Hy vọng giữ "bơ vơ đông đảo" (Kỳ cuối)

(TT&VH) - Mượn tên tập thơ 2009 của Việt Phương nói về tình trạng văn học trẻ hiện nay là xác đáng. Lúc này, khó tìm được một cây bút thế hệ 9X “máu nghề” đủ “cuồng say” để theo đuổi văn chương thành nghiệp suốt đời, huống hồ mong một “đội hình” hùng hậu.

1. “Phiên đổi gác” của thơ VN thời mở cửa tính từ Sự mất ngủ của lửa của Nguyễn Quang Thiều đến thế hệ Văn Cầm Hải, Trần Tuấn, Lê Anh Hoài, Nguyễn Quang Hưng... là sự thực về một lớp tác giả không thể phủ nhận.

Có những tác giả ra đi, khoảng trống là vĩnh viễn. Có người đang tồn tại mà nhập nhờ mờ nhạt. Khái niệm khoảng trống cần được hiểu rộng sang mảng đề tài và phong cách, “cái anh yếu thì tôi mạnh”, chúng ta bù trừ cho nhau, cùng đua sáng, cùng tạo nên sự đa dạng.

Đó là Khoảng trống mà Văn Cao viết năm 1987: “Đêm nay thay phiên gác/Anh lấp vào/khoảng trống/của tôi”. Trước, các nhà văn được trả lương, được xuất bản để viết văn, làm thơ. Nay, muốn xác định tính chuyên nghiệp, cũng chỉ là chuyên nghiệp tương đối, nửa vời.

Các đại biểu Hội nghị NNVVT toàn quốc lần 7, 2006 tại Mỹ Sơn. Ảnh: Nguyễn Đình Toán

Chuyên nghiệp, phải coi sáng tác là công việc chính, sống được bằng nghề. Đa phần các cây bút sống bằng viết báo, viết kịch bản phim, vật lộn mưu sinh. Vất vả “cày” được bản thảo tâm đắc, bỏ tiền túi để in, có cây viết còn bị đánh tơi bời khiến “chiến binh” chột luôn ngay sau cuốn đầu tay. Số người năng động tự xin tài trợ, vận động kinh phí thật hiếm. Cơ chế thị trường trong xuất bản, khiến văn thơ in ấn tràn lan, vô thưởng vô phạt, mất lòng tin với độc giả. Chúng ta tự hào VN là đất nước thi ca, mà người dân khắp nơi từ làng quê tới thị dân Thủ đô phần đông không phân biệt được thơ và vè. Thơ bị nhạo báng ở bãi bia, quán nhậu, khiến thơ và nhà thơ đích thực bị hạ thấp. Chẳng ai “đánh” và để ý đến những cuốn sách dở, tác giả bất tài, mà mọi mũi dùi luôn nhằm vào những gì khác thông thường. Nhà thơ Y Phương (63 tuổi, người Tày), tự nhận là “già bản” đã quả quyết: “Viết văn thời này là một sự nguy hiểm. Nếu không làm mới thì không ai đọc, không ra văn chương. Muốn làm mới phải chấp nhận hy sinh. Dám đối mặt với thất bại”. Nhưng ai dám?

2. Xem lại các tập truyện ngắn, thơ chọn lọc xuất bản vào các dịp Hội nghị NNVVT mới thấy tốc độ “rơi rụng” của các cây viết thật ghê gớm. Ngày nay, lực lượng tưởng đông, chất lượng lại không cao. Những cái tên: Đỗ Bích Thúy, Nguyễn Ngọc Tư, Phong Điệp, Nguyễn Danh Lam, Trần Nhã Thụy, Văn Cầm Hải v.v... thực sự làm nên một thế hệ vàng của những người viết trẻ khi họ có độ bền sáng tạo chiếm thời gian nửa số tuổi mình. Nhà văn Phùng Văn Khai (1973) có bài Tản mạn về người viết trẻ khá xác đáng trên báo Người Hà Nội số 35 (26/8/2011): “Có lúc tôi thấy người viết trẻ giống thợ săn đi săn mồi, càng thiện chiến, càng thích mạo hiểm và táo bạo. Có thợ săn giỏi nghề, ưa phục kích, chọn thời cơ, rình và kết liễu loài thú theo tính toán ổn định, kín đáo, nguyên tắc và chắc thắng. Lại có những thợ săn ưa mạo hiểm, chắc ăn mà không thèm bắn, đánh động cho thú chạy hoặc lao vào tấn công mình, lúc ấy mới nổ phát súng quyết định đầy khoái cảm”.

Những “thợ săn” loại thứ hai, điệu nghệ và tự tin như thế ở làng văn ta, hiếm lắm!

Không có trường đào tạo ra nhà thơ, nhà văn, chỉ có thể bồi dưỡng, thúc đẩy, nâng cao năng khiếu. Tôi không tin chất lượng các trại sáng tác và các vận động phong trào. Sức mạnh của đám đông rất “vũ bão” trong những cuộc cần huy động nhân lực, âm lượng, lá phiếu, không làm nên sức cộng hưởng thúc đẩy tài năng. Một tài năng, dù viết theo đặt hàng, cũng viết khác một tay “thợ”.

Bản thân nhiều cây bút trẻ thì nặng tiếp thị, “nổ”, PR quá đà thành gian dối gây thất vọng. Không dốc lòng vì văn chương, coi đó là “cuộc chơi” tùy tiện, lại nóng lòng mau mau nổi tiếng.

3. Hội Nhà văn VN, Ban Nhà văn trẻ những năm gần đây đã tích cực tìm kiếm các cây bút triển vọng, khích lệ, tạo diễn đàn, cơ hội cho họ trình diễn, công bố tác phẩm qua các sân thơ trẻ dịp Ngày thơ VN. Thật mừng, sau thế hệ vàng, chúng tôi thấy có dịch giả Cao Việt Dũng, Nguyễn Bích Lan, hai nhà phê bình trẻ Trần Thiện Khanh, Đoàn Ánh Dương đã xuất hiện chững chạc và phong độ.

Tinh tú luôn thuộc về số ít. Không thể đòi hỏi 112 đại biểu sẽ thành 112 nhà văn, nhà thơ. Muốn biết có mấy nhiêu người sẽ thành tác giả “có căn cước” trong số họ, hãy dùng khoảng cách trước hội nghị lần sau để kiểm đếm lại. Tôi đoán ở kỳ hội nghị lần 9 mấy năm nữa, sẽ chỉ có 1/10 số đại biểu hôm nay còn trụ được. Thế cũng là mừng.

Tôi ngưỡng mộ Bùi Xuân Phái (1920 - 1978) và càng kính trọng khi đọc nhật ký của danh họa. Sinh thời, Bùi Xuân phái kết giao với nhiều nhà văn lớn. Một tài năng vạm vỡ luôn đáng kính nể viết, vẽ hay, giỏi mà ít tác phẩm thì không thể đáng nể bằng viết hay, mà có sự nghiệp đồ sộ. Từ khi trẻ Bùi Xuân Phái đã nhắc mình và nhắc suốt đời: “Picasso vẽ được 25.000 bức tranh, còn ta làm được bao nhiêu?”.

Tham luận, tranh cãi rồi chẳng chứng minh được gì ngoài tác phẩm. Đoạn viết này của Bùi Xuân Phái đáng để chúng ta suy nghĩ cho văn chương: “Những tay nói nhiều thường vẽ ít vì thì giờ còn dùng để nói. Thật lố lăng khi kẻ bất tài ngông nghênh hơn cả người có tài. Những họa sĩ lớn làm việc nhiều vô kể. Không thể có một họa sĩ làm việc lơ mơ mà lại có tài năng lớn bao giờ . Phải say mê giữ lửa liên tục, nguội lạnh là chết. Vẽ là sống là thở. Ngày mai không còn giống này nay. Nghệ thuật không thay đổi tức là không có sức sống mới nữa. Không phải cứ nhảy bừa vào làng thơ, làng họa là thành nhà thơ, nhà họa một cách dễ dàng đâu. Những con mắt tinh đời, sành sỏi, uyên bác sẽ đánh giá anh ở vị trí nào”.

Vi Thùy Linh