(TT&VH) - Từ 1980, khi mới là một giảng viên trẻ tại Học viện Quân y, tôi đã nghe về Công nghệ Giáo dục (CNGD), vì một đồng nghiệp có con học ở Trường Thực nghiệm (TTN), thánh địa của phương pháp.
Ngày đó, với tâm thức của người vừa tốt nghiệp đại học ngành vật lý lý thuyết, tôi vô cùng ấn tượng khi biết ở TTN, trẻ em lớp một đã làm quen với khái niệm tập hợp! Kể từ đó, tôi đã nghe và đọc khá nhiều bài viết về CNGD. Nhưng xin thú thật rằng, cho đến rất gần đây, tôi hoàn tòan không hiểu CNGD là gì. Vì thế tôi rất cảm ơn Tiến sĩ Nguyễn Văn Vịnh về bài viết Hủy bỏ “triết lý đọc - chép” bằng Công nghệ Giáo dục? trên TT&VH ngày 20/9/2009. Qua đó tôi được biết thực chất của CNGD, từ triết lý tới hành động.
Vì giáo dục là sự nghiệp toàn dân, nên với tư cách một người cũng đang đứng trên bục giảng, trong bài này tôi muốn trao đổi với TS Nguyễn Văn Vịnh về CNGD.
Theo TS Nguyễn Văn Vịnh, CNGD là tổ chức công cuộc giáo dục lấy trẻ em làm trung tâm, dựa trên kết quả của nghiên cứu tâm lý giáo dục trên thế giới, nhất là ảnh hưởng của Piaget. Vì thế một số thông tin sơ bộ về nhà tâm lý học Thụy Sĩ là cần thiết cho những trao đổi về sau.
Tác giả bài viết cho rằng đa số trẻ em không có nhu cầu lặp lại thao tác của Mozart (Mozart lúc 6 tuổi - ảnh minh họa)
Jean Piaget (1896-1980) là nhà tâm lý học nổi tiếng với lý thuyết phát triển nhận thức, nhất là nhận thức trẻ em. Theo ông, quá trình nhận thức trẻ em bao gồm bốn giai đọan: cảm giác - vận động, tiền thao tác (tạm dịch cụm từ tiếng Anh preoperational stage), thao tác cụ thể và thao tác trừu tượng.
Cảm giác - vận động, từ lúc sinh tới 2 tuổi, là giai đoạn trẻ cảm nhận thế giới qua vận động và các giác quan. Tiền thao tác, từ 2 tới 7 tuổi, là giai đọan mà các suy nghĩ có tính “ma thuật”, “thần thánh” chiếm ưu thế; và trẻ chưa có khả năng tư duy logic. Thao tác cụ thể, từ 7 tới 12 tuổi, là giai đoạn trẻ bắt đầu biết tư duy logic nhưng rất cụ thể trong suy nghĩ, tức chỉ có thể suy luận logic qua các đối tượng cụ thể. Cuối cùng là giai đoạn thao tác trừu tượng, khi trẻ từ 12 tuổi trở lên bắt đầu phát triển tư duy trừu tượng, nên dễ dàng suy nghĩ một cách logic.
Piaget có ảnh hưởng lớn trong nhiều lĩnh vực, nhưng mạnh mẽ nhất là trong giáo dục sớm và giáo dục đạo đức. Dưới ảnh hưởng của ông và nhiều người khác, trong những năm 1970 và 1980, hệ thống giáo dục Âu Mỹ đã chuyển sang một tiếp cận lấy học sinh làm trung tâm mạnh mẽ hơn. Đặc biệt, lý thuyết phát triển nhận thức của ông có thể dùng như một công cụ trong giáo dục tiểu học, với điểm mấu chốt là trẻ phát triển tốt nhất qua các tương tác trong lớp học, trong đó tương tác giữa trẻ với nhau mang tính quyết định.
Quay lại chủ đề chính, để thuận tiện, tôi sẽ lần lượt trao đổi theo thứ tự các vấn đề như trong bài viết của TS Nguyễn Văn Vịnh.
1. “Giáo viên thiết kế, học trò thi công, thầy tổ chức trò hoạt động… Nguyên lý vận hành được tóm gọn trong công thức A ≠ a. Thành phần A gồm ba dạng: khoa học, nghệ thuật và niềm tin…”.
Đương nhiên trong một nền giáo dục “kiểu Piaget”, người thầy cần tổ chức để trò họat động hay “tương tác” với thầy cô và với nhau. Tuy nhiên thầy giảng giải, trò tiếp nhận vẫn có thể có chỗ đứng. Trong lớp học về Vật lý thần kinh tại Viện hàn lâm thế giới thứ ba (Trieste, Italy) năm 1995 mà tôi tham dự, ngoài những “hoạt động” và “tương tác” đa dạng, học viên vẫn phải nghe nhiều bài thuyết giảng, mỗi bài có thể kéo dài nhiều giờ. Với các nhà khoa học đầu đã hai thứ tóc còn thế, nên nếu trẻ em phải nghe giảng thì có gì là không được?
Trong hoạt động nhận thức, phần tiếp nhận a của các chủ thế nhận thức đương nhiên khác nhau và khác với đối tượng nhận thức A. Tuy nhiên xem A chỉ là khoa học, nghệ thuật và niềm tin thì thật không ổn. Phải chăng CNGD đặt ra mục tiêu chỉ đào tạo nhà khoa học và giới nghệ sĩ? Và tại sao chỉ quan tâm tới niềm tin? Đâu rồi tính nhân bản, lòng tốt, đức hy sinh, tinh thần vượt khó và nhiều đặc trưng tinh thần khác của con người? Rồi các hoạt động thể chất, một phương thức phát triển cả thế chất và trí tuệ như những nghiên cứu mới đã chỉ ra, không có vai trò gì trong CNGD hay sao?
2. “Phương pháp giáo dục… là phương pháp để trẻ chiếm lĩnh thực tại, chiếm lĩnh đối tượng khoa học, đi lại con đường nhà bác học… người nghệ sĩ đã đi, không buộc trẻ tiếp nhận chân lý có sẵn…”.
Đây là cách đặt vấn đề tuy hay nhưng chỉ thực hiện được với số rất ít học sinh kiệt xuất, chứ không thể với số đông. Và nếu thay “chiếm lĩnh” bằng các thuật ngữ khác, như “tìm hiểu” hay “nhận thức”, thì có lẽ chính xác hơn. Có khả năng nhận thức không tệ, lại có học vị cao về chuyên môn, nhưng nếu bắt phải “chiếm lĩnh đối tượng” vật lý lý thuyết thì người viết cũng xin “người ra đi đầu không ngoảnh lại” (thơ Nguyễn Đình Thi)! Và chỉ nhà khoa học tương lai mới cần đi lại con đường của Newton; chỉ các nghệ sĩ mới có nhu cầu lặp lại thao tác của Mozart (dù chỉ trên nguyên lý); đa số trẻ có lẽ không có nhu cầu đó.
Quan niệm “không buộc trẻ tiếp nhận chân lý có sẵn” cũng là sự cực đoan hóa kiểu Piaget. Theo Piaget, trẻ em phát triển tiêu chí đạo đức không phải theo các khuôn mẫu người lớn đưa ra, mà chủ yếu qua tương tác với bạn bè cùng trang lứa. Tuy nhiên nhiều người không đồng ý với ông. Chẳng hạn nhà tâm lý Nga Vygotsky nhấn mạnh nền tảng văn hóa trong quá trình nhận thức; như trẻ em phương Tây và phương Đông có thể hiểu khác nhau về tự do cá nhân. Quan niệm đó cũng không phù hợp với phương châm “đứng trên vai người khổng lồ” của khoa học. Trong khoa học tự nhiên, với các nguyên lý hay tiên đề, là những chân lý không thể chứng minh, được “đốn ngộ” tại cái thời khắc “eureka” không thể giải thích, thì trẻ em “đi lại con đường” khám phá đó như thế nào? Trong những trường hợp đó, cả loài người buộc phải tiếp nhận chân lý có sẵn, nói gì đến trẻ em! (Còn nữa)
Nhân kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025), hướng tới kỷ niệm 80 năm Ngày Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội Việt Nam (6/1/1946 - 6/1/2026), sáng 27/8, tại Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm chủ trì cuộc gặp mặt các thế hệ đại biểu Quốc hội qua các thời kỳ.
Dịp kỷ niệm 80 năm Ngày Cách mạng tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9, Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức nhiều hoạt động vui chơi, giải trí, bắn pháo hoa cùng các chương trình nghệ thuật đặc sắc, đáp ứng nhu cầu của đông đảo người dân, du khách.
7 tháng đầu năm 2025, thị trường xe tải Việt Nam ghi nhận đà tăng trưởng ấn tượng. Báo cáo cho thấy tổng dung lượng xe tải trên 1 tấn đạt 42.400 chiếc, tăng 39% so với cùng kỳ 2024 – minh chứng cho sự phục hồi kinh tế và nhu cầu vận tải hàng hóa ngày càng bùng nổ.
Ngày 26/8, Đại hội đồng Liên hợp quốc (LHQ) đã thông qua nghị quyết thành lập một cơ quan cố vấn về trí tuệ nhân tạo (AI) nhằm giúp các quốc gia đưa ra quyết định liên quan đến công nghệ mang tính cách mạng này.
Lịch thi đấu US Open 2025 hôm nay - Thethaovanhoa.vn cập nhật lịch thi đấu tennis đơn nam và đơn nữ giải quần vợt US Open 2025 ngày 27/8, rạng sáng 28/8.
Với 50 bộ phim Việt Nam tiêu biểu được trình chiếu miễn phí từ ngày 28/8 đến 5/9 tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia, đây là cơ hội để khán giả sống lại những ký ức hào hùng, thưởng thức các tác phẩm hiện đại và giao lưu trực tiếp với dàn nghệ sĩ nổi tiếng.
Hưởng ứng Ngày Quốc tế Thanh niên 2025 và thúc đẩy giáo dục cho trẻ em gái, UNESCO phối hợp cùng Tập đoàn CJ và CGV đã tổ chức buổi chiếu phim và giao lưu "Những đứa trẻ trong sương" tại Hà Nội.
Tiền vệ Manuel Ugarte của Manchester United vừa gây chú ý khi lần đầu tiên bị bắt gặp công khai bên bạn gái mới, Georgia May Heath, người từng là bạn gái của Kylian Mbappe – đồng đội cũ của Ugarte tại PSG.
Không phải nhân vật thu hút sự chú ý của truyền thông và giới chuyên môn quốc tế nhưng cô ấy lại gây bất ngờ lớn khi xuất sắc góp mặt trong top 11 thế giới sau các cuộc đối đầu với tuyển Đức và Ba Lan.
Pickleball, môn thể thao đang ngày càng phổ biến tại Việt Nam, không chỉ thu hút người chơi bởi tính giải trí mà còn bởi sự giao lưu sôi động. Tuy nhiên, một vấn đề đang gây tranh cãi trong cộng đồng người chơi là việc sử dụng nước hoa quá mức khi tham gia các trận đấu, đặc biệt trong mùa hè nóng bức.
XSMB 27/8: Kết quả Xổ số miền Bắc hôm nay thứ Tư ngày 27/8/2025 quay thưởng lúc 18h10 được trực tiếp cập nhật nhanh nhất, chính xác nhất trên Thethaovanhoa.vn.
Sáng 27/8/2025, tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Tổng Bí thư Tô Lâm gặp mặt các thế hệ đại biểu Quốc hội qua các thời kỳ nhân Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh nước CHXHCN Việt Nam, hướng tới Kỷ niệm 80 năm Ngày tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội Việt Nam.
Ngày 29/8/2025, đội tuyển Việt Nam sẽ hội quân tại Hà Nội để chuẩn bị cho vòng loại cuối Asian Cup 2027, với sự xuất hiện của một gương mặt đặc biệt: Đinh Quang Kiệt.