoảng 3-6 tháng cho việc xử lý chất liệu và vẽ. Suốt cuộc đời ông vẽ khoảng 100 bức tranh, hủy bỏ khoảng 20 bức, giữ lại khoảng 80 bức. Năm 1968, khi đang triển lãm tại tư gia, thì bị ném bom, sập 1/2 nhà phía trước và phòng khách, mất đi mấy chục bức tranh. Hiện tại tư gia chỉ còn lại khoảng 40 bức, 8 sơn dầu, còn lại là lụa và giấy dó, khổ lớn trên 1m2 chiếm khoảng 1/2, phần còn lại khổ nhỏ hơn.

Các học trò kể lại rằng, Phạm Đăng Trí quan niệm vẽ là để cho mình, chứ không phải vẽ vì cái danh, cái lợi. Chính vì thế, ông tuyệt đối không bán tranh, con cái sau này cũng cố gắng gìn giữ. Theo anh Nhật thì chỉ có khoảng 2-3 bức hiện lưu hành ở thị trường châu Âu, 1 bức do một bảo tàng mượn đi triển lãm bên Bungary thời bao cấp, sau đó bán luôn, cầm về đưa cho gia đình 20 đồng bạc. Còn 1-2 bức kia là do khi còn sống ông Trí tặng bạn bè, sau ngày ông mất, tranh được giá nên họ bán ra. 

Trận sông Hát 70 cây vàng!

Phạm Đăng Trí nổi tiếng nhất với tác phẩm Người suối bạc (54x100cm, giấy dó, 1945), vẽ một thiếu nữ đẹp đang bị bệnh sắp chết, nhưng người xem có cảm giác như thiếu nữ đang nằm ngủ, một giấc ngủ bình yên và thiên thu.


Tác phẩm Người suối bạc, 54x100 cm, giấy dó, 1945 

Anh Nhật nói rằng sở dĩ gia đình hạn chế việc phổ biến tranh, ngay cả ảnh chụp là vì ngại chuyện tranh giả. Có vài lần trước đây, khi đọc báo, anh thấy in hình tác phẩm của cha mình, nhưng lại đề tên một họa sĩ khác. Anh nói rằng, cha tôi vẽ tranh là vì hội họa, chứ không phải vì lấy tiếng, lấy tiền… nên ai biết thì mời đến nhà xem. Hiện nay, nhà ông Trí thường tiếp khách vãng lai đến xem tranh.

Lúc Phạm Đăng Trí mới mất, nhiều nhà sưu tập đã tìm đến nhà xin mua, nhưng gia đình đã không bán bất cứ bức nào, ngay cả vài nhà sưu tập lớn người Nhật, vốn đã theo sự nghiệp của ông Trí từ mấy chục năm trước. Chính tác phẩm Trận sông Hát (79x64cm, lụa, 1975) vẽ cảnh Hai Bà Trưng cỡi voi giết giặc, sau 1975, một nhà sưu tập người Nhật đã năm bảy lần tìm đến nhà đề nghị mua, và giá ra cao nhất là 70 cây vàng, nhưng ông Trí không bán. Theo thị trường lúc đó, tại Huế, 1 cây vàng đã mua được nhà. Ông Trí chỉ đồng ý cho nhà sưu tập này chụp hình ông với bức tranh, rồi thu âm cả cuộc trò chuyện, phỏng vấn giữa 2 người.


Tác phẩm Trận sông Hát, 79x64cm, lụa, 1975 

Theo trí nhớ của nhiều thế hệ học sinh sau 1975, Trận sông Hát được in vào SGK lịch sử cấp 1 (!?). Rất tiếc, người viết chưa tìm lại được quyển sách cũ đó để có thể trả lời chính xác. Từ hồi ông Trí mất, gia đình đã 2 lần làm triển lãm kỷ niệm, 1 lần tại tư gia và 1 lần ở Bảo tàng Hồ Chí Minh tại Huế (từ ngày 2 đến 12/6/2006). Nhìn những tác phẩm được bảo quản tốt đến mức hoàn hảo, tôi tâm sự với anh Nhật rằng đây là gia sản lớn, tôi hỏi anh nghĩ sao. Anh Nhật nói rằng gia đình không quan tâm về điều đó, mà chỉ xem đây là những tác phẩm kỷ niệm riêng tư, chỉ biết trân trọng.

Văn Bảy

Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm