Khi âm nhạc đóng dấu "X" (Bài 1)

(TT&VH Cuối tuần) - 6 năm ngồi ghế Hội đồng nghệ thuật chương trình Bài hát Việt (BHV), một tên tuổi của nền ca khúc Việt Nam đương đại, người có nhiều gắn bó với những người sáng tác trẻ, nhạc sĩ Dương Thụ nói gì về làn sóng nữ trong các tác giả ca khúc Việt Nam hiện nay.

* Trước đêm trao giải BHV, nhiều ý kiến cho rằng năm 2010 BHV không có ca khúc nổi bật như những năm trước. Nhưng cuối cùng, Việt Nam của nữ tác giả Mai Khôi đã “nổi bật” để trở thành Bài hát của năm. Cá nhân ông đánh giá về bài hát này và sự nổi bật của nó như thế nào? Nói cách khác, lý do nào khiến ông bỏ phiếu cho Việt Nam trở thành Bài hát của năm 2010?

- Trong hoàn cảnh xã hội có nhiều vấn đề như hiện tại: Tiền đồng mất giá, kinh tế gặp rất nhiều khó khăn, văn hóa xuống cấp nghiêm trọng, thì sự trong sáng và niềm tin sẽ là vô giá. Việt Nam là một tín hiệu vui cho những ai còn hy vọng và đặt niềm tin vào giới trẻ. Một bản nhạc pop rất trong sáng, dễ thương, có khả năng trở thành một bài “hit” giống như Hello Việt Nam mà cô Quỳnh Anh đã làm được. Việt Nam của Mai Khôi là một điểm son trong tình hình sáng tác âm nhạc ở khu vực âm nhạc đại chúng, một khu vực đang có rất nhiều vấn đề khiến chúng ta đau đầu và vô cùng thất vọng. Giá trị của một bản nhạc pop không đơn thuần nằm ở khía cạnh chuyện môn mà còn ở vấn đề nó đặt ra được thể hiện bằng những cảm xúc âm nhạc chân thành mới mẻ. Chúng ta đã hát về đất nước mình với những cảm xúc nghiêm trang, oai hùng hoặc bi hùng nhưng đôi khi những cái đó chỉ là sự lặp lại của một thứ công thức theo kiểu tuyên truyền không còn hấp dẫn. Việt Nam là đấu tranh, là chiến tranh, là máu lửa, là quật cường nhưng Việt Nam còn là thân thiện, dễ thương nữa chứ. Đó là một vẻ đẹp có thật mà chúng ta có thể đang đánh mất trong con mắt bạn bè quốc tế. Tôi không phải là một người thờ ơ với giới trẻ, với thời cuộc, với đất nước mình nên khi nghe demo bài này lúc chấm điểm và xem Mai Khôi hát trong đêm chung kết tôi thật sự cảm động.

* Sự lên ngôi của Việt Nam có khác gì so với chiến thắng của Đồng hồ treo tường (2009), Chênh vênh (2008), Con cò (2007), Chuông gió (2006) và À í a (2005)?

- Khác. Đồng hồ treo tường là một bản nhạc pop của một tay chuyên nghiệp. Viết đơn giản, chặt chẽ và thông điệp của bài này có tính triết học nhưng thật dễ nghe và dễ hiểu. Đó là âm nhạc của lớp trẻ có học. Chênh vênh thì có cái vẻ của hát thơ và người viết bài này có lẽ là một thi sĩ hơn là một nhạc sĩ. Con cò là của hiếm trong những sáng tác theo khuynh hướng dân gian đương đại. Nó vừa có cái thâm trầm lại vừa bay bổng, sản phẩm của một nhạc sĩ nghiêm túc và tài năng. Chuông gió là sự bùng nổ của nhạc thời trang và của chính tác giả, một nhạc sĩ nổi tiếng trên thị trường âm nhạc đã kiên nhẫn trên con đường đi tìm kiếm bản thân mình; một bài dance không dành cho vũ trường mà dành cho người nghe để tận hưởng những khoái cảm nghệ thuật mà phong cách âm nhạc này mang lại. À í a, một ca khúc trữ tình rất nặng lòng với những mất và được của làng quê nơi mình sinh ra. Cảm xúc âm nhạc mà nó mang lại bộc lộ cái tầm của một tác giả chuyên nghiệp.

* Đây là năm thứ hai (trong 6 năm tổ chức), vị trí quán quân của BHV thuộc về nữ tác giả, đồng thời cũng là năm các tác giả nữ góp mặt trong đêm chung kết năm đông đảo nhất, chiếm lĩnh những giải thưởng quan trọng nhất. Từ góc độ người sáng tác bài hát, ấn tượng của ông về các tác giả nữ (sáng tác ca khúc) như thế nào? Ông có thể nói rõ điều này với từng tác giả cụ thể?

- Nước ta trước đây sáng tác của nữ rất hiếm. Người nổi tiếng là nữ chỉ có Nguyễn Thị Nhung (giao hưởng thính phòng), Trương Tuyết Mai (ca khúc). Nhưng 6 năm tham gia Hội đồng thẩm định BHV tôi được nghe sáng tác của người viết là nữ thì không ít như thế. Và tỷ lệ những người nữ mà tôi thấy họ là tác giả và có thể trở thành tác giả gần ngang ngửa với những người viết nam giới trong lĩnh vực ca khúc. Xin kể ra đây những cái tên nổi bật trong BHV: Giáng Son, Trịnh Minh Hiền, Sa Huỳnh, Lưu Thiên Hương, Tinna Tình, Mai Khôi, Lê Cát Trọng Lý. Ngoài ra còn Jazzy Dạ Lam, Bảo Lan, Lê Yến Hoa, Nguyễn Minh Phương...

Tất cả, họ đều đã đoạt được những giải thưởng quan trọng của BHV, từ giải cao nhất là Bài hát của năm đến giải riêng cho các phong cách pop-rock, dân gian đương đại, và khuynh hướng thính phòng đương đại cùng các giải thưởng năm về Thể nghiệm sáng tạo, Nhạc sĩ triển vọng, Nhạc sĩ ấn tượng. Chưa kể họ đoạt được rất nhiều giải thưởng Bài hát của tháng, Bài hát của quý.

Giáng Son, tác giả nữ tiêu biểu cho thế hệ của mình, đằm thắm và nữ tính, giai điệu đẹp, nghe Việt Nam nhưng ít lệ thuộc vào dân ca vì thế trẻ trung và đương đại. Trịnh Minh Hiền khá độc đáo và cá tính bởi cái gồ ghề của giai điệu, bởi màu sắc hòa thanh có nét riêng và ca từ ở một vài bài gần với thơ hiện đại. Sa Huỳnh hồn nhiên, thuần khiết, phong phú về ý tưởng, một tư duy có vẻ không giống ai về ca khúc. Lưu Thiên Hương già dặn trong tổ chức tác phẩm, phong phú về hòa thanh, có cái mạnh mẽ của một dân chơi nhạc rock; đặc tính hướng ngoại của một người xuất thân từ nghề biểu diễn mang lại lợi thế cho các tác phẩm của cô khi trình diễn trên sân khấu. Tinna Tình, một rocker nổi loạn trong nội tâm, trong sáng và chân thật; giai điệu gắn với ngữ âm tiếng Việt, dễ nghe và không bị lai căng, mặc dù cô lớn lên ở châu Âu và mang hai dòng máu Việt - Tiệp, một sản phẩm của văn hóa đô thị. Mai Khôi nhẹ nhàng, dễ thương, tiếp tục chất trữ tình của nhạc trẻ Sài Gòn trước 1975 (những ca khúc pop của Đức Huy chẳng hạn), tuy tài năng chưa đủ lớn nhưng nhạc của cô có cái vẻ trẻ trung trung mang màu sắc đương đại. Lê Cát Trọng Lý là hậu duệ của các nhân vật hát thơ trong lịch sử âm nhạc Việt Nam, điểm mạnh là thơ chứ không phải là nhạc. Một dạng trữ tình nội tâm có tính thi ca của những người có “tạng nghệ sĩ” từ lúc còn tuổi học trò. Vì lẽ đó, nhạc của cô trở nên gần gũi, dễ phân biệt so với những những người đồng lứa và rất phù hợp với ai không thích ồn ào, thích nghe lời bài hát hơn là nhạc của nó.

Bảy người viết nhạc nữ là bảy giọng điệu khác nhau, chẳng ai giống ai. Đó thật sự là một điều đáng mừng cho nền ca khúc đương đại. Chỉ có điều trước sự tấn công của bổn phận làm vợ, làm mẹ, của tiền bạc và danh vọng, và sự yếu đuối thường tình của nữ giới, liệu họ có đứng vững để trở thành như chúng ta kỳ vọng? Cuộc sống mỗi ngày một phức tạp, môi trường xã hội đang có chiều hướng xấu đi. Đó có lẽ không phải chỉ là câu hỏi dành cho họ. Tôi nghĩ thế.

* Các tác giả nữ được phát hiện từ BHV hầu hết đều xuất phát là nghệ sĩ biểu diễn hoặc từng gắn với vị trí biểu diễn (ca sĩ), đặc biệt hai quán quân BHV (Lê Cát Trọng Lý và Mai Khôi) đều là những nghệ sĩ độc lập, viết và trình diễn tác phẩm của mình. Điều này khác với hình ảnh nhạc sĩ trước đây ở Việt Nam. Theo ông, có phải chính xu hướng này đã tạo nên làn sóng tác giả nữ trong một địa hạt mà từ trước tới nay gần như là độc quyền của nam giới? Hay còn những yếu tố nào khác?

- Không phải chỉ có Lê Cát Trọng Lý và Mai Khôi. Giáng Son cũng từng là thành viên của nhóm 5 Dòng Kẻ, Bảo Lan cũng thế. Lưu Thiên Hương là ca sĩ trước khi đi học sáng tác, Tinna Tình là một rocker tự hát những bài mình viết, Trịnh Minh Hiền là nghệ sĩ violon, Sa Huỳnh là dân piano... Và không phải chỉ có nữ giới. Các nhạc sĩ là nam giới bây giờ cũng thế. Hầu như tất cả dân sáng tác chuyên nghiệp đều đã từng hoặc đang hành nghề biểu diễn. Cả thế giới đều như thế. Chỉ có ở ta, do hoàn cảnh xã hội quá đặc biệt các nhạc sĩ sáng tác thế hệ trước có thể sử dụng thành thạo một vài nhạc cụ như piano, guitar, violon nhưng không phải là nghệ sĩ biểu diễn.

"Ca khúc Việt Nam là một tín hiệu vui cho những ai còn hy vọng và đặt niềm tin vào giới trẻ. Một bản nhạc pop rất trong sáng, dễ thương, có khả năng trở thành một bài “hit” giống như Hello Việt Nam mà cô Quỳnh Anh đã làm được" - nhạc sĩ Dương Thụ

Theo tôi, lý do chính để tạo ra làn sóng nữ trong sáng tác âm nhạc là ở phong trào bình đẳng giới đang mỗi ngày một mạnh mẽ ở nước ta (mà người ta thường nói đùa thời bây giờ là âm thịnh dương suy). Sáng tạo nghệ thuật không phải là độc quyền của nam giới. Phụ nữ đang chứng tỏ điều đó trong văn chương, hội họa và âm nhạc. Chỉ có điều dính đến nghệ thuật muốn đi đến đầu đến đũa phải hy sinh rất nhiều. Lấy chồng, có gia đình, có con cái thì làm thế nào đây? Sự phụ thuộc tự nhiên trong vai trò người vợ, người mẹ là lực cản vô cùng lớn đối với ai muốn đi đến tận cùng sự nghiệp của mình. Đấy là lý do nhiều người nữ nổi lên rất sớm trong các lĩnh vực nghệ thuật của mình, nhưng mười năm sau thì mất hút. Nhưng tôi nghĩ với những gì đã xảy ra thì tình hình này sẽ được cải thiện. Và lịch sử âm nhạc đương đại sẽ lưu giữ được nhiều tên tuổi thuộc phái nữ.

* Có điều gì ông vẫn còn chờ đợi ở các tác giả nữ?

- Cuộc sống hiện đại cần có sự thanh thản nhẹ nhàng. Chúng ta gào thét nhiều quá, ăn to nói lớn quá, ầm ĩ quá. Mỗi lần đi nghe ca nhạc tôi thấy mệt lắm. Bao nhiêu năm bom đạn, nghèo khổ đã căng thẳng lắm rồi. Bây giờ hòa bình, đã có miếng ăn, không phải mặc áo rách, thèm biết bao những giây phút thư thả, bình yên. Thế mà… Cho nên tôi chờ đợi ở tác giả nữ đưa cái phần nữ tính vào các bài hát của họ để cân bằng âm dương cho bài hát Việt, chờ đợi cuộc “trường chinh” không mệt mỏi của họ để tên tuổi họ không bị quá lép vế so với nam giới. Nên tôi mong cô Giáng Son đi lấy chồng rồi vẫn còn tiếp tục có nhiều Giấc mơ trưa, cô Trịnh Minh Hiền không nản lòng với việc tìm cách định hình phong cách. Cô Lưu Thiên Hương không vội thỏa mãn với mười mấy chiếc cúp đã đoạt được trong BHV, cô Sa Huỳnh tiếp tục ngây thơ đến già để cho ta nhiều cái lạ, cô Tinna Tình tiếp tục cuộc “nổi loạn” nội tâm một cách trong sáng, chân thành, không bị ngã gục trước sự cám dỗ của tiền bạc và danh vọng…

Bài 2: Xem Lê Cát Trọng Lý

Vân Hạc (thực hiện)