Nhận thức mới, động lực mới từ Dự thảo các văn kiện Đại hội XIV của Đảng (kỳ 1): Văn hóa - từ nền tảng tinh thần đến hệ điều tiết sự phát triển bền vững

Trong quá trình tổ chức lấy ý kiến Nhân dân góp ý vào Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, một trong những điểm mới nổi bật thu hút sự quan tâm sâu sắc của giới trí thức, văn nghệ sĩ và cán bộ văn hóa chính là luận điểm: "Văn hóa, con người là nền tảng, nguồn lực, sức mạnh nội sinh và là động lực to lớn, hệ điều tiết sự phát triển xã hội bền vững".

Đây không chỉ là sự kế thừa tư tưởng xuyên suốt của Đảng ta về vai trò của văn hóa trong sự nghiệp cách mạng, mà còn là bước phát triển lý luận quan trọng, mở ra hướng tiếp cận mới cho quá trình hoạch định thể chế, chính sách phát triển văn hóa - con người Việt Nam trong kỷ nguyên hội nhập và chuyển đổi. Từ nhận thức đến hành động, từ giá trị đến sức mạnh mềm, từ truyền thống đến sáng tạo - văn hóa đang được Đảng đặt vào vị trí trung tâm để dẫn dắt phát triển đất nước một cách bền vững và có bản sắc.

Sự "nâng cấp" vai trò của văn hóa

Trong tiến trình chuẩn bị Đại hội XIV của Đảng - sự kiện chính trị có ý nghĩa chiến lược mở ra một thời kỳ phát triển mới cho đất nước - việc tổ chức lấy ý kiến rộng rãi của Nhân dân vào các dự thảo văn kiện là minh chứng sinh động cho phương châm "ý Đảng hợp lòng dân". Trong đó, những nhận thức mới về vai trò của văn hóa và con người trong Dự thảo Báo cáo chính trị đã tạo ra sự quan tâm đặc biệt - nhất là trong giới trí thức, văn nghệ sĩ, cán bộ làm công tác văn hóa và toàn thể những người đang khát khao xây dựng một đất nước phát triển hài hòa, bền vững và mang đậm bản sắc dân tộc.

Một trong những luận điểm được xem là đột phá, thể hiện bước tiến rõ rệt trong tư duy lý luận của Đảng là khẳng định: Văn hóa, con người là nền tảng, nguồn lực, sức mạnh nội sinh và là động lực to lớn, hệ điều tiết sự phát triển xã hội bền vững.

Sự nhấn mạnh đồng thời nhiều chiều kích - từ nền tảng, nguồn lực nội sinh, động lực to lớn đến hệ điều tiết phát triển nhanh và bền vững - không chỉ là sự mở rộng về nội hàm, mà còn là sự phát triển về nhận thức. Theo đó, trong một văn kiện chính trị quan trọng, văn hóa không chỉ được coi là mục tiêu hay phương tiện, mà còn được đặt trong vai trò của một "hệ điều tiết" - tức là một trục trung tâm có khả năng định hướng, kiểm soát, kết nối và làm bền xã hội trong toàn bộ tiến trình phát triển. Văn hóa không còn đứng ngoài các chiến lược phát triển, mà trở thành một thành tố cấu trúc, điều phối các quá trình chuyển động của kinh tế, xã hội, môi trường, chính trị, truyền thông, giáo dục, khoa học và công nghệ.

Nếu như trước đây, Đảng ta từng khẳng định văn hóa là "nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội" (Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII), thì bước tiến mới trong Dự thảo các văn kiện Đại hội XIV đã đưa văn hóa vào một vị trí cấu trúc mang tính hệ thống và dài hạn. Điều này cho thấy tư duy về phát triển bền vững ở nước ta đang dịch chuyển từ mô hình tăng trưởng dựa trên tài nguyên và nhân công sang mô hình phát triển dựa trên nguồn lực con người, vốn xã hội, vốn văn hóa - tức là những trụ cột có khả năng tái tạo, có chiều sâu và không giới hạn bởi vật chất.

Sự "nâng cấp" vai trò của văn hóa trong Dự thảo là một định hướng chiến lược về chính sách. Khi văn hóa được nhìn nhận như một hệ điều tiết, đồng nghĩa với việc phải đầu tư cho văn hóa như đầu tư cho hạ tầng cứng - nhưng là hạ tầng của niềm tin, của chuẩn mực, của khả năng thích ứng, của bản sắc và sáng tạo xã hội. Điều đó đòi hỏi một cách tiếp cận mới về quản lý, thể chế, tài chính, đào tạo nhân lực văn hóa - vượt ra ngoài phạm vi một ngành hay lĩnh vực - để trở thành "linh hồn" cho mọi chính sách công.

Trong bối cảnh hiện nay, chúng ta đang bước vào kỷ nguyên mới của chuyển đổi số, hội nhập toàn cầu, sắp xếp lại đơn vị hành chính, xây dựng mô hình chính quyền 2 cấp và hoạch định chiến lược phát triển đất nước đến năm 2045. Và vai trò của văn hóa càng trở nên sống còn. Bởi nếu không có một hệ giá trị làm trụ đỡ tinh thần, nếu không có sự điều phối hài hòa các quan hệ lợi ích bằng chuẩn mực văn hóa, nếu không khơi dậy được nội lực sáng tạo từ con người Việt Nam, thì sẽ rất khó để đạt được mục tiêu phát triển nhanh và bền vững đất nước mà Đảng ta đã đề ra.

Chính vì vậy, việc góp ý cho Dự thảo Báo cáo chính trị lần này không chỉ là trách nhiệm chính trị của mỗi công dân, mà còn là dịp để lan tỏa nhận thức mới, khơi dậy khát vọng đổi mới tư duy về văn hóa - như một hệ điều tiết trung tâm, dẫn dắt đất nước trong hành trình phát triển toàn diện và sâu sắc.

Khi văn hóa không còn là thứ "phụ trợ"

Không ít người trong một thời gian dài vẫn mặc định coi văn hóa là thứ "bên lề" của các quyết sách phát triển, là "phụ trợ" cho kinh tế, là cái "làm đẹp" cho đời sống tinh thần. Nhưng thực tiễn đổi mới ở Việt Nam và xu thế phát triển của thế giới những thập niên gần đây cho thấy: Quốc gia nào biết đầu tư đúng cách cho văn hóa và con người, quốc gia đó đi nhanh hơn, bền vững hơn, giàu bản sắc hơn.

Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV đã không chỉ khẳng định lại, mà còn làm sâu sắc hơn luận điểm xuyên suốt này của Đảng ta: "Khơi dậy mạnh mẽ truyền thống yêu nước, khát vọng phát triển, tinh thần đoàn kết, ý chí tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc; phát huy sức mạnh văn hóa, con người thành nguồn lực nội sinh và động lực mạnh mẽ cho sự phát triển".

Luận điểm này không chỉ là mục tiêu phát triển con người, mà còn là sự đánh giá thấu đáo về vai trò của văn hóa trong khơi dậy và huy động nguồn lực nội sinh. Trong bối cảnh thế giới đầy biến động - với chiến tranh, khủng hoảng kinh tế, biến đổi khí hậu và cả "bão thông tin" trên không gian mạng - thì "nội lực văn hóa" chính là tấm áo giáp mềm, giúp mỗi dân tộc bảo vệ bản sắc, giữ vững định hướng phát triển và duy trì sự đoàn kết xã hội.

Nhìn lại lịch sử dân tộc, không khó để nhận thấy chính văn hóa đã tạo nên sức mạnh Việt Nam: Từ văn hóa làng xã gắn bó cộng đồng, đến tinh thần đại nghĩa "đem đại nghĩa để thắng hung tàn, lấy chí nhân mà thay cường bạo"; từ đạo lý "thương người như thể thương thân" đến truyền thống hiếu học, cần cù, sáng tạo - tất cả đã trở thành nền tảng bền chặt cho các cuộc kháng chiến, cho sự nghiệp đổi mới, cho công cuộc dựng xây đất nước ngày nay.

Cũng chính trong 40 năm đổi mới, những thành tựu về phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam đều có sự đóng góp thầm lặng mà sâu sắc của văn hóa và con người. Văn hóa không chỉ là "giá trị", mà còn là "lực lượng". Con người không chỉ là "mục tiêu", mà chính là "chủ thể sáng tạo". Bởi suy cho cùng, mọi tiến bộ của đất nước đều bắt đầu từ sự thay đổi trong tư duy, trong hành vi, trong cách ứng xử - tức là bắt đầu từ văn hóa.

Càng đi sâu vào thời kỳ chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, chúng ta càng thấy rõ: Khả năng thích ứng, sáng tạo, bền chí - những phẩm chất văn hóa cốt lõi - chính là nền tảng cho một nền kinh tế bền vững. Một quốc gia muốn phát triển trong kỷ nguyên số không thể chỉ dựa vào vốn vật chất, mà phải dựa vào năng lực học hỏi, khả năng làm chủ công nghệ, sức mạnh tinh thần, và cả sự tin cậy xã hội - những điều vốn bắt rễ từ văn hóa.

Từ góc nhìn ấy, khẳng định của Đảng trong dự thảo các văn kiện lần này không chỉ mang tính lý luận, mà còn là sự kết tinh từ chính thực tiễn Việt Nam. Việc đặt văn hóa, con người vào vị trí trung tâm của chiến lược phát triển đất nước là một bước ngoặt tư duy, để các cấp, các ngành chuyển từ "quản lý văn hóa" sang "quản trị văn hóa", từ "hỗ trợ sáng tạo" sang "đầu tư cho sáng tạo", từ "xây dựng thiết chế" sang "phát triển hệ sinh thái văn hóa".

Không thể phát triển bền vững nếu văn hóa không được chú trọng đúng mức. Không thể có tăng trưởng bao trùm nếu không phát huy được nguồn lực con người. Và cũng không thể bảo vệ Tổ quốc vững chắc nếu không xây dựng được một nền văn hóa giàu bản sắc, đậm đà lòng yêu nước và lan tỏa sức mạnh mềm.

Bởi vậy, những gì Dự thảo các văn kiện Đại hội XIV đang đặt ra không chỉ là phương hướng tương lai, mà còn là lời hiệu triệu cho hiện tại: Hãy bắt đầu hành động từ hôm nay để văn hóa không còn là "phụ trợ", mà là động lực thực sự trong mọi chính sách phát triển.

(Còn tiếp)