Từ Dấu thiêng đến Mùa Xuân độc lập, những biểu tượng văn hóa đặc trưng của Thăng Long - Hà Nội đã trở thành mối quan tâm thường trực trong sáng tạo của họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang (sinh 1995).

Trên chất liệu sơn mài truyền thống, mỗi biểu tượng hiện lên bằng ngôn ngữ hội họa mới mẻ, mang hơi thở đương đại và chất chứa tấm lòng tri ân cội nguồn văn hóa dân tộc của người họa sĩ.

Chính từ những tình cảm đặc biệt như thế, 2 triển lãm sơn mài khổ lớn Dấu thiêng và Mùa Xuân độc lập của Chu Nhật Quang đã được đề cử Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội lần 18 - 2025 ở hạng mục Tác phẩm.

Đây là 2 triển lãm sơn mài khổ lớn đầu tay của họa sĩ Chu Nhật Quang, diễn ra trong vòng chưa đầy một năm. Dấu thiêng được tổ chức tháng 10/2024 tại Hoàng thành Thăng Long, nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô. Đến tháng 8/2025, Mùa Xuân độc lập tiếp tục ra mắt tại Bảo tàng Hồ Chí Minh, hướng tới kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Hiện triển lãm này vẫn đang kéo dài đến hết ngày 30/12/2025.

Sự liền mạch này cho thấy một sức sáng tạo bền bỉ, dấn thân đáng nể của một họa sĩ 9X chọn bước vào con đường khó: tranh sơn mài khổ lớn, liền tấm, không ghép. Nhưng quan trọng hơn, trong hành trình ấy, Quang tìm đến những giá trị văn hóa - lịch sử như một "cái neo" tinh thần, để từ đó gửi gắm tình yêu và trách nhiệm của thế hệ trẻ với cội nguồn dân tộc. Nếu Dấu thiêng nghiêng về di sản văn hóa, thì Mùa Xuân độc lập lại gắn với những mốc son lịch sử của đất nước trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.

Cùng với đó, khi ngắm tranh Chu Nhật Quang ở cả 2 triển lãm này, người xem còn dễ dàng bắt gặp những "mảnh tình riêng tư" mà anh dành cho Thăng Long - Hà Nội. Đó là nơi anh sinh ra và lớn lên, nơi đã nuôi dưỡng tuổi thơ bằng trầm tích văn hóa, truyền thống nghệ thuật của gia đình. Cũng từ mảnh đất này, những cảm xúc ban sơ về hội họa và về sơn mài đã gieo vào Quang hạt giống đầu tiên cho con đường sáng tạo hôm nay.

Ở cả 2 triển lãm, người xem đều bắt gặp những biểu tượng thân thuộc của Thăng Long - Hà Nội: Tháp Rùa, Hoàng thành Thăng Long, Chùa Một Cột, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Chùa Thầy, Cột cờ Hà Nội, phố cổ… Những hình ảnh tưởng như quá quen, nhưng qua lăng kính hội họa sơn mài của Chu Nhật Quang lại trở nên mới lạ, chan chứa cảm xúc. Hà Nội trong tranh anh không tả thực, mà mở ra một "từ trường" đặc biệt, nơi ký ức và trầm tích văn hóa cất tiếng bằng hình và màu, dưới ánh lấp lánh của sơn mài, song hành cùng nhịp đập đương đại.

Quang chia sẻ: "Trong loạt tác phẩm sơn mài của mình, tôi đưa chủ yếu các yếu tố đồng hiện vào tranh, nơi mà không gian và thời gian không có khoảng cách. Tôi sinh ra và lớn lên trong một Hà Nội hiện đại, nhưng muốn dựng một cây cầu nối hiện tại với quá khứ. Để từ đó, qua con mắt của một họa sĩ đương đại, tôi có thể đối thoại với lịch sử, văn hóa bằng chính cảm xúc và ngôn ngữ nghệ thuật của mình".

Ví như, bức Chùa Một Cột (110 x 120cm) trong triển lãm Dấu thiêng được anh phóng tác không gian để tạo chiều sâu, đồng thời hòa quyện thêm nhiều yếu tố văn hóa dân gian như rối nước, đèn lồng. "Mọi thứ vừa thực vừa ảo, kết hợp cùng bảng màu ít được dùng trong sơn mài để biểu đạt tốt nhất tâm trạng, cảm xúc và tình cảm mãnh liệt tôi dành cho một biểu tượng ngàn năm của Thăng Long - Hà Nội" - Quang tiết lộ.

Hoặc ở bức Hoàng thành Thăng Long - Hào khí và phồn vinh (180x150cm) cũng không phải là ngoại lệ. Anh tham chiếu từ ảnh tư liệu, phục dựng chi tiết kiến trúc, trang phục, sinh hoạt của người xưa, lồng ghép hình tượng rồng thời Lý. Để rồi, Hoàng thành hiện lên sừng sững, kiêu hãnh, như chứng nhân nghìn năm lịch sử, mang theo ngọn lửa bất diệt, tiếp thêm kiêu hãnh và ý chí cho mỗi người con Việt Nam.

Sang đến Mùa Xuân độc lập, Hà Nội vẫn hiện diện, song hành cùng lịch sử dân tộc. Đặc biệt, bức Bác Hồ đọc Tuyên ngôn độc lập - bức sơn mài khổ lớn 2,4m x 7,2m, nặng 3 tấn, thực hiện trên tấm vóc sơn mài liền khổ hai mặt - đã lập kỷ lục Guinness thế giới.

"Hà Nội luôn gắn liền với những sự kiện lịch sử quan trọng trong cả 2 cuộc kháng chiến. Đó luôn là những biểu tượng khao khát độc lập, tự do. Những hình ảnh ấy gắn bó với tôi, không chỉ trong ký ức, trải nghiệm cá nhân, mà còn vì nó mang giá trị lớn lao cho cả dân tộc" - Quang chia sẻ - "Cho nên xuyên suốt cả 2 triển lãm, mỗi hình ảnh về Hà Nội trong tranh tôi đều mang một vai trò riêng, khơi gợi những cảm xúc và nguồn cảm hứng khác nhau tùy từng bối cảnh".

Với họa sĩ trẻ này, Hà Nội mảnh đất trù phú, dày dặn về văn hóa và lịch sử. "Bản thân tôi mới chỉ chạm được phần nổi của những nét đặc trưng nhất. Còn rất nhiều điều tôi muốn tiếp tục tìm hiểu, khai thác sâu hơn. Đó cũng là cơ hội để mình bồi đắp thêm kiến thức, để hiểu trọn vẹn hơn về lối sống, nếp sinh hoạt, tập quán và văn hóa của người Hà thành" - anh thổ lộ.

Đặc biệt, Chu Nhật Quang còn bày tỏ mong muốn, thông qua tranh có thể truyền cảm hứng đến người xem - đặc biệt là công chúng yêu nghệ thuật - để họ nhìn đúng bản chất, tìm thêm động lực đi sâu vào lĩnh vực của mình. Để rồi, tất cả cùng hướng tới, giúp cho mảnh đất Hà Nội ngày càng giàu mạnh, phong phú và được lan tỏa, biết đến rộng rãi hơn.

Họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang sinh ra trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật, gắn bó với văn hóa dân tộc. Ông nội anh - họa sĩ, nghệ nhân Chu Mạnh Chấn - nổi tiếng với dòng tranh sơn mài về làng quê Bắc bộ. Cha anh - NSƯT Chu Lượng - dành cả cuộc đời gắn bó với nghệ thuật múa rối nước và cả sơn mài trong chế tác con rối. Cội nguồn của gia đình anh bắt rễ từ vùng Chàng Sơn (Thạch Thất) - mảnh đất xứ Đoài, vốn là cái nôi của nghệ thuật rối nước và nhiều làng nghề sơn mài truyền thống - nay thuộc vùng văn hóa mở rộng của Hà Nội. Với nền tảng này, con đường nghệ thuật của Chu Nhật Quang dường như đã được nảy nở từ rất sớm.

"Tôi được sinh ra và lớn lên ở Hà Nội, trong môi trường thấm đẫm văn hóa, nghệ thuật. Từ ông nội với tranh sơn mài, đến cha trong lĩnh vực múa rối nước - tất cả đã khiến hành trình cảm thụ cái đẹp đến với tôi rất tự nhiên" - anh chia sẻ - "Sau này, khi trưởng thành, xác định con đường của mình, tôi nhận ra tất cả những gì được thấy, được sống trong từ bé chính là nguồn năng lượng cảm hứng lớn lao để tôi tiếp nối, đồng thời kết hợp với kiến thức tiếp thu từ nước ngoài, mang lại một hơi thở mới cho chất liệu truyền thống".

Trong ký ức của Quang, nghệ thuật đến từ những điều gần gũi nhất. Anh vẫn nhớ như in khoảnh khắc lần đầu được ông nội hướng dẫn cách gắn vỏ trứng lên tranh sơn mài: "Mùi hương của sơn ta, bề mặt chất liệu, sự lấp lánh của vỏ trứng… tất cả khắc in vào ký ức tôi. Vỏ trứng vốn gắn với căn bếp, nhưng khi vào tay ông lại trở thành chất liệu nghệ thuật. Lúc ấy, tôi hiểu rằng cái đẹp luôn có thể nảy nở từ những điều bình dị" - anh kể.

Với người cha - NSƯT Chu Lượng - kỷ niệm của Quang lại gắn với không gian sân khấu thủy đình: "Tôi nhớ mãi lần đầu tiên được theo bố ra sau cánh gà Nhà hát Múa rối Việt Nam. Hàng trăm con rối treo lấp lánh, mùi sơn mài nồng nàn… Ở đâu trong gia đình tôi, từ khi còn nhỏ, cũng hiện hữu dấu ấn ấy. Như một sự vô thức, nó theo tôi đến tận bây giờ, để rồi khi có nhận thức, tôi muốn ôm trọn và tiếp nối".

Cho đến giờ, Quang vẫn nhấn mạnh đến sự đồng hành bền bỉ từ gia đình, đặc biệt là từ cha anh. "Bố không chỉ là người đầu tiên dẫn dắt tôi tiếp xúc với các loại hình, chất liệu nghệ thuật truyền thống, mà còn thực sự là một người cố vấn, một người thầy. Bố luôn xuất hiện để chỉ bảo những kiến thức, kinh nghiệm đã tích lũy, không chỉ trong chuyên môn nghệ thuật mà cả ở những câu chuyện lịch sử, văn hóa. Mỗi giai đoạn, bố lại chia sẻ thêm một góc nhìn mới, kể cho tôi những điều sâu xa hơn, xưa hơn cả lần trước. Nhờ vậy, tôi lại vỡ ra thêm nhiều điều quý giá. Tôi thực sự trân trọng sự đồng hành đó".

Theo Quang, yếu tố "dòng dõi" đóng vai trò vô cùng quan trọng. "Tôi thấy mình may mắn khi được sinh ra trong môi trường ấy. Tất cả tư liệu, ký ức, chất liệu… đều ở ngay xung quanh, giúp tôi bồi đắp nền tảng. Và khi trưởng thành, sau quá trình trau dồi, học tập, tôi càng muốn quay trở lại, cống hiến sức trẻ và chất xám của mình để gửi gắm thông điệp đến công chúng, không chỉ trong khuôn khổ hội họa mà còn gắn với bảo tồn giá trị văn hóa" - anh bộc bạch.

Không chỉ dừng lại ở nền tảng truyền thống gia đình, chính những trải nghiệm trong học tập ở nước ngoài cũng khiến Quang nhận rõ giá trị của di sản. "Trong chương trình học, sơn mài chỉ được nhắc đến thoáng qua, chủ yếu dưới dạng chất liệu trang trí. Nhưng khi tôi nói về rối nước, về tranh sơn mài Việt Nam, bạn bè và cả thầy cô đều vô cùng tò mò, thích thú, bởi họ ít biết, ít được tiếp cận. Lúc ấy, tôi càng thấm thía: sơn mài Việt Nam là một kho tàng khổng lồ, độc đáo, nhưng thế giới vẫn chưa biết đến nhiều. Và chính điều đó đã thúc đẩy tôi theo đuổi".

Với họa sĩ trẻ này, tình yêu Hà Nội luôn là điểm tựa. Anh khẳng định: "Những bộ tranh tiếp theo của tôi chắc chắn vẫn sẽ dựa trên nền tảng quê hương - mảnh đất Hà Nội. Tất cả những gì đặc trưng nhất của nơi này, từ kiến trúc cổ kính đến phong tục, ký ức Bắc bộ, đều sẽ hiện lên trong tranh tôi".

"Tình yêu Hà Nội chính là động lực để tôi sáng tạo, cống hiến, để lan tỏa những thông điệp ý nghĩa đến xã hội. Bởi qua bao thế hệ, tình yêu Tổ quốc, tình yêu mảnh đất mình sinh ra, luôn là những mảnh ghép, những cây cầu tiếp nối từ thế hệ này qua thế hệ khác" - anh bày tỏ.