Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) - nhiều tư duy đột phá mang tính lịch sử

Ngày 18/2, Quốc hội đã thông qua Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) với đa số đại biểu tán thành và sẽ có hiệu lực thi hành ngay từ ngày 1/3 tới.

Với 5 chương, 32 điều, được soạn thảo công phu, kỹ lưỡng, Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) được ban hành đã kịp thời đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh cả nước quyết tâm thực hiện Nghị quyết số 18/NQ-TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, cùng với việc thay đổi cơ cấu tổ chức Chính phủ và cơ cấu số lượng thành viên Chính phủ khóa XV. Nội dung sửa đổi phù hợp với quy định của Hiến pháp, bảo đảm cơ sở pháp lý cho hoạt động bình thường, liên tục, kết nối thông suốt hệ thống cơ quan hành chính, không làm gián đoạn việc thực hiện điều ước quốc tế và các cam kết quốc tế của Việt Nam. Nhiều điểm mới quy định trong Luật sửa đổi lần này được kỳ vọng tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế, giải phóng các nguồn lực, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong thời kỳ đổi mới, sáng tạo và vươn mình của dân tộc.

Theo ông Vũ Trọng Kim, đại biểu Quốc hội tỉnh Nam Định, "Chúng ta làm luật này chính là một sự bứt phá, một sự sáng tạo tuyệt vời trong điều kiện tổng kết 40 năm đổi mới để không dừng lại con đường cũ, những thói quen, những tập quán cũ. Hay quan trọng hơn là những chế định pháp luật mới trong tổ chức Chính phủ cần phải đổi mới thực sự thì mới giải quyết những vấn đề hiện nay chúng ta đang quan tâm và đặt ra để chuyển mình sang một thời kỳ mới của đất nước".

Nét mới trong xây dựng luật lần này đó là tiếp cận theo Kết luận số 119-KL/TW ngày 20/01/2025 của Bộ Chính trị về định hướng đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật. Thông thường trước đây, khi sửa một luật thường giữ nguyên hoặc tăng số điều, khoản thì với Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) đã thực hiện ngay tư duy đổi mới trong xây dựng pháp luật, đi theo hướng gọn chương, điều, khoản và tập trung những vấn đề lớn. Luật lần này đã giảm 2 chương và 18 điều so với Luật hiện hành, chỉ quy định những nội dung cơ bản, quan trọng, có tính nguyên tắc, đúng thẩm quyền của Quốc hội để đảm bảo tính ổn định, lâu dài, hạn chế việc phải sửa đổi, bổ sung trong một thời gian ngắn sau khi luật được ban hành.

Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết, Luật Tổ chức Chính phủ là một đạo luật gốc của nền hành chính Nhà nước Việt Nam; "Luật được sửa có ý nghĩa chính trị, xã hội, pháp lý và mang tính lịch sử của một bối cảnh lịch sử, đó là chúng ta đang thực hiện cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả và đồng thời phải tháo gỡ được các điểm nghẽn, đặc biệt là điểm nghẽn về thể chế để khơi thông mọi nguồn lực, thúc đẩy cho đất nước phát triển trong kỷ nguyên mới".

Tư duy xây dựng Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) rất mới, toàn diện, theo tinh thần chỉ đạo của Bộ Chính trị, Tổng Bí thư và Chủ tịch Quốc hội là luật chỉ quy định những vấn đề mang tính nguyên tắc chung để vừa đảm bảo được giá trị, sức sống của dự án luật, vừa đảm bảo yêu cầu thực hiện mục tiêu quản lý nhà nước, vừa thực hiện mục tiêu kiến tạo và phát triển.

Theo Bộ trưởng, Luật sửa đổi đã bám sát chủ trương của Đảng và Hiến pháp để phân định thẩm quyền và thực hiện được mối quan hệ giữa Chính phủ với các cơ quan của Chính phủ, với chính quyền địa phương; khắc phục những vấn đề giao thoa, chồng chéo và bảo đảm được vị trí, vai trò, chức năng của Chính phủ với tư cách là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất thực hiện quyền hành pháp và là cơ quan chấp hành của Quốc hội.

Một vấn đề mang tính cốt lõi, căn cơ, hay như lời của Bộ trưởng Nội vụ là "tư duy đột phá nhất" trong Luật lần này, đó chính là hoàn thiện được nguyên tắc phân quyền, phân cấp, ủy quyền theo hiến định và chủ trương của Đảng nhằm tạo sự chủ động, sáng tạo để thúc đẩy tinh thần tự chủ, tự chịu trách nhiệm, năng động, sáng tạo của cả hệ thống hành chính nhà nước, nhất là chính quyền địa phương. Đồng thời, tạo hành lang pháp lý quan trọng để tháo gỡ những rào cản về phân cấp, phân quyền, về phân định nhiệm vụ cụ thể hiện nay đang hiện hữu trong các luật chuyên ngành.

Thực tế cho thấy, việc phân cấp, phân quyền thời gian qua rất khó thực hiện vì vướng quy định của các luật chuyên ngành. Theo tinh thần chỉ đạo của Trung ương, Quốc hội, Bộ Nội vụ đã tiến hành rà soát 257 luật thì có tới 177 luật chuyên ngành quy định rất cụ thể thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ trưởng, 152 luật quy định nhiệm vụ cụ thể của Thủ tướng Chính phủ, 142 luật quy định cụ thể về nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân, các cấp của Hội đồng nhân dân; rất chồng chéo.

Chính vì vậy, Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) là luật gốc, đưa ra nguyên tắc trong tổ chức và hoạt động của Chính phủ để Bộ trưởng, Thủ trưởng các cơ quan khi tham mưu xây dựng văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành phải đi theo nguyên tắc của phân cấp, phân quyền và ủy quyền trong Luật.

Để đảm bảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) đi ngay vào cuộc sống, giải quyết được những vấn đề khó khăn, vướng mắc hiện nay, Quốc hội đã có một quyết định đột phá, đó là "ủy quyền lập pháp". Cơ chế này từng được áp dụng trong giai đoạn đặc biệt của dịch COVID-19 với Nghị quyết 30 của Quốc hội và nay có thể mở rộng nhằm giải quyết những điểm nghẽn trong quản lý nhà nước.

Theo đó, trên cơ sở chủ trương của cấp có thẩm quyền, Chính phủ có thể được ủy quyền ban hành nghị định hoặc các văn bản quy phạm pháp luật để xử lý những vấn đề cụ thể theo nguyên tắc được quy định trong hai dự luật về về phân cấp, phân quyền và ủy quyền.

Điều 32 Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) quy định, trường hợp luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khác quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ chưa phù hợp với quy định của Luật này thì phải điều chỉnh thống nhất với quy định của Luật này trong thời hạn 2 năm kể từ ngày Luật này có hiệu lực thi hành.

Trong thời gian luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội chưa sửa đổi, bổ sung theo thời hạn quy định trên, để bảo đảm giải quyết việc phân quyền, phân cấp đối với một số lĩnh vực ưu tiên, cấp bách, Quốc hội giao Chính phủ ban hành văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh một số nhiệm vụ, quyền hạn và quy định khác có liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ đang được quy định trong các điều, khoản, điểm có liên quan tại luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội để thống nhất áp dụng, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội; trường hợp liên quan đến luật, nghị quyết của Quốc hội thì báo cáo Quốc hội tại kỳ họp Quốc hội gần nhất.

Cũng theo quy định tại Điều 32, trong thời gian cơ quan có thẩm quyền chưa ban hành văn bản quy phạm pháp luật để điều chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ phù hợp với quy định của Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) thì các quy định của pháp luật hiện hành về nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ được tiếp tục thực hiện cho đến khi cơ quan có thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật sửa đổi, bổ sung hoặc thay thế.

Nói về vấn đề "ủy quyền lập pháp", Bộ trưởng Nội vụ cho rằng, "đây là một tư duy đột phá của Quốc hội và một quyết định sáng suốt trong một điều kiện lịch sử đặc biệt. Nếu không làm như vậy chúng ta không thể giải quyết được mấy trăm luật chuyên ngành hiện nay đang phân cấp, phân quyền rất cụ thể". Theo bà, vấn đề này rất mới, mang tính lịch sử, chưa có tiền lệ, "nhưng cần thiết đặt trong bối cảnh điều kiện rất đặc biệt của đất nước, để đất nước cất cánh, bước vào kỷ nguyên mới".