Liên hoan phim Toronto 2023: 'American Fiction' - Nỗi ám ảnh từ những khuôn mẫu về con người

Liên hoan Phim Quốc tế Toronto (TIFF) lần thứ 48 vừa kết thúc vào sáng thứ Hai 18/9 (theo giờ Việt Nam) sau 11 ngày chiếu phim cùng nhiều thảo luận giá trị. Giải thưởng lớn nhất liên hoan, Giải bình chọn của công chúng, đã thuộc về American Fiction.

Ban tổ chức thừa nhận, cuộc đình công của các diễn viên và biên kịch ở Hollywood có ảnh hưởng tới liên hoan phim này. Nhưng về tổng thể, 70% chương trình dự kiến cho liên hoan đến từ các nhà sản xuất độc lập và/hoặc quốc tế, vốn không bị ảnh hưởng bởi vụ đình công.

Bình chọn của công chúng

Liên hoan phim Toronto là 1 trong những liên hoan uy tín và có đông đảo khán giả tham gia nhất trên thế giới, hiện tổ chức thường niên vào tháng 9.

Ra đời vào năm 1976, TIFF tập hợp những bộ phim hay nhất từ các liên hoan phim khác và trình chiếu chúng cho các khán giả đầy háo hức ở Toronto, Canada. Ngay trong năm đầu này, đã có 35.000 người tham dự. Tới năm 2016, nó chào đón khoảng 480.000 người, trong đó có hơn 5.000 người là chuyên gia trong ngành.

Cũng như các trường hợp khác, TIFF tổ chức trao giải cho những tác phẩm, cá nhân xuất sắc nhất. Tuy nhiên, có một điểm đặc biệt: Giải quan trọng nhất của TIFF không phải là giải từ ban giám khảo mà là từ chính người xem. Cụ thể, đó là Giải bình chọn của công chúng.

Lý do giải thưởng này đặc biệt được đánh giá cao là bởi nó được coi là chỉ số thành công quan trọng trong mùa giải thưởng điện ảnh hàng năm, đặc biệt là Oscar. Những bộ phim đoạt giải này tại TIFF và sau đó thắng ở Oscar bao gồm: Life Is Beautiful (1998), American Beauty (1999), Crouching Tiger, Hidden Dragon (2010), Slumdog Millionaire (2008), The King's Speech (2010), 12 Years A Slave (2013), La La Land (2016), Three Billboards Outside Ebbing, Missouri (2017), Green Book (2018), Jojo Rabbit (2019) và Nomadland (2020).

Theo đó, sau mỗi buổi chiếu phim, khán giả sẽ được mời "bỏ phiếu" cho phim bằng cách xếp hạng phim trên cuống vé của họ và cho vào hộp để ngoài rạp. Để đảm bảo không xảy ra thiên vị trong trường hợp phim được chiếu ở rạp lớn hơn hoặc chính thành viên đoàn phim tự bỏ quá nhiều phiếu, kết quả có thể dựa theo chất lượng khán giả. Ví dụ: Phim chiếu ở rạp nhỏ hơn nhưng lượng người hâm mộ cuồng nhiệt lớn có thể sẽ có lợi thế hơn phim có nhiều phiếu bầu nhưng đánh giá không đồng đều. Vì mỗi phim được chiếu nhiều lần trong liên hoan, lượng khán giả ở những buổi chiếu sau cũng giúp phía tổ chức đánh giá về tiếng vang của phim.

Vì không có danh mục đề cử nào nên cơ hội chiến thắng Giải bình chọn của công chúng là vô cùng rộng mở cho người đoạt giải, thậm chí các sinh viên làm phim lần đầu ra mắt cũng có cơ hội chiến thắng. Thông thường, dẫn đầu chủ yếu vẫn là các phim Hollywood, tuy nhiên, cũng có những năm khán giả của TIFF đưa ra lựa chọn khá bất ngờ như Scarborough năm 2021, Beans năm 2020 và Angry Indian Goddesses năm 2015.

Năm nay, một số cái tên lớn như Poor Things của đạo diễn Yorgos Lanthimos - vừa thắng giải Sư tử vàng ở LHP Venice - hay Ferrari, Priscilla và Maestro đã chọn tham dự các liên hoan phim khác thay vì TIFF. Tuy nhiên, vẫn còn không ít phim được khán giả đón nhận nồng nhiệtnhưThe Boy And The Heron của đạo diễn Hayao Miyazaki,Origin của Ava DuVernay, One Life của James Hawes, The Holdovers của Alexander Payne, Next Goal Wins của Taika Waititi, Rustin của George C. Wolfe, Nyad của Elizabeth Chai Vasarhelyi, Anatomy Of A Fall của Justine Triet hay The Zone Of Interest của Jonathan Glazer. Nhưng đặc biệt hơn cả phải nhắc tới phim American Fiction (tạm dịch: Tiểu thuyết Mỹ) của Cord Jefferson.

Kết quả, không ngoài dự đoán, American Fiction đã giành chiến thắng tại Giải bình chọn của công chúng.

Kiên trì là chìa khóa

American Fiction là bộ phim hài của Mỹ, do Cord Jefferson đạo diễn và viết dựa trên cuốn tiểu thuyết năm 2001 Erasure của Percival Everett. Phim có sự tham gia của các ngôi sao Jeffrey Wright, Tracee Ellis Ross, Erika Alexander, Leslie Uggams, Sterling K. Brown, Myra Lucretia Taylor, John Ortiz, Issa Rae, và Adam Brody.

Là tác phẩm châm biếm ngành xuất bản và cách họ đối xử với các tác phẩm nghiêm túc từ các tác giả da đen,Erasure kể về một tác giả đang đối diện với cái chết và dần già đi. Nhân vật chính, Thelonious "Monk" Ellison là một giáo sư văn học Anh, đang đi vào lối mòn trong viết lách và liên tục bị các nhà xuất bản nhắc nhở về việc bản thảo của ông không đạt yêu cầu.

Để rồi, chán ngấy các nhà xuất bản thu lợi từ hoạt động giải trí của "người da đen" với những trò lố, Monk dùng bút danh để viết một cuốn sách kỳ quặc. Cuốn sách ấy chứa đầy những gì ông cho là khuôn sáo tồi tệ và đáng lo về cuộc sống của người da đen. Kinh hoàng thay, nó lại trở thành sách bán chạy và đẩy ông đến tâm chấn của đạo đức giả, cũng như sự điên rồ mà ông khinh thường.

Lần đầu ra mắt với tư cách đạo diễn, Jefferson đã phơi bày nỗi ám ảnh về việc biến con người thành những khuôn mẫu thái quá. Bộ phim được đánh giá cao với dàn diễn viên thuyết phục. Mặc dù tham dự liên hoan không phải với tư cách là phim được lựa chọn nổi bật nhất, American Fiction lập tức gây chấn động sau buổi ra mắt với phản hồi tích cực, tạo hiệu ứng truyền miệng tốt và thậm chí là những tràng pháo tay - vốn hiếm hoi ở TIFF. Phim hiện đạt 96% điểm Rotten Tomatoes từ các nhà phê bình và 7,8/10 điểm IMDb từ bình chọn của khán giả.

Tuy nhiên, cũng có phản biện từ một số khán giả da đen - những người cho rằng phim có phần châm biếm thương chấn của người da đen và kích động khán giả da trắng. Lời phàn nàn đó, trớ trêu thay, dường như lại khiến phim thu hút khán giả, nhất là sau khi được những nhà phê bình uy tín như Robert Daniels và Jourdain Searles ca ngợi.

Với bản thân đạo diễn Jefferson, trải nghiệm khi xem bộ phim của mình cùng khán giả tại TIFF là "1 trong những khoảnh khắc kinh hoàng nhất đời tôi", khi ông chứng kiến các khán giả da đen phản ứng mạnh mẽ trước một số cảnh quay. Dù vậy, việc gây ra tranh cãi cũng không nằm ngoài mong muốn của ông.

"Điều hào hứng nhất đối với tôi là khi khán giả rời rạp, họ nóng lòng nói về bộ phim với bạn bè, đồng nghiệp và tranh luận về những quan điểm khác nhau, kiểu như: "Anh cảm thấy thế nào về cảnh này? Anh thấy sao về cuộc trò chuyện này?" - theo đạo diễn Jefferson - "Thước đo của tôi về một tác phẩm nghệ thuật vĩ đại là nằm ở việc vài ngày, thậm chí là vài tháng, sau khi xem, mình còn nghĩ về nó không. Ngược lại, điều làm tan nát trái tim tôi là việc mọi người tới xem, rời rạp và bảo nhau: OK, phim ổn đấy. Bây giờ ta đi đâu ăn tối?".

Với những gì đang có, American Fiction chắc chắn sẽ còn đối mặt với nhiều tranh luận. Nhưng đạo diễn Jefferson đã có chìa khóa để đứng vững trước dư luận. "Tôi nghĩ, kiên trì là chìa khóa của bất kỳ sự sáng tạo nào. Sẽ có rất nhiều lời từ chối mình nhận về trong mỗi chặng đường, cũng như việc nhiều người muốn bạn làm những điều bạn không muốn. Sự kiên trì luôn giúp tôi chống lại những vấn đề muôn thuở ấy"- ông chiêm nghiệm.

Và đạo diễn này chia sẻ thêm: "Khi đọc Erasure của Percival Everettl, tôi cảm thấy như đây là món quà được viết cho riêng mình. Ở đó, có rất nhiều tình huống trùng lặp với những gì diễn ra với tôi, trong cuộc đời và mối quan hệ với bạn bè, gia đình, đồng nghiệp".