Nơi tận cùng sáng tối

04/05/2009 10:49 GMT+7 | Một chuyến đi

(Bài dự thi) - “U Minh bốn bề là tràm. Chẳng biết tháng nào nở hoa...” lời của một bài hát cứ vang vang trong tôi. Cái cảm giác ấy dường như ẩn chứa một niềm thương cảm sâu xa từ trong tiềm thức. Đối với tôi khi ấy, cái tên U Minh là một danh từ xa xôi lắm. “U” có nghĩa là tối, “Minh” có nghĩa là sáng. U Minh nghĩa là nơi tận cùng của sáng tối.

Những câu thơ nêu lên đặc điểm của miền đất cực Nam của Tổ quốc khiến những ai tâm hồn nhạy cảm và giàu tưởng tượng sẽ cảm thấy hơi rùng mình trước hình ảnh:

“Muỗi kêu như sáo thổi
Đỉa lội như bánh canh”

Và rồi liên hệ với những câu chuyện của bác Ba Phi như: “Thịt lưỡi nai” kể về việc bác Ba gài những nan tre mỏng vào giữa bụi lúa, để dễ dàng lấy đi ngọt sớt lưỡi của những chú nai vào ăn lúa mà không hay lưỡi của mình đã không còn! Hay truyện “Muỗi đeo sập mùng” với lời kể hấp dẫn, lôi cuốn say mê người nghe, khiến cho những ai không để ý cứ ngỡ là có loại muỗi to tướng để cho bác Ba dùng chế biến thức ăn giống như món: Gà xé phay.

Những ngày còn thơ tôi đã rất say mê truyện của bác Ba Phi. Truyện của bác là truyện tiếu lâm mang đậm chất nông thôn Nam bộ và phản ánh phần nào đời sống của người dân ở miệt rừng U Minh. Cho đến sau này tôi mới thấu hiểu rằng đằng sau những câu chuyện cười đó trước là để giúp mọi người thư giản sau một ngày lao động mệt nhọc. Bên cạnh đó nó còn phản ánh tinh thần lạc quan của con người phải đương đầu với thiên nhiên khắc nghiệt, với ruộng đất cỗi cằn: “đồng chua nước mặn”, với muỗi mòng, đĩa vắt, với cái nóng nung người, với cái rít rít mằn mặn của gió biển và...với tất cả những thiếu thốn về vật chất mà một vùng cách xa thị xã trên năm mươi kilômét phải chịu đựng.

Nghe nói nếu muốn đi chợ, người dân ở U Minh khi ấy phải thức từ khoảng hai, ba giờ sáng để đợi tàu đò. Nếu không thì sẽ lỡ một chuyến đò duy nhất trong ngày khởi hành vào lúc sáu giờ sáng và kết, thúc chuyến hành trình cũng vào lúc sáu giờ...nhưng là sáu giờ tối. Có những gia đình hoàn cảnh đơn chiếc, thường đi chợ một lần trong năm bằng xuồng máy của mình để tiện trong việc mua sắm những vật dụng cần thiết, mà không bị lệ thuộc vào thời gian chờ đợi tàu đò. Mặc dù khi về đến nhà có thể mười một, mười hai giờ khuya. Tất nhiên là những thức ăn dự trữ và vật dụng đó sẽ được sử dụng thật tằn tiện, thật kỹ lưỡng để dùng được lâu cho đến khi có dịp đi phiên chợ sau.

Thường thì họ chỉ mua sắm những thứ thật sự cần thiết, còn lại thì họ đều tự sản xuất để dùng như: chổi, chiếu, thúng, rỗ... quần áo cũng tự may mặc...Thức ăn hàng ngày chủ yếu là tự cung tự cầu như: rau củ thì tự trồng trọt cùng với những loại rau vườn có thể ăn được. Con cua, con ốc, tôm cá thì có sẵn ở trong ao hồ hoặc đặt vó, giăng câu...Những khi nạo tát mương thì khỏi phải nói: mớ thì bán, mớ thì rộng lại, con nhỏ thì thả xuống ao nuôi và còn mớ vụn vằn thì để làm mắm dự trữ ăn lâu dài. Có thể nói người dân ở đây sống nhờ “chim trời cá nước”.

Tôi không ngờ cái miền đất mà tôi từng ái ngại mỗi khi nghe ai nhắc đến tên lại trở thành quê hương thứ hai của tôi-chồng tôi quê ở nơi tận cùng của sáng tối đó! Tôi có dịp tận mắt ngắm dòng sông Trẹm mà tôi từng được đọc qua tiểu thuyết “Bên dòng sông Trẹm”. Tôi đã thấy được những bụi năng ngập trong nước với một lớp váng màu vàng của phèn gờn gợn nổi trên mặt dọc hai bên đường. Tôi đã biết được cái vị lờ lợ ở những dòng sông có sự giao thoa giữa hai luồng nước: nước sông và nước biển...

Thấu hiểu thế nào là sự vất vả thiếu thốn, ba mẹ chồng tạo điều kiện cho chúng tôi sinh sống ở Cần Thơ. Cứ mỗi năm một lần vào dịp tết Nguyên Đán là lúc gia đình chồng tôi tụ họp đông đủ nhất. Việc mà chúng tôi phải thực hiện đầu tiên là qua thăm ông nội và thắp nén hương trên bàn thờ liệt sỹ. Nội có hai người con hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ. Ông nội đã ngoài chín mươi tuổi, da trổ đồi mồi, dáng người nhỏ thó nhưng lại lanh lẹ và thân hình săn chắc, mặn mòi như cây vẹt, cây đước được ngâm nước lâu năm.

Mỗi lần nghe nhắc đến hai tiếng “về quê” là lòng tôi lại nao nao không sao tả xiết! Một cảm giác thương thương cái vùng đất khô cằn và hoang vu ấy. Suốt một quảng đường gần năm mươi cây số từ thành phố Cà Mau vào huyện U Minh, dọc hai bên toàn là những cây đước, cây vẹt. Và sâu vào bên trong là bạt ngàn màu xanh của rừng tràm. Cứ mỗi lần nhìn thấy cảnh ấy, tôi lại lẩm nhẩm câu hát “U Minh bốn bề là tràm. Chẳng biết tháng nào nở hoa...”

Có thể nói rằng: không có nơi nào nhiều tràm bằng rừng U Minh. Chính vì thế mà mật ong ở nơi đây rất ngọt, thơm ngon và chất lượng, nhất là trong việc bào chế thuốc. Và cũng có thể nói rằng không có nơi nào thân thiện và tình cảm bằng con người ở vùng đất nơi này! Không nơi nào tình lang nghĩa xóm lại thể hiện rõ rệt cho bằng nơi đây. Bởi lẻ mọi người phải nương tựa nhau mà sống. Họ cùng kề vai sát cánh bên nhau mỗi khi hoàng hôn xuống trên bãi biển, đau đáu dõi mắt về phía khơi xa chờ đón những người thân trên những chiếc thuyền đánh cá trở về. Và đã từng đau nỗi đau chung khi cơn bão số 5 mang những người thân đi xa...xa mãi không về ...

Mỗi khi chúng tôi về U Minh thì bà con quê chồng đều dành cho chúng tôi tất cả những thứ có thể gọi là tốt đẹp nhất: từ những con cá, mớ rau tươi, nãi chuối, mớ cá khô...Và mỗi khi chuẩn bị khăn gói đi về là lúc nào ông nội cũng căn dặn: “Mấy đứa đem theo một mớ chuối khô lên đó đặng cho bạn bè ăn lấy thảo. Ở thành phố cái gì cũng có, ba cái thứ này không ai rảnh để mà làm đâu!”. Ông nội hay nhắc đến cái món chuối phơi khô được tước nhẹ một lớp võ bên ngoài, còn một lớp mỏng để đảm bảo vệ sinh, đem đập hơi dẹp cho mau khô là sản phẩm do ông lọ dọ tự làm một mình để thưởng thức với bình “trà quạu” và cái chính là để dành cho con cháu.

Cho dù có phải mang đồ đạc đùm đề cỡ nào đi chăng nữa thì anh chị em chúng tôi đứa nào cũng phải nhận cho được món quà bình dị của nội, để rồi sau đó chưa ăn nhưng cũng cảm nhận được vị ngọt của chuối... và khi đi khỏi rồi mà như còn cảm thấy được sự quan tâm ấm áp của người thân, của bà con ở nơi “tận cùng của sáng tối”; như thấy được đôi mắt kèm nhèm của nội đang nhướng dõi theo.

Tết rồi tôi không có dịp về quê nơi có rừng tràm bạt ngàn xanh thẳm. Không có dịp biếu cho nội hộp bánh ngọt để nội nhâm nhi với bình trà quạu...Vẫn dòng sông Trẹm êm ả, hiền hòa, nước lợ, vẫn cái rít rít của gió biển, vẫn cái ấm áp thân tình của bà con nơi đây...khi tôi muộn màng về quê. Tất cả vẫn như xưa, duy chỉ thiếu đi những trái chuối khô do chính tay nội ép. Mùa đông vừa qua, nội tôi-một người đã từng chiến thắng thiên nhiên khắc nghiệt, từng vật lộn với biển cả nhưng không vượt qua được tuổi già và bệnh tật.

Câu hát vẫn vang vang trong tôi “U Minh bốn bề là tràm. Chẳng biết tháng nào nở hoa...” cho dù tôi không trên đường về U Minh như những lần trước. Tuy vậy, tôi vẫn như cảm nhận được ánh mắt của nội đang kèm nhèm dõi theo tôi, cái nhìn mà tôi chỉ cảm nhận được của những người ở cái vùng “nơi tận cùng của sáng tối”...

Thới Lai, ngày 20 tháng 4 năm 2009
 
Phạm Thị Thúy Kiều

Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm