Alexander Kluge, sinh năm 1932, là một trong những đại diện của phòng trào Điện ảnh Đức mới bên cạnh Werner Herzog và Rainer Werner Fassbinder. Trong bộ phim chuyển thể Tư bản luận của mình, ông đã phỏng vấn một loạt các trí thức và nhân sĩ Đức tiêu biểu của thời hiện tại như Hans Magnus Enzensberger, Oskar Negt, Dietmar Dath… giúp người đọc nhận ra mối liên hệ giữa tư tưởng của Karl Marx và tính thời sự của Tư bản luận, tuy nhiên ông không hàm hồ quả quyết rằng bộ phim của ông có thể tìm lời giải đáp cho tình trạng hiện nay của chủ nghĩa tư bản.
Một cảnh trong bộ phim chuyển thể Tư bản luận
Giống như cách Karl Marx phân tích trao đổi hàng hóa, giá trị thặng dư, phương tiện sản xuất v.v… cho đến các hình thái tư duy và nhận thức của con người, Kluge huy động hết các khả năng thể hiện của điện ảnh, từ pha trộn phim tài liệu với cảnh đóng hư cấu, từ cách dùng ngôn ngữ điện ảnh và đồ họa, từ cách bổ sung nhạc và thơ để có thể toát ra được những tư tưởng lớn của Tư bản luận. Bước nhảy qua hố sâu khổng lồ từ một tác phẩm triết luận cao siêu sang một tác phẩm nghệ thuật điện ảnh của Kluge được giới phê bình đánh giá là thành công. Cả Eisenstein lẫn Kluge đều học tập Karl Marx ở cái tài nghệ bắt sự vật cất tiếng để kể ra điều tác giả muốn nói, cũng như chỉ ra được rằng mỗi chi tiết ý đều hàm chứa những ý nghĩa mang tính tổng quan. Trong Nhập đề phê phán chính trị kinh tế học, Karl Marx viết về các thiên anh hùng ca: “Vấn đề không ở chỗ nhận ra nghệ thuật và sử thi Hy Lạp liên quan đến các hình thức phát triển xã hội nhất định, mà ở chỗ nó đem lại cho ta sự thưởng thức nghệ thuật, đồng thời định ra một chuẩn mực hay hình mẫu không sao với tới nổi”.
Sau 10 tiếng xem phim, khán giả sẽ mường tượng ra thế nào là cảm nhận lý luận bằng mọi giác quan và sự vui sướng của hoạt động tư duy – cho dù chưa hiểu hết Karl Marx.
Thế cũng là đủ để khen ngợi Kluge, người đã biến được ước mơ một thời của Eisenstein trở thành hiện thực.
Lê Quang